Powieść, która mogła się ukazać tylko poza zasięgiem carskiej cenzury. Historia odrodzenia świadomości narodowej człowieka, którego los skazał na wynarodowienie. Piotr Rozłucki jest wiernym Rosji oficerem armii rosyjskiej.
Został tak wychowany przez stryja generała mimo ostatniej woli ojca, by był Polakiem. Jego nastawienie zmienia się, kiedy widzi mogiłę ojca, powstańca styczniowego, i poznaje jego tragiczne losy. Pragnie wrócić do polskich korzeni, lecz na drodze staje mu miłość do efektownej Rosjanki.
Bohater powieści Stefana Żeromskiego musi wybierać między niełatwym losem Polaka a tytułową urodą życia. Jakże ta powieść rozpłomieniła wszystkie nasze uczucia, jakim stała się wezwaniem i świadectwem wierności Polsce przez wszystko i mimo wszystko.
Maria Dąbrowska Czytanie książek tych przeobraża. Inaczej się po nich widzi, czuje, inaczej życie własne przeżywa. Stanisław Brzozowski
