1,2ćwiczenie 2015-16

SAVE OFFLINE

PARAZYTOLOGIA

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PIERWOTNIAKÓW Podkrólestwo - Protozoa

Pierwotniaki (Protozoa) – zwierzęta jednokomórkowe, zwykle mikroskopijnej wielkości. Organizmy samodzielne, zdolne do pełnienia wszystkich czynności życiowych.

Typy pierwotniaków

Postacie • Trofozoit – stadium czynne pobierające pokarm • Cysta – stadium przetrwalnikowe

Organelle ruchu • • • •

Wici Rzęski Błona falująca Nibynóżki (pseudopodia) – Płatowate wypustki (lobopodia) – Nitkowate (filopodia) – Siateczkowatą strukturę (reticulopodia)

Odżywianie • Heterotroficzne – cudzożywne – Osmoza – chłoną pokarm wybiórczo powierzchnią ciała (większość pasożytów) – Pinocytoza – Fagocytoza – Przez otwór gębowy – cytostom

Oddychanie • U form pasożytniczych, żyjących w środowisku beztlenowym lub słabo tlenowym – oddychanie beztlenowe (rozkład glikogenu)

Rozmnażanie pierwotniaków • Bezpłciowe • Płciowe

Rozmnażanie bezpłciowe • Podział mitotyczny na dwa osobniki potomne • Podział jądra, a następnie aparat ruchu i innych organelli :

– Podział: • Podłużny (u wiciowców) • Poprzeczny (u orzęsków)

Rozmnażanie bezpłciowe • Podział wielokrotny - schizogonia – polega na jednoczesnym wielokrotnym powtarzanym podziale komórki na wiele komórek potomnych (Apicomplexa)

• Endodiogenia (endodyogeny) – pączkowanie wewnętrzne – polega na wytwarzaniu w obrębie komórki macierzystej (trofozoitu) dwóch komórek potomnych – np. w rozwoju Toxoplasma gondii

Rozmnażanie płciowe Gamogonia –u niektórych pierwotniaków (Apicomplexa), gamonty – prekursory komórek płciowych gamety oocysty • Sporogonia – wielokrotny podział zygoty, powstałe w wyniku tego komórki to sporozoity • Koniugacja - swoisty proces płciowy z wymianą materiału genetycznego między parą orzęsków.

Rozwój pierwotniaków Cykl rozwojowy: • z udziałem tylko trofozoitu – w czasie transmisji bezpośredniej od jednego żywiciela do drugiego (np. u Trichomonas)

Rozwój pierwotniaków Cykl rozwojowy: • Z udziałem dwóch postaci tj. trofozoitu i cysty (lub oocysty) - jeśli stadia dyspersyjne przebywają w środowisku zewnętrznym – np. pierwotniaki przewodu pokarmowego Transfer :

ŻYWICIEL – ŚRODOWISKO - ŻYWICIEL

Rozwój pierwotniaków Cykl rozwojowy: • Występuje transmisja od jednego do drugiego żywiciela za pośrednictwem stawonoga, z pominięciem środowiska. Transfer :

ŻYWICIEL – STAWONÓG – ŻYWICIEL Brak postaci przetrwalnikowej (u wiciowców krwi i tkanek). Namnażanie w ciele stawonoga zwiększa szansę transmisji.

Klasyfikacja Typ: • Sarcomastigophora • Apicomplexa • Ciliophora

Typ: Sarcomastigophora Podtyp: Mastigophora - wiciowce • Narząd ruchu - jedna lub kilka wici, u niektórych dodatkowo błona falująca (membrana undulans). Ciało otacza elastyczna błona (pelliculata) nadająca im określony kształt. Dzielą się podłużnie

Rząd: Trichomonadida (osiowa organella oporowa - aksostyl)

• Rodzaj: Trichomonas

Typ: Sarcomastigophora Podtyp: Mastigophora - wiciowce

• Rząd : Diplomonadida Mają zdwojone organelle – jądra, aksostyle, wici Rodzaj: Giardia

Typ: Sarcomastigophora Podtyp: Mastigophora – wiciowce Rząd: Kinetoplastida W rozwoju występuje – cyklomorfoza - zmiana postaci pierwotniaka wraz ze zmianą żywiciela (kręgowiec – bezkręgowiec). Postacie: • Trypanosoma (trypomastigota) • Kritidia (epimastigota) • Leptomonas (promastigota) • Leiszmania (amastigota)

Cyklomorfoza

trypomastigota Trypanosoma (kręgowce)

epimastigota Crithidia (bezkręgowce)

promastigota Leptomonas (bezkręgowce)

amastigota Leishmania (kręgowce i bezkręgowce

Typ: Sarcomastigophora Podtyp: Sarcodina - zarodziowce • Ciało nie jest osłonięte pelikulą, tworzą pseudopodia lub małe wypustki protoplazmy. Jeśli występuje wić to tylko okresowo w pewnym stadium rozwoju lub okresie życia.

