Pedagogika Społeczna- Człowiek w zmieniającym się świecie

SAVE OFFLINE

Pedagogika spoleczna Czlowiek w zmieniajacym sie swiecie pod redakcja Tadeusza Pilcha i Ireny Lepalczyk Wydanie drugie rozszerzone i poprawione

Wydawnictwo Akademickie "Zak"

Czesc I Rozdzial I Geneza i rozwój pedagogiki spolecznej Irena Lepalczyk

Wprowadzenie. Geneza i ich tresc. Podsluwowc stawiciele.

Dyscyplina

dyscyplin. W poszukiwuniu tozsumosci. Pierwsze podreczniki zagadnienia i funkcje pedagogiki spolecznej. Czolowi przedposzukujaca.

Pedagogika

spoleczna

wobec

zagrozen

i wyzwan

przyszlosci.

Wprowadzenie O genezie i rozwoju pedagogiki spolecznej powstalo wiele rozprawI. Dla osób blizej zainteresowanych tym zagadnieniem w bardziej szczególowym ujeciu, glównie monografiami krajowych osrodków pedagogiki spolecznej i informacjami o ich kierownikach, przedstawic mozna bogatll bibliografie2. Pytanie o cel przedstawianej pracy zawiera sie w nastepujacej odpowiedzi. Pragne ukazac geneze i rozwój pedagogiki spolecznej, której twórca byla Helena Radlinska. Bede starala sie przedstawic kontynuacje, rozbieznosci, sprzecznosci, modyfikacje, uzupelnienia jej koncepcji pedagogicznej. O wy bo8m/cwia w (/z.iechinie ksztalcenia Pol.Cl.'iz.kolm'go oraz prac)' kllitumll1o-o.\: .•dll/owej. w: Rozwrij pedagogiki w Polskiej RZeL'zpoJpoli/ej LLu/owej, Wroclaw 1965; R. Wroczynski, Pet/agogika Jpoleema, jej rozwrij wspIJlezeJlte problemy, "Studia pedagogiczne" 1971, t. 22; J. Wolczyk, R. Wroczynski, Dorobek ak/uallty .,ralt badwi w t/ziedziltie pedagogiki .'poleezltej w Po/"ee, w: "St,m i perspektywy rozwoju nauk pedugogicmych", Warszawu 1976; E. Trempa/a, Rozwrij pedagogiki .I'[wleezltej w Po/.,a Ludowej, Biuletyn TWWP 1980, nr 2/3. Por. np. R. Wroczynski,

i

\

i

R, Wroczynski, Kated", Pellagogiki Spolecmej, "KwaL1alnik Pedugogiczny" 1964, nr 2; R. Wroczynski, Z badan Kmed/y Pedagogiki Spolecmej, "Kwartulnik Pedagogiczny" 1960, nr 3; l. Lepalczyk, Ka/edra Zl/k/ad Pedagogiki Spolecznej lIa Ulliwersytede Llidzkim w la/ach 1945-1975; B. Smolinsku-Theiss, Z b'llu"i t/o.lwiadczeli 'Znkladu Pedagogiki Spolecmej Ulliwer.'y/etu lVarJzaw,l'kit'go, w: "Prohlem ksztaleeniu pracowników spolecznych", Wmszuwa 1961; l. Lepulczyk, o.'rodki pedagogiki spolecme). Silili. badallia, prriba ocelty dziala/lto.lci, w: Socjaliwlja - o.wbowo"" WydlOwallie, Poznan 1989, zawiera bibliografie. Artykul opiera sie o materialy uzyskane w roku 19H4; O Katedrze Pedagogiki Spolecznej Uniwersytetu S1'lskiego, patrz: Pedagogika .'·polecZlla II .'I'hylku X/X wiekII, Katowice 1992; J. Wolczyk, Ry.'zart/ Wroczy/iski - wspóltwórca lIallkowej ';rodowi.,ko, Warszawa 1978; W. Theis, Ryszard szkolY p.da~o~iki .'polecmej, w: Wychowanie IVroczYfi.\·ki, "Przeghld Hisloryczno-Oswiutowy" 1988, nr 3; W .,llIibie szkolY lIallczydela (o EdIIIlmdzie Trempale), w: Teoria praktyka równo legia, Bydgoszcz 1987; Pomijam lu informacje hibliograricZl1e o pruey naukowej A. Kaminskiego. S'l one liczne i znajduj'l sie w wielu pracach drukowanych i powielanych.

