Ferdydurke W.Gombrowicz

SAVE OFFLINE

Ferdydurke – Witold Gombrowicz Informacje • • • •

Awangardowa powieść napisana przez Witolda Gombrowicza, opublikowana w 1937r. Oryginalne i kontrowersyjne zjawisko w prozie dwudziestolecia międzywojennego Uznane już za dzieło sztuki przed II WŚ, doceniane przez wielu krytyków Jest wielką satyrą społeczno-kulturową

Tytuł • • •

•

Etymologia tytułu nigdy nie została wyjaśniona przez autora, natomiast powstało kilka teorii na ten temat Pierwsza hipoteza: wyraz “Ferdydurke” pochodzi od imienia i nazwiska jednego z bohaterów powieści “Babbit” S. Lewisa – Freddy'ego Durke Druga hipoteza: zapis wymowy wyrażenia “Thirtieth door key”, uzasadniane wiekiem głównego bohatera, bowiem Józio ma 30 lat. Tytuł całości nawiązywałby do tytułów dwóch składowych, a komentujących utwór, opowiadań o Filidorze - czyli, o lubiącym drzwi (filo-door), czyli to, co „zamyka”, konstytuuje jednostkę - oraz o Filibercie, czyli o lubiącym pokój (berthe), zamknięcie w samym sobie i pewnym stopniu rozwoju. Opowiadania te dzielą powieść na trzy części, w których akcja toczy się głównie w trzech „domach ludzkich” szkoła, dom nowoczesny, dom staroświecki. Tytuł „Ferdydurke” tłumaczony jako „klucz do trzydziestych drzwi”, mówiłby o powieści jako o pewnym kluczu, sposobie umożliwiającym niezakłócony i autentyczny rozwój jednostki. Trzecia hipoteza: głoszona przez M. Głowinskiego - znaczenie tytułu paradoksalnie nie ma żadnego znaczenia, jest zmyślonym i bezsensownym wyrazem

Czas i miejsce akcji • •

Czas nie jest dokładnie określony, jednak przyjmuje się, że są to lata, w których Gombrowicz tworzył powieść - lata 30. XX wieku Miejsca: warszawskie mieszkanie Józia, szkoła (gimnazjum) dyrektora Piórkowskiego, stancja Młodziaków, dworek panstwa Hurleckich w Bolimowie

Gatunek oraz budowa utworu • •

• •

“Ferdydurke” jest powieścią awangardową, groteskową Niejednorodna narracja – trzy różne osoby wypowiadające się w utworze - pierwszą i jednocześnie drugą jest Józio Kowalski - równocześnie trzydziesto- i szesnastoletni główny bohater powieści, narratorem jest również osoba wypowiadająca się w przedmowach do dwóch dodanych do powieści opowiadan, która utożsamia się z Józiem. Trzecim narratorem jest osoba, która opowiada o losach Filidora i Filiberta. Narrator pełni w tekście trzy role – bohatera, opowiadacza oraz pisarza Styl pisania w utworze jest mieszany - pojawiają się elementy stylizowane na osobisty dziennik Józia, inne z kolei pisane są w sposób reportażowy, następnym elementem jest tekst charakteryzowany na powiastkę filozoficzną, by potem zmienić styl na widocznie groteskowy.

• • • •

• •

Zaburzony został ciąg przyczynowo-skutkowy Dużą rolę odgrywa groteska, parodia, humor, gra językowa, powieść obnaża absurdy życia oraz powszechny światopogląd Występujące wielokrotnie słowa-klucze takie jak “pupa”, “gęba”, “łydka” Gombrowicz nawiązuje w swoim dziele do “Boskiej Komedii” Dantego (parafraza cytatu “W połowie drogi mojego żywota pośród ciemnego znalazłem się lasu”), do Konopnickiej, “Kazan świętokrzyskich” czy “Pana Tadeusza” W powieści panuje pozorny chaos, który jest jednak konsekwentnie kontrolowany Kompozycja pierścieniowa - powieść przebiega od porwania do porwania

