Pierwszy w polszczyźnie dobór z całości dzieła tego potwora słów, giganta barokowej prozy, mistrza paradoksów, jednego z największych ironistów w historii literatury, modelowego melancholika i pozbawionego złudzeń utopisty.
Anatomia melancholii to książka legenda, księga wszystkich ksiąg, tekst wzorcowo bezkompromisowy, który chciał zmieścić w sobie całą dostępną wówczas bibliotekę, opisać melancholijną przypadłość, lecz i zdiagnozować depresyjną cywilizację.
Co najciekawsze (i zarazem wyjątkowo bolesne) ta diagnoza ze zdumiewającą aktualnością przystaje wciąż do naszego świata.,,Wszyscy jesteśmy pomyleni" - mówi Burton i z całą bezwzględnością wylicza przy pomocy tych swych gargantuicznych, meandrujących zdań wszystkie powody ludzkiego szaleństwa: opresję polityki, religię, miłość, nadmiar wiedzy i niedostatek uczciwości, biedę, głód, zarazy, gnuśność i tyranię konwenansu, głupotę władców i społeczną agresję.
Robert Burton (1577-1640), angielski pisarz, duchowny i bibliotekarz, autor właściwie tylko jednej książki. Pierwsze wydanie Anatomii melancholii ukazało się w roku 1621, lecz autor bezustannie powiększał i ulepszał jej tekst.
Powszechnie uznawana za jedno z najważniejszych dzieł w historii literatury i arcydzieło prozy eseistycznej, weszła ona ponadto i do historii nauk medycznych, i do popkultury. BLURB,,Dostojność i żałosność świata: wesołość, duma, konsternacja i uważność, prostota i łajdactwo, delikatność, niegodziwość, szczerość i prawość - poświęcają się we wzajemnym pomieszaniu", a oprócz tego docierające zewsząd,,bałamuctwa", których,,nie da się już odkręcić", i których widok,,wątrobę zalewa żółcią".
Tak, to Anatomia nas samych i naszego świata, a uwspółcześniający tekst Burtona przekład Michała Tabaczyńskiego czyni aktualność lektury jeszcze bardziej palącą. Prof. Tadeusz Sławek FRAGMENT Na co to wszystko$435 Ufam, iż nie wynajdzie tu nikt powodu do obrazy; a jeśli nawet, to Nemo aliquid recognoscat, nos mentimur omnia [niech nikt nie bierze tego do siebie, bo wszystko to fikcja].
Wszystkiemu przeczę (oto moja ostatnia już obrona), wszelkiego się wypieram, odwołuję to, co tu powiedziałem, jeżeli ktoś mi chce coś wytknąć; a przepraszam z równą łatwością, jak ten czy ów rzucał oskarżenie; liczę jednak (wyrozumiały czytelniku) na twoją łaskawość i pobłażliwość.
NA SKRZYDEŁKO Kiedy w 1621 roku Robert Burton, szkolarz z Oxfordu, wydawał swe obfite rozmiarami dzieło (ponad 1200 stron w trzytomowym wydaniu oficyny Dent & Sons z 1948 roku plus około 300 stron przypisów), obdarzając go niezwykłym tytułem, o którym po stuleciach Borges miał powiedzieć, że to najmocniej godny zazdrości tytuł w historii literatury, nie przypuszczał, że wypuszcza w świat księgę, która stanie się swoistym kompendium wiedzy o człowieku.
Terapeutyczna w zamiarze Anatomia melancholii miała złagodzić nieuleczalny smutek będący nieusuwalną dyspozycją egzystencjalną człowieka. Zaczytywał się Anatomią Lawrence Sterne wytwarzając swojego Tristrama Shandy i próbując leczyć go ze śledziennictwa (kto jeszcze pamięta o tym słowie nawiązującym wprost do źródła melancholii, jakim wedle starożytnej i renesansowej medycyny była śledziona); John Keats zostawił ponoć w swej bibliotece egzemplarz Anatomii opatrzony ręcznymi zapiskami na marginesach.
Dr Samuel Johnson, książę angielskiego Oświecenia, wyznał swemu biografowi Jamesowi Boswellowi, iż Anatomia melancholii jest jedyną książką, dla której mógł wcześniej na ogół zerwać się z łóżka. Wybitny lekarz sir William Osler, wykładający medycynę w Oxfordzie w początku XX wieku, uważał Burtona za ojca nowoczesnej psychiatrii i szczycił się posiadaniem wszystkich 5 edycji Anatomii wydanych za życia autora.
Antoni Kępiński pisze, iż Burton jest,,jedną z najciekawszych i zasłużonych dla historii melancholii postaci", a jego dzieło dotyczące,,zaburzeń psychicznych" jest,,jednym z głównie wznawianych do obecnych czasów".
Późny modernizm odkrył z kolei w Burtonie, niestrudzonym czytelniku tkającym swój tekst z cytatów z około tysiąca autorów, swego antenata - wirtuoza lektury nasłuchującego głosów z zróżnicowanych epok i układających z nich świeże kompozycje.
Wydajmy więc przynajmniej fragmenty tego dzieła, nie tylko dlatego, iż zajmuje tak poczesne miejsce w historii kultury,ponadto dlatego, iż należąc do tej samej epoki, co Novum Organum (1620) Francisa Bacona i Rozprawa o metodzie Kartezjusza (1637), uzupełnia te dzieła stwarzające podstawy nowoczesnej obserwacji naukowej niezwykłą medytacją nad kondycją człowieka.