i

i

i

i

i

7

rze zródel decyduje czynnik formalny. Ich pochodzenie bedzie ograniczalo sie do dorobku pracownik{iw Katedr Pedagogiki Spolecznej, b,!dz do aulor{iw, którzy w pedagogice spolecznej upalruja genezy swej twórczosci. Pragne bowiem uniknac wyjasnien czym np. praca na temat samotnych matek wykonana w Katedrze Pedagogiki Spolecznej rózni sie od wykonanej w Katedrze Oswiaty Doroslych. Innym przykladem moga byc podobienstwa i róznice merytoryczne i metodologiczne problemu wykolejenia dzieci i mlodziezy rozwiazywanego w konwencji pedagogiki spolecznej i wspólczesnej kryminologii, bioracej za punkt wyjscia analizy srodowisko spoleczne badanego. Pominiete zostana rozwazania nad miejscem pedagogiki spolecznej w naukach pedagogicznych i spolecznych oraz rozwazania nad przedmiotem zakresem badan, wlasciwych dyscyplinie. Truizmem jest dzisiaj stwierdzenie, ze pedagogika ogólna zainteresowana jest oddzialywaniem wychowawczym na wszystkie kategorie wieku, nie tylko na dzieci i mlodziez. Przez pedagogike ogólna zaakceptowany zostal równiez poglad o wychowawczych procesach intencjonalnych i nieintencjonalnych instytucji, uwarunkowanych zmiennymi rzeczywistosci spolecznej, ekonomicznej kulturalnej, w ujeciu mikrosrodowiskowym. W ostatnich latach takze w ujeciu wplywów makrosrodowiskowych procesów w nich zachodzacych (tendencje integracyjne Europy, nieustajace wojny z nieunikniona agresja, przemoca, nietolerancjll, postepujace wyniszczenie srodowiska naturalnego, z daleko idacymi konsekwencjami - glodem, chorobami). Przykladowo wymienione sprawy staj,! zarówno przed pedagogika spoleczna, ogólna, jak wszystkimi naukami spolecznymi, których przedmiotem jest czlowiek. Losy jednostki zwiazane sa coraz scislej z losami ludzkosci i calego swiata. Uwrazliwienie na te problemy wymaga diagnoz i przeslanek dla ochrony jednostki i ludzkosci. Nie mozna troski o nie pozostawic politykom. Jednosc nauki, a szczególnie pedagogiki moze wzbogacic wiedze o rzeczywistosci spolecznej i o procesach umozliwiajacych czlowiekowi zycie twórcze. Przypomnijmy ostatnia, bo pochodzaca z przelomu lat 40. 50. charakterystyke pedagogiki spolecznej H. Racllinskiej: "Pedagogika spoleczna jest nauka praktyczna, rozwi.ia.i~!ca sie na skrzyzowaniu nauk o czlowieku, biologicznych i spolecznych z etyka i kulturoznawstwem (teoria i historia kultury) dzieki wlasnemu punktowi widzenia. Mozna go naj krócej okreslic jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i srodowiska, wplywem warunków bytu i kregu kultury na czlowieka w róznych fazach jego zycia, wplywem ludzi na zapewnienie bytu wartosciom przez ich przyjecie i krzewienie oraz przetwarzanie srodowisk silami czlowieka w imie idealu"3. Jak rozwijala sie pedagogika spoleczna? W dalszym ci,!gu w swej wypowiedzi H. Radlinska powiedziala: "Dziedziny badan i przemyslel] peda-

i

i

i

i

3 f-1. R:uJlillska, PedllJ.:()~ika

spoleczlla, Wroclaw

1961, s. 161.