Najważniejsi bohaterowie •

•

•

•

•

•

•

•

Józio Kowalski - główny bohater, który jest jednocześnie narratorem powieści. Trzydziestoletni pisarz, który jest autorem zbioru opowiadan “Pamiętnik z okresu dojrzewania”. Jest rozdarty i zagubiony. Za sprawą Pimki wraca do szkoły jako szesnastoletni chłopak, a tam zostaje poddany upupianiu. Pragnie uniknąć formy, ale nieustannie przypisuje mu się role: ucznia, kawalera, porywacza. Dochodzi do wniosku, że przed formą nie da się uciec. Miętus (Miętalski) - kilkunastoletni uczen gimnazjum, zwolennik walki z niewinnością, buntuje się, jest dosyć agresywny i wulgarny, ma duże doświadczenie z kobietami. W pojedynku na miny z Pylaszczkiewiczem, gwałci go przez uszy i wygrywa. Pragnie uciec do parobków i bratać się z nimi. Poszukuje prawdy i autentyczności. Syfon (Pylaszczkiewicz) - jest przeciwienstwem Miętusa - grzeczny, niewinny, przywódca “Chłopiąt”. Jest wzorowym uczniem i ulubiencem nauczycieli – akceptuje ich proces infantylizacji. Staje do pojedynku na miny z Miętusem, walczy za pomocą szlachetnych min i gestów. Niemalże wygrywa, lecz ostatecznie przeciwnik gwałci go przez uszy. Syfon nie mogąc poradzić sobie z utratą niewinności, popełnia samobójstwo. Profesor Pimko – to właśnie on krytykuje dzieło Józia i zabiera go do szkoły. Jest nauczycielem, a jego metody opierają się na biernym przyswajaniu wiedzy bez konieczności myślenia. Zajmuje się upupianiem swoich podopiecznych oraz nadaje im gęby. Zabiera Józia do stancji Młodziaków, sam podkochując się w o wiele młodszej Zucie. Bladaczka – nauczyciel języka polskiego, zamknięty w schematach, nie potrafi zapanować nad młodzieżą. Nikt poza Pylaszczkiewiczem nie traktuje go poważnie. Jego lekcje są dla uczniów prawdziwą męka, powtarza, że “Słowacki wielkim poetą był”. Młodziakowie - rodzina zgrywająca nowoczesną i wyłamującą się z utartych schematów, panuje wokół nich kult sportu i racjonalizmu. Lekceważą powszechne zasady, zachęcają Zutę - córkę, między innymi do złamania kultu dziewictwa i posiadania nieślubnego dziecka. Zuta Młodziakówna - szesnastoletnia nowoczesna pensjonarka, jest symbolem przemian obyczajowych i swobody, jest naturalna, cały jej sposób bycia charakteryzuje się nowoczesnością. Cieszy się powodzeniem u mężczyzn, także tych starszych Panstwo Hurleccy – wujostwo Józia - wuj Konstanty, ciotka z domu Lin oraz ich dzieci – Zygmunt i Zosia. Są to tradycjonaliści, którzy namiętnie pielęgnują zwyczaje szlacheckie. Zwolennicy podziałów społecznych, posiadający własną służbę i odnoszący się do nich z dystansem. Żyją w Bolimowie.

Słowa klucze w “Ferdydurke” • •

•

Łydka - symbol nowoczesności, młodości oraz atrakcyjności. Symbol sfery biologii, która przeważa nad rozumem. Jest atrybutem Zuty. Gęba - określa wszelkie maski oraz role i relacje społeczne, które są nam narzucane i które przyjmujemy. Gombrowicz pisze: “Nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę”. W powieści np. Szkoła przyprawia uczniom gęby - niewinności, nautralności. Przez gębę nigdy nie jesteśmy naturalni ani autentyczni, odgrywamy nieustannie role społeczne. Pupa – symbol zdziedzinnienia, infantylności, niedojrzałości, występuje w relacjach uczen-nauczyciel – wówczas występuje proces upupiania uczniów przez nauczycieli.

