"Dzieło Stanisława Witkiewicza zatytułowane Na przełęczy należy do grona tradycyjnych utworów opiewających urodę Tatr, a także witalność tamtejszych górali. Punktem wyjścia do dalszych obserwacji i rozważań stał się letni pobyt autora w Tatrach i jego wycieczka poprzez Przełęcz Mięguszowiecką do Morskiego Oka.
Witkiewicz spogląda na góry jednocześnie okiem zafascynowanego widokami turysty, jak i doświadczonego artysty malarza. W swoistej formule synkretycznej łączy malarskie opisy krajobrazów, sylwetki mieszkańców dawnego Zakopanego i rozważania psychosocjologiczne.
Nie stroni przy tym góralskiej gwary. Jak wskazuje tytuł, jest to opis momentu przejściowego pomiędzy dwiema epokami w dziejach góralszczyzny, a samą książką sytuować trzeba między dwiema wielkimi epokami w polskiej literaturze: pozytywizmem i Młodą Polską.
Tom niniejszy jest reprintem pierwszego wydania Na przełęczy z roku 1891, opatrzonego bogatym zbiorem ilustracji autorstwa samego Witkiewicza.