w zyciu. . ITtn.' SIe w z,w"'lzktl z~ wystepowaniem gngiki spolecznel rozsze ":' . . .'. . . -i" 7"lrówno mysli leoretyczneJ. . . I . . W\llyw'IJ'\ na nIc ()sl,\gnlt;C, ,. nowych 7.agallllcn. ""4 jak i doswiadczen praktyc~nych ,'. d liny poszukiwac bede w podrecz. . d' . eneze I rOZWOI yscyp' . ., . Odpowie Zl na g ~ : kl zawierac synteze IstniejaceJ nikach akademickich. One ~owlem zwy Y . 1zy w okreslonym zakresIe. wlec . Podreczniki

pedagogiki

spolecznej . k' la sie praca d' . . lecia w KrakOWie u au . Na poczatku drugiego zleslecl.O /' tody organizacja". Podre. . .. . p. . oswiatowa. Je] z.acanta, me, zbiorowa pl." taca . . t L'lc/owego im, A. MIckIeWicza . 'em Unnversvte li ' b cz.nik opracowany statafll , .. d~wnictwo slowem "podrecznik" zo 0(1913). Fakt, iz autorzy okresl ~lt ,,!y P naczony dla pracowników pracy . I ku i rozwazama. rzez, ~ . k ., wiazule c o szacun. . d 'k' "Autorzy pragneli zaspo OIC ·. . f atorem I przewo 111lem ' . . h spoleczneJ Jest ,,111orm . d . c do encyklopedycznej wszec . , ' . potrzeby me preten uJa wystepuJace owczesme , . znaczna czesc dorobku na · t . czytamy' Praca ulmuJe h '1 stronnoscI. We ws eple '.".. . d nia i ewolucja wiaze c WI e · klnel' Oswiata Jej za a . l l Polu oswtaty pozasz o ,,' , . . wiolowa z która dzta a d " . rzeszlosci ukazu]e moc zy , "5 ' . dzisiejsza z tra yCJalTII p.' . '. . kody woli drogi wlasne'. TrescI nosc oswiatowa przelamuje wszelkl~ przesz. n~ niektóre istotne zalozenia: . dstawione w Pracy o.swiatowej wskaZUja k I pl ze '. ' 10znaczna z oswiata pozasz o ml, . - Praca spoleczna Jest rOWI .' ~ I d' bek polskich dzialaczy I ba_ Jej podstawa sa doswiadczel1la I w asny 01o .

Nllror!-::il

pedag')r: s[JolCL'7/P

daczy, " . stanowia punkt wyjscia dla _ Do~wiadczenie i tradycje pra:y. oswratoweJ . blemów przyszlosc\. k t I ukazal1la pro R' dl" k Warsztatem oncen nl t byla Helena a IllS a. . Redaktorem.' ca ego omu bitnych wsI'o'l pracow11l'ków bylo polskie Archl. . L d wym im. A. MickieWIcza. jacym materialy I szereg wy . f k' nUJ'ace przy Umw. u o wum O~wiatowe un cJo '. . 6 d . lów z których najobszerl . dZIelona Jest na Zla , Ksiazka liczy 50 stron I po. .' 'era dW'1 'Irtykuly H. Orszy (pseu• / . ,. I o\:wwtowq zaWI, ,. , . nic;szy pl. Zat IIIIW pWc.). "'. " pol~ce i Praca OS\l'wtowa . ,., k' ') P '-afki prac\' OSH'tatoIH:] \1'. . ' donim H. Rad II1S leJ oc(, . .,' .t kul L. KrZYWIckiego pl. , /. . narodowego Olaz al y IWJhec zadan wyc I(}wanw .,.. k l'w H Radlinskiej i praca " P' z wymlelllonych art y u o· . . Drogi oswraty. ICrwszy .' l ., Autorzy podnosza zagadmenle , k' . mllle Sie uzupe maja. ~ k L. KrZYWIC lego wzaJe k' oli tycznych spolecznych, e 0, . sw' toweJ' od warun ow P , . dl l' zaleznoscl pracy o la " ' . atoweJ' w polsce mepo eg ej h P d tawiaja rozWOI pracy OSWI . " t nomicznyc. rze s ,. . ~bok ostepu technicznego, drogI OSWlaY i pod zaborami, podkreslaH' ze p k" h . da prawa do kultury i dla l który dla wszyst IC za toruje ruch spo eczny, 4 H. Radlillska. op.dL . " Podrcznik Ilracll o.(w;atowa . .lej zadania, metod):, (),.!:!a"~l(u]l~1I e· LAltim\'l'go im. A Mid~ie ••dC7,tl. Krakow 191.. s. .

oprtlCOl-Hl11)'

staraniem

l!lIiwen)'lefll

9 8

kazdego - .udzialu w zyciu publicznym. w nastepuJacych slowach: "W teorii i w zyciu wchodzimy nego od dawnego,