Krótkie streszczenie Bohaterem Ferdydurke jest trzydziestoletni Józio, początkujący pisarz. Utwór rozpoczyna scena, w której Józio budzi się ze snu z poczuciem wewnętrznego rozdarcia – wydaje mu się, że – mimo swoich trzydziestu lat – ciągle jest „niewypierzonym chłystkiem”. Pojawia się wówczas profesor Pimko, który siłą narzuca mu rolę dziecka i zaciąga powtórnie do szkoły. Instytucja ta – jak się okazuje – ma za zadanie wpychać młodzież w stan ponownego zdziecinnienia, jej nadrzędną rolą jest „upupianie” uczniów, którym narzuca się „gębę” skromności, czystości i niewinności. Józio musi zmagać się z absurdami staroświeckiego systemu wychowania, w którym nie ma miejsca na samodzielne myślenie, a tylko bezmyślne powtarzanie wyuczonych formułek. Szkolne schematy i bezmyślność nauczycieli obnaża zwłaszcza lekcja polskiego prowadzona przez profesora Bladaczkę, który każe uczniom bezsensownie, bo bez żadnych wyjaśnień, powtarzać słowa: „Słowacki wielkim poetą był”. Kolejna jest lekcja łaciny – równie nudna i niewnosząca niczego ważnego w życie uczniów, tak że klasie znów zaczęła grozić „powszechna niemożność”. Reakcją uczniów na takie postępowanie pedagogów okazuje się podział na dwa obozy: „chłopaków” i „chłopiąt”. „Chłopięta”, których przywódcą jest Pylaszczkiewicz, zwany Syfonem, podporządkowują się schematom narzucanym przez szkołę, „chłopaki” – przeciwnie – buntują się pod wodzą Miętalskiego (Miętusa). Dalej odbywa się „pojedynek na miny” – szlachetne i paskudne, dwóch przywódców, który kończy się przymusowym uświadamianiem, czyli „gwałtem przez uszy” dokonanym przez Miętusa na Syfonie. W tym momencie pojawia się pierwsza dygresja w utworze. Pisarz wypowiada się w niej na tematy związane z samą twórczością, powstawaniem dzieła i odnoszeniem się przez pisarza do istniejących wzorców, a także jej odbiorem. Interesuje go również problem formy, zastanawia się, czy to my stwarzamy formę, czy przeciwnie to ona stwarza nas. Po tym wstępie rozpoczyna się opowiadanie Filidor dzieckiem podszyty – historia pojedynku dwóch profesorów: syntetyka Filidora i analityka Anty-Filidora, która kończy się stwierdzeniem, iż Wszystko podszyte jest dzieckiem W kolejnym rozdziale wracamy do głównego nurtu narracji. Pimko zabiera Józia na stancję u państwa Młodziaków. Ma to być dom nowoczesny, hołdujący nowym prądom. Pimko uważa, że Młodziakowie nauczą Józia naturalności, czyli, że przestanie on w końcu udawać dorosłego. W młodość ma go ciągnąć nowoczesna pensjonarka – Zuta, córka Młodziaków. I początkowo – rzeczywiście – Józio jest dziewczyną zafascynowany. Za wszelką cenę próbuje przyciągnąć jej uwagę i przekonać Zutę, że on również jest nowoczesny. Im zresztą dłużej przebywa u Młodziaków przekonuje się czym tak naprawdę jest owa „nowoczesność” – najbardziej charakterystyczną jej cechą okazuje się swoboda obyczajowa i intelektualna ignorancja.

