Część trzecia (S-Ż) tomu trzeciego "Portretów Uczonych" zawiera eseje biograficzne poświęcone wybitnym postaciom, których najbardziej zasadnicza działalność naukowa i dydaktyczna przypadła po 1945 r.
Mowa będzie zatem o osobach stopniowo, ale konsekwentnie odtwarzających Uniwersytet po zniszczeniach wojennych i wytwarzających jego pozycję społeczną i rangę naukową. Przedstawione w tomie trzecim "Portretów” grono 186 uczonych charakteryzuje spore zróżnicowanie.
Niektórzy z nich urodzili się jeszcze w XIX w., wyższe wykształcenie zdobyli w czasie I wojny światowej albo tuż po niej, kariery zawodowe rozpoczynali i kontynuowali w latach II Rzeczypospolitej, po II wojnie stając się środowiskowymi autorytetami.
Inni decydowali się na emigrację, zrywając więzi z Uniwersytetem, ale zarazem odnosząc niekwestionowane sukcesy naukowe i utrzymując kontakty z krajem. Byli jednak i tacy, którzy właśnie wtedy, po wojnie, z zagranicy do kraju przyjechali.
Skomplikowanie ludzkich losów spowodowało, iż decyzja o przypisaniu potężnej postaci do tomu drugiego lub trzeciego musiała posiadać charakter arbitralny. Najliczniej na kartach niniejszego tomu są reprezentowani uczeni urodzeni między wielkimi wojnami, ukształtowani w dwudziestoleciu i z takim zapleczem moralnym oraz intelektualnym funkcjonujący w powojennej rzeczywistości.
Pojawiają się tu także osoby, których całe świadome życie, łącznie z intelektualną formacją, upłynęło w czasach PRL oraz w okresie po odzyskaniu przez Polskę pełnej suwerenności. Część tekstów powstała specjalnie na potrzeby Monumentów, mnóstwo było pisanych przez bliskich współpracowników danego uczonego, niektóre są przedrukami wcześniejszych publikacji.
Zamierzeniem redaktorów naukowych nie było stworzenie zbioru zwięzłych biogramów typu słownikowego, ale przybliżenie zainteresowanym czytelnikom najwybitniejszych postaci środowiska uniwersyteckiego – stąd teksty zarówno eseistyczne czy wspomnieniowe, jak i bardziej naukowe, obudowane odnośnikami i przypisami.
Przy każdym eseju zamieszczono także typowy biogram encyklopedyczny. Trzy tomy "Portretów Uczonych" (podzielone na sześć części) zawierają teksty o wybitnych uczonych – profesorach Uniwersytetu Warszawskiego, których działalność naukowa, praca dydaktyczna i organizacyjna pozostały w pamięci szeroko pojmowanego środowiska naukowego.
Bohaterowie esejów są związani ze wszystkimi dziedzinami nauki reprezentowanymi na Uniwersytecie Warszawskim: humanistycznymi, społecznymi, ścisłymi, przyrodniczymi, medycznymi i artystycznymi. Dobór nie był łatwy i wymagał wielu konsultacji.
Warto zaznaczyć, iż lista uczonych ograniczona jest do osób nieżyjących.