Szczególowe

wyjasnienie

lub wyznania

odmien-

dazyl do zniwelowania

wsz~stkich wed.lug jednej miary. Ten, co sie dzis odradza, jako spadkobierca odn~lennych pOJmowatl chce wszystkim zapewnic mozliwosc indywidualnego I swobodnego rozwoju, wszystkim dac udzial w kulturze ludzkosci i wszystkich Zadaniem

poci'lgnac do swiadomej pracy nad rozwojem narodu"6. wychowania jest wydobycie z narodu wszystkich sil, skiero-

wanie ."ku swiado~lej pracy nad budowaniem kultury rodzimej"7 i przekazywame z pokolema na pokolenie. H. Radlil1ska uzywa konsekwentnie slowa "udostepnianie"

dóbr kultury.

By skutecznie

prowadzic

prace oswiatowa

~alezy ja ,oprzec o wszechstronne rozpoznanie sil i srodków, warunków bytu 1 warunkow przyrodmczych. Rozpoznanie warunków bytu i rozwoju uksztaltowane warunkami historycznymi. Tru~no jest oprzec sie przed wypowiedzI H. RadJillskiej:

przedstawia

bie o.(wiatv

w nowa epoke uniwersalizmu,

który w imie panstwa

znajdujemy

zacytowaniem

jeszcze

jednego

fragmentu

artykul pod znamiennym

i etyki.

Helena' Radiil1ska

po drugiej

tytulem

wojnie

Walka z alkoholizmem w slui-

swiatowej

w czasie

swego

pobytu

w Lodzi, przygotowala nie tylko prace, które byly odpowiedzia na zapotrzebowanie spoleczne, np, badania nad sieroctwem, potrzebami socjalnymi robotników, zwalczaniem analfabetyzmu, lecz takze wiele pisala dla szerokiego kregu odbiorców. oswiatowych i badaczy

i

Do prac przeznaczonych dla nauczycieli, dzialaczy nalezy tom pl. Badania regionalne dziejów pracy

spolecznej o.vwia/Owej, 1948. W ostatnim okresie swego zycia (zmarla w 1954 roku) przygotowala dwie prace, które stanowia synteze jej dorobku naukowego, poczynajac od wczesnych lat mlodosci. W 1946 roku ukazalo sie czwarte wydanie (zmienione) Ksiaiki wsród ludzi, w rok pózniej Oswiata doroslych. Zagadnienia - dzieje - formy - pracownicy - organizacja. Nie wspOl~linam innych wiekszych prac, które podjela w ostatnich latach swego zycia. Zostaly wydrukowane wiele lat po jej smierci. Czas na postawienie pytania: czy H. Radlillska napisala podrecznik

ne?zy ,lu?oweJ .1 walka z przesadami i biernoscia, spiaczka mas ciemnych, ktore . , swlatla me dostrzegaja " ' czesto dostrzec nie moga( ... Os'ml'o . go d'zmny dZlen rob?czy, spokOJna o jutro mysl proletariusza i jasna lampa w chacie chlopskiej sa tak samo koniecznymi warunkami jak nedza, troska i ciemnota

Egzamin Oto odpowiedz: w Lodzi przygotowala z pedagogiki spolecznej. Byl to skrypt powielony przez Kolo Naukowe Pedagogów Spolecznycl; Uniwersytetu Lódzkiego, wydany drukiem w Pedagogice spolecznej (1961). Dlaczego twórczyni polskiej pedagogiki spolecznej ograniczyla sie do skryptu - nie potrafie wyjasnic. Przyczyny tego faktu mog'l znajdowac sie w psychologii twórczosci naukowej, moga tkwic w braku sil i czasu, moga takze byc wyjasnione czasem historycznym, który

p~z~tlacza~~ca ma~y ludowe - przeszkodami, o które rozbija ~swJatowa . TreSCI, te podjete przez Autorke w dalszych pracach, I zmodyfikowali jej kontynuatorzy.

nie sprzyjal upowszechnianiu drukiem. A. Kaminski zastanawiajac sie nad definicja pedagogiki spolecznej napisal: " ...Helena Radlillska zawsze unikala sformulowania definicji pedagogiki

pedagogiki

. "P~aca ~s,:iatowa jes~ ~ierozlaczna z walka, z podwójna walka: czy telmkaml, co swl.at.lo zaslamaja w obawie, by nie rozswiecilo ono zbyt jaskrawo

sie prac