Józio zaczyna myśleć, że to wszystko, co widzi u Młodziaków też z pewnością jest jakąś pozą i że może rozbić tę przyjętą przez Młodziaków maskę. Zaczyna ich podglądać, później przeszukuje pokój Zuty. Kiedy znajduje w jej szufladzie plik listów miłosnych, wśród których są listy kolegi Józia ze szkoły Kopyrdy i profesora Pimki, rodzi się w jego głowie sprytny plan. W imieniu dziewczyny pisze dwa identyczne listy do Kopyrdy i Pimki i zaprasza ich obu do pokoju Zuty. Mają się tam dostać w nocy przez werandę. Przychodzą obaj, najpierw Kopyrda, później Pimko. Zaczajony za drzwiami Józio krzyczy, że w domu jest złodziej, aby zwabić do pokoju rodziców Zuty. Młodziakowie, widząc obu adoratorów (a szczególnie jednego dużo starszego), wpadają w gniew, zaczyna się bijatyka, w której stopniowo zaczynają brać udział wszyscy obecni. Wszyscy z wyjątkiem Józia, który wymyka się ukradkiem. Dołącza do niego Miętus (uwiódł właśnie służącą Młodziaków). Udają się na poszukiwanie prawdziwego parobka, którego odnalezienie jest marzeniem Miętusa. Zgodnie z prawem symetrii – druga dygresja. Tym razem poświęcona oczekiwaniom pisarza wobec literatury. Mówi tu przede wszystkim o mękach złej formy, cierpieniach twórcy, wylicza powody tych cierpień, a także możliwości genezy dzieła. Po przedmowie następuje też drugie opowiadanie: Filibert dzieckiem podszyty. To nieprawdopodobna historia meczu tenisowego, w trakcie którego jeden strzał z pistoletu powoduje całą lawinę wydarzeń. W pewnym momencie mężczyźni zaczynają dosiadać kobiet jak koni. Filibert pyta zgromadzonych o to, czy ktoś chce obrazić jego żonę. Obrażana kobieta rodzi nagle dziecko, a Filibert nieoczekiwanie zostaje „podszyty dzieckiem”. Józio i Miętus opuszczają Warszawę i udają się na poszukiwanie prawdziwego parobka. Spotykają chłopów zachowujących się jak psy, przed którymi ratuje ich ciotka Hurlecka. Zabiera chłopców do Bolimowa i cały czas traktuje Józia tak, jakby był ciągle dzieckiem. W Bolimowie spotykają jeszcze wuja Konstantego, kuzyna Zygmunta oraz młodziutką Zosię. Miętus widzi w końcu prawdziwego parobka o imieniu Walek i postanawia się z nim „pobratać”. Skłania parobka, aby ten uderzył go w twarz. Wujostwo zaczynają dostrzegać, że dzieją się u nich jakieś dziwne rzeczy. Chłopcy postanawiają uciec w nocy z Bolimowa, Miętus upiera się jednak, aby koniecznie zabrać ze sobą Walka. Józio uważa, że zgodnie z tradycją powinien raczej porwać Zosię. Próba porwania Walka kończy się jednak przyłapaniem. Walek zostaje posądzony o kradzież i zdenerwowany wuj zaczyna „tresować” parobka w obronie „starego porządku”. Interwencja Miętusa przynosi nieoczekiwany obrót (Walek przypadkowo uderza w twarz Konstantego) i rozpoczyna się bunt chłopów – kolejna w powieści bijatyka. Józio ucieka na oślep, po drodze przyłącza się do niego ukryta w sadzie Zosia. W ten sposób ucieczka przeistacza się w niby-porwanie. Tak naprawdę to tylko pretekst, aby się wydostać z Bolimowa, później bohater chce ją porzucić. Ostatecznie jednak łączy ich pocałunek i okazuje się, że nie ma ucieczki od narzucanej nam formy „jak tylko w inną gębę”. W ten sposób powieść dobiega końca:

Koniec i bomba A kto czytał, ten trąba! W. G.

Cytaty z “Ferdydurke” • •

Bo nie ma nic gorszego od nauczycieli osobiście sympatycznych, zwłaszcza jeśli przypadkiem mają osobiste zdanie. Bo nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę. A przed człowiekiem schronić się można tylko w objęcia innego człowieka. Przed pupą nie ma zaś w ogóle ucieczki – ścigajcie mnie, jeśli chcecie!

• • • •

•

•

•

Człowiek jest najgłębiej uzależniony od swego odbicia w duszy drugiego, chociażby ta dusza była kretyniczna. Czy wreszcie my stwarzamy formę, czy ona nas stwarza? Wydaje się nam, że to my konstruujemy – złudzenie, w równej mierze jesteśmy konstruowani przez konstrukcję. Dlaczego Słowacki wzbudza w nas zachwyt i miłość? (...) Dlatego, panowie, że Słowacki wielkim poetą był! Lecz on siedział, a siedząc siedział i siedział jakoś tak siedząc, tak się zasiedział w siedzeniu swoim, tak był absolutny w tym siedzeniu, że siedzenie, będąc skończenie głupim, było jednak zarazem przemożne. – Tak, panie profesorze – rzekł dyrektor z dumą – ciało jest starannie dobrane i wyjątkowo przykre i drażniące, nie ma tu ani jednego przyjemnego ciała, same ciała pedagogiczne, jak pan widzi... Ale może raczej należałoby powiedzieć, że naczelną, podstawową męką jest nie co innego, tylko cierpienie, zrodzone z ograniczenia drugim człowiekiem, z tego, że się dusimy i dławimy w ciasnym, wąskim, sztywnym wyobrażeniu o nas drugiego człowieka. musiałem ucałować swoją gębą jej gębę, gdyż ona swoją gębą moją ucałowała gębę.

Motywy w “Ferdydurke”: • • • • • • • • • • • •

Buntu Pojedynku Szkoły Rodziny Komunikacji Dojrzewania Dworku Nieprawdziwości Samobójstwa Wędrówki Ucieczki Społeczenstwa i hierarchii