Po Wspomnienia Wandy z Wolskich Umińskiej (1841–1926) w opracowaniu dr hab. Prof. UJK Lidii Michalskiej — Brachy i dra Emila Noińskiego bez wątpienia sięgnie wielu badaczy podejmujących tę problematykę bowiem znajdą w nich niemało nowych informacji o roli i miejscu kobiety w życiu społeczno-politycznym i kulturalno-oświatowym w XIX–XX wieku.
We Wspomnieniach... Wandy Umińskiej, pisanych w przeróżnych okresach życia, w największym stopniu przewijają się trzy problemy: powstanie styczniowe, szerzenie oświaty wśród ludu i praca resocjalizacyjna z więźniami.
Wanda Umińska wychowana była w rodzinie patriotycznej. Regularnie wspominano w niej powstanie listopadowe, w którym brał udział jej ojciec i bracia. W 1861 roku natychmiast włączyła się w organizację wszelkiego rodzaju manifestacji patriotycznych w Warszawie, a wraz z wybuchem powstania styczniowego została kurierką Rządu Narodowego.
W jej Wspomnieniach... Znajdujemy dużo nowych danych, które z całą pewnością pozwolą historykom uzupełnić dotychczasowe opisy manifestacji religijno-patriotycznych w Warszawie. Po upadku powstania styczniowego Wanda Umińska dokonała przewartościowań w swej postawie i uznała, że patriotyzm nie przejawia się tylko w walce zbrojnej, bo tak samo ważna jest praca organiczna, praca u podstaw i oddała się szerzeniu pracy oświatowej wśród ludu wiejskiego.
Stała bowiem na stanowisku, jak to powiedziała osoba przemawiająca na jej pogrzebie, iż trzeba dołożyć wszystkich starań, aby lud wiejski został uobywatelniony. Niesienie pomocy więźniom kryminalnym zajęło Wandzie Umińskiej mnóstwo czasu.
Czytając jej wspomnienia dochodzi się do wniosku, iż to nie była tylko filantropia. W. Umińska podchodziła do pracy z więźniami nad wyraz metodycznie. Czasami miałem wrażenie, że robiła to pod wpływem prac Fryderyka 10 Wspomnienia Wandy z Wolskich Umińskiej (1841–1926) Skarbka, dotyczących sytuacji w więziennictwie w Królestwie Polskim.
Jednym słowem można mówić, iż Wanda Umińska była pierwszą kobietą w Królestwie Polskim, która zajęła się resocjalizacją więźniów. Całość wydawnictwa jest przygotowana wyjątkowo precyzyjnie. Edytorzy opatrzyli tekst ponad 600.
przypisami. Większość z tych pokaźnych przypisów ukazuje ludzi i środowiska, z którymi pracowała i współpracowała autorka Wspomnień... To dzięki tym przypisom w pełni widać osobowość Wandy Umińskiej, a także szacunek i poważanie jakim cieszyła się wśród wielu znanych ludzi kultury, oświaty i polityki.
Wracając do sporządzonych objaśnień i komentarzy należy podkreślić, iż edytorzy, aby je przygotować musieli się zapoznać z rękopisami przechowywanymi w 14 archiwach i bibliotekach krajowych i zagranicznych.
Nadto z kilkudziesięcioma wydawnictwami źródłowymi (polskimi i rosyjskimi), prawie z 50. Polskimi tytułami prasowymi i wreszcie ponad 200. Opracowaniami monograficznymi. Prof. Dr hab. Wiesław Caban kierownik projektu NPRH „Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) 1795–1918 (z Przedmowy) Powyższy opis pochodzi od wy...