Typ: Apicomplexa • Organizmy wyłącznie pasożytnicze, przystosowane do pasożytnictwa wewnątrzkomórkowego. • Organelle tworzą ciało biegunowe - kompleks apikalny – na przednim końcu komórki, składa się z pierścienia apikalnego, konoidu i roptri. np.Toxoplasma gondii

Typ: Apicomplexa • Rozmnażanie bezpłciowe: • Podział na wiele postaci potomnych – schizogonia, • Wytworzeniu z komórek macierzystych dwóch komórek – endodyogenia • Wytworzeniu z komórek macierzystych więcej komórek – endopolygenia,

• Rozmnażanie płciowo

Typ: Apicomplexa • Cykl rozwojowy – -schizogonię, – gamogonię i – sporogonię końcowy etap rozmnażania płciowego polegający na wielokrotnym podziale zygoty.

Typ: Ciliophora - orzęski • Kształt ciała stały, owalny • Narząd ruchu – krótkie undulipodia o charakterze rzęsek • Aparat jądrowy : mikroi makronukleus • Koniugacja Przykład – rodzaj Balantidium, Buxtonella

Pierwotniaki Entamoeba histolytica Naegleria fowleri Acanthamoeba spp. Cryptosporidium parvum Sarcocystis hominis: S. suihominis S. bovihominis Toxoplasma gondii

Królestwo : Protista Podkrólestwo : Protozoa Typ : Sarcomastigophora Rodzaj : Entamoeba Entamoeba histolytica – pełzak czerwonki

Ameboza (pełzakowica) • Wg WHO ok. 1 % ludzi jest zarażonych E. histolytica • Śmiertelność rocznie : 40 000 – 110 000 • Rozprzestrzenienie w krajach cieplejszych (region tropikalny, subtropikalny)

Entamoeba histolytica Trofozoit • • • • •

12 -60 µm wielkości zmienny kształt ektoplazma, endoplazma jądro, wodniczki porusza się dzięki nibynóżkom • wrażliwy na warunki środowiska

Entamoeba histolytica • Cysta 10-20 µm • Okrągła, owalna • 1-4 jądra (rzadziej więcej) • Wodniczka • Postać przetwalnikowa, inwazyjna !!!

Ameboza (pełzakowica) • Formy inwazyjne (cysty) w pożywieniu, wodzie, glebie • Cysty przeżywają : – w wilgotnej glebie przez 8-12 dni, – W wodzie 9-30 dni, – W wodzie w temp. 4C przez ok 3 miesiące

• Nie niszczy je chlorowanie wody

Źródła zarażenia • Bezobjawowi nosiciele • Z przewlekłą chorobą

• Bardziej podatne na inwazję są osoby: – niedożywione, – nieprawidłowo odżywiające się (dieta wysoko węglowodanowa), – alkoholicy, – osoby z obniżoną odpornością, – z defektami genetycznymi,

Ameboza (pełzakowica) - rozwój • Ekscystacja w jelicie (uwalnianie z cysty) • Namnażanie przez podział • Encystacja w jelicie (tworzenie cyst) • Przechodzenie do innych narządów (pełzaki chorobotwórcze)

Ameboza (pełzakowica) PATOGENNA : • Entamoeba histolytica • Jelito grube

Uznawane za niepatogenne : • Entamoeba coli • Entamoeba dispar

Ameboza (pełzakowica) OBJAWY • Inkubacja 2-25 dni • Często przebieg bezobjawowy • Pierwotniaki mogą z krwią dostawać do innych narządów

Ameboza (pełzakowica) OBJAWY Ostra ameboza jelitowa • • • • • • •

Biegunki – od łagodnych do intensywnych kał z domieszką śluzu i krwi Stolce mają zapach zgnilizny Bóle brzucha Wymioty Wychudzenie Śmierć

Przewlekła ameboza jelitowa (objawy trwają dłużej niż miesiąc)

• • • •

Łagodne biegunki Zaparcia Utrzymywanie objawów przez kilka lat Wrzodziejące zapalenie jelita

• Pełzakowe zapalenie wątroby • Pełzakowy ropień wątroby • Wynik przeniesienia pełzaków do wątroby z krwią

• Postać płucna ropnie zwykle w prawym płucu

• Postać mózgowa (u 1-2% zarażonych !) pojedyncze lub liczne ropnie - bóle głowy wymioty, napady padaczkowe zmiany osobowości (najczęściej przy współwystępowaniu ropnia wątroby)

Ameboza (pełzakowica) OBJAWY • Ropnie stwierdza się niekiedy w innych narządach np. skórze

DIAGNOSTYKA • Poszukiwanie cyst lub trofozoitów w kale (w świeżym lub barwionym) lub tkankach • Hodowle na podłożach • USG, RTG, tomografia • Testy : ELISA

Ameboza (pełzakowica) E. histolytica ZAPOBIEGANIE • Przestrzeganie zasad higieny • Mycie i obieranie owoców • Picie wody przegotowanej lub butelkowanej • Żywność zabezpieczyć przed muchami, mechanicznymi przenosicielami

