Autor maluje w swoim utworze obraz szkoły polskiej w czasach zaboru rosyjskiego.Skupiając się na historii jednego z uczniów gimnazjum, Marcina Borowicza, Żeromski wprowadza nas w realia ówczesnej szkoły i stosunków między nauczycielami i ich podopiecznymi, pozwala nam zrozumieć, na czym polegał proces rusyfikacji, obnaża pogardliwy stosunek Rosjan do Polaków i ich uczuć religijnych, mówi wreszcie o trudzie walki, jaką część polskiej młodzieży podejmowała z wynarodowieniem.
W powieści nie brakuje innych wątków, w głównej mierze opowieści o pierwszej miłości głównego bohatera do Anny Stogowskiej – „Biruty" czy historii jego przyjaźni z Andrzejem Radkiem. Wielki talent Żeromskiego nadaje powieści rozmiar znacznej literatury, w której nie brakuje fascynujących postaci, emocji i głębokiego przesłania moralnego.
Lektura dla klasy VIII i szkół przeciętnych