Ameboza (pełzakowica) wywoływana przez pełzaki fakultatywnie pasożytnicze • Naegleria fowleri • żyje w wodzie, glebie, powietrzu • Postać pełzakowata (porusza się dzięki płatowatym wypustkom lobopodiom),

wiciowa, cysta

• Zachorowania w Europie Azji oraz USA RPA Australii

Ameboza (pełzakowica) wywoływana przez pełzaki fakultatywnie pasożytnicze • Naegleria fowleri • Częste zachorowania u osób uprawiających sporty wodne • 1. Objawy zbliżone do infekcji układu oddechowego • 2. Zapalenie mózgu i opon mózgowych

Ameboza (pełzakowica) wywoływana przez pełzaki fakultatywnie pasożytnicze • Acanthamoeba spp. • Trofozoity (porusza się dzięki kolcowatym wypustkom akantopodiom) i cysty • Pospolite na całym świecie • Częste w układzie oddechowym ludzi i zwierząt • Powszechnie występują w wodzie i glebie • Szczególnie groźne przy AIDS

Ameboza (pełzakowica) wywoływana przez pełzaki fakultatywnie pasożytnicze

• Acanthamoeba spp. • W tkankach znajduje się trofozoity i cysty • Zapalenie mózgu śmiertelność 100% • Zapalenie rogówki • Zapalenie płuc • Ziarniniaki w skórze

KRYPTOSPORYDIOZA • Przyczyna

Pierwotniaki z rodzaju Cryptosporidium Między innymi: Cryptosporidium hominis Cryptosporidium parvum Cryptosporidium muris Cryptosporidium felis

Cryptosporidium spp. • Pierwotniaki kosmopolityczne • Występują w postaci: – trofozoitu o długości 1,5 – 6 µm – oocysty 4 – 6 µm długości.

Cryptosporidium spp. - lokalizacja • w jelicie cienkim, • rzadziej w układzie oddechowym.

Cryptosporidium spp. – cykl rozwojowy

Oocysty :

Oocysty o bardzo cienkiej ściance [20%] , w obrębie jelita dochodzi do ich pękania i uwolnienia sporozoitów . Dochodzi do autoinwazji. Oocysty o grubszej otoczce są wydalane z kałem do środowiska zewnętrznego

Cryptosporidium spp cykl rozwojowy

źródła zarażenia • zjedzenie inwazyjnych oocyst znajdujących się w środowisku (żywność, woda), baseny kąpielowe. • ewentualnie droga aerogenna, wniknięcie oocyst do jamy nosowej, np. wraz z wdychanym kurzem. • Dawki inwazyjne pasożyta są niewielkie, około 10 oocyst może zarazić osobę immunokompetentną.

KRYPTOSPORYDIOZA • Z gleby pierwotniak może przedostawać się do wód gruntowych skażając ujęcia wody pitnej • W zbiornikach wodnych – rzekach, strumieniach, ściekach (także oczyszczonych, basenach (nawet filtrowanych), w uzdatnionej wodzie wodociągowej • Kurz wokół ferm zwierząt zarażenia aerogenne

• Oocysty odporne są na działanie większości środków dezynfekujących • Tracą inwazyjność w temperaturze 65 C po 30 min., i w temp. poniżej 0 C

KRYPTOSPORYDIOZA Inwazja o charakterze środowiskowym z możliwością transmisji : – człowiek – środowisko – człowiek, – zwierzę – środowisko - człowiek – człowiek – środowisko – zwierzę

KRYPTOSPORYDIOZA Niebezpieczne dla • osobników wyniszczonych • starszych • z zaburzeniami systemu odpornościowego

Objawy

• Krótkotrwałe biegunki (utrata do 12 l płynów/dzień) • Bóle brzucha, nudności, wymioty, gorączka, złe samopoczucie, anoreksja • U chorych na AIDS – pasożyt w drogach żółciowych – bóle w prawej części brzucha, gorączka, nudności, wymioty

Objawy • U osób z obniżoną odpornością – układ oddechowy – kaszel, duszność, gorączka • U osób z niedoborami odpornościowymi także w innych narządach (głównie pęcherzyk i drogi żółciowe oraz układ oddechowy)

KRYPTOSPORYDIOZA • Częstość występowania Cryptosporidium wśród osób z biegunkami wynosi 0,1–27% w krajach rozwiniętych i 0,1–37,5% w krajach rozwijających się • Skażenia występują na terenach o dużym zagęszczeniu zwierząt /Holandia /

KRYPTOSPORYDIOZA rozpoznawanie • Rozmaz kału barwiony metodą Ziehl-Neelsena i poszukiwanie małych oocyst • Metody fluorescencyjne • Testy immunologiczne – ELISA – do wykrywania koproantygenów

KRYPTOSPORYDIOZA zapobieganie • Higiena osobista i sanitarna • Badanie kału zwierząt – jako obornik na pola i łąki, skąd oocysty mogą dostać się do rzek, strumieni, zbiorników wodnych • Czystość wody w basenach, wodociągach – chlorowanie nie niszczy oocyst • U ludzi z niedoborami immunologicznymi – gotowanie przez 3 min. wody do picia, filtrowanie – filtry o wielkości ok. 1um. • Pasteryzacja mleka – 15 s. w temp. 71,7C niszczy oocysty