Ekonomia instytucjonalna to ekspresowo rozwijający się trend, który podejmuje niemało ważnych dla współczesnych gospodarek zagadnień. Na jej dorobek składają się prace ekonomistów zajmujących się m.in. Problematyką: praw własności, kosztów trans-akcyjnych, teorii agencji, teorii kontraktów, historii gospodarczej, ekonomicznej analizy prawa, teorii wyboru publicznego czy ekonomii konstytucyjnej.
Ich podejście cechuje się tym, że - w odróżnieniu od ekonomii neoklasycznej - nie uznają oni otoczenia instytucjonalnego za informacje, ale czynią je przedmiotem badań i analizują jego wpływ na działania ekonomiczne.
Wśród badaczy tych można wymienić liczne nazwiska - od prekursorów klasycznej ekonomii instytucjonalnej: T. Veblena, W. Mitchella i J.R. Commonsa, po ekonomistów z nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej: R.
Coase'a, D.C. Northa, A. Alchiana, H. Demsetza, O.E. Williamsona, E. Ostrom, O. Harta, B. Holmstroma. Osiągnięcia wielu z nich wyznaczone zostały Nagrodą Nobla w dziedzinie ekonomii. Także w Polsce stopniowo wyłonił się krąg naukowców zajmujących się badaniem instytucji.
Są wśród nich m.in. L. Balcerowicz, J. Boehlke, B. Borkowska, T. Dołęgowski, J. Godłów-Legiędź, E. Gruszewska, B. Klimczak, M. Lisowska, S. Rudolf, A. Słomka-Gołębiowska, M. Ratajczak, W. Stankiewicz, Z.
Staniek, J. Wilkin i A. Ząbkowicz. Na polu ekonomii instytucjonalnej można szukać odpowiedzi na niemało pytań dotyczących gospodarowania, nadal jednak, mimo postępu w tym zakresie, możliwość udzielenia na nie odpowiedzi jest hamowana m.in.
przez niezgodności definicyjne, słabą dojrzałość metodologiczną i ograniczony materiał z badań empirycznych. Celem publikacji jest przybliżenie czytelnikom tej prędko rozwijającej się dziedziny ekonomii, a także krytyczno-poznawcza analiza jej dorobku.
W pracy uporządkowano najważniejsze teorie tego nurtu, przekazano ich syntezę i wyrózniono ich poręczne zastosowanie. Pokazano też złożoność i spektrum użycia ekonomii instytucjonalnej. Wyjaśniono czym są instytucje, jakie mają znaczenie dla podmiotów i całych gospodarek oraz czym cechuje się podejście do ich analizy.
Przedstawiono najważniejsze teorie ekonomii instytucjonalnej i istotne zagadnienia, do których badania jest ona wykorzystywana. Nacisk położono na nową ekonomię instytucjonalną, choć znajdują się tu odwołania także do wcześniejszego, tradycyjnego podejścia.
Ekonomia instytucjonalna ciągle się zmienia, sporo kwestii jest doprecyzowywanych, ale też niemało pozostaje jeszcze niejasnych. Nie udało się dotąd wypracować powszechnie akceptowanych definicji wielu podstawowych nawet pojęć, nawet samych "instytucji".
demonstruje to jak niemało problemów stoi poprzez ekonomistami, ale też jak bardzo złożony jest ten kierunek. Trudności w precyzyjnym wyjaśnieniu i zdefiniowaniu instytucji wiążą się z tym, iż dotyczą one tak najróżniejszych sytuacji i obszarów codziennego życia.
Ludzie bezustannie podejmują decyzje o mniejszym bądź obszerniejszym znaczeniu i wchodzą w interakcje z innymi podmiotami. Wszystko to dzieje się w ramach pewnych zasad. Obok jednostkowych podmiotów funkcjonują przedsiębiorstwa, organizacje, urzędy państwowe itp., którym ramy działania także wyznaczają instytucje.
Zagadnienia, które wyjaśniane są na gruncie ekonomii instytucjonalnej, można znaleźć na co dzień wokół nas. W publikacji przedstawione zostały więc liczne przykłady z codziennego życia, które pokazują, co mówi na ich temat ten trend, jak je wyjaśnia i jak pozwala rozwiązać problemy.
Ekonomia instytucjonalna próbuje udzielać odpowiedzi na niemało różnych pytań i dzięki jej dorobkowi można inaczej spojrzeć na świat i zobaczyć w niej korzystne wyjaśnienia czy rozwiązania obserwowanych problemów.
Ten praktyczny kontekst opisywanych zagadnień ma pokazać, iż teorie ekonomii instytucjonalnej potrafią być wyjątkowo użyteczne w poznaniu i zrozumieniu otaczającej nas rzeczywistości. Publikacja skierowana jest do pracowników naukowych zajmujących się naukami ekonomicznymi i społecznymi.
Może ona zachęcić czytelników do dalszego, bardziej szczegółowego zgłębiania teorii ekonomii instytucjonalnej i stanowić inspirację do ich zastosowania w pracach badawczych z dziedziny nauk społecznych.
dzięki temu, że publikacja opisuje najważniejsze koncepcje teoretyczne ekonomii instytucjonalnej, dostarcza informacji o konwencjonalnych źródłach literaturowych, może wskazywać drogę do dalszych pogłębionych analiz.
jednocześnie dzięki czemu, że dostarcza kompleksowej wiedzy na temat ekonomii instytucjonalnej, może służyć jako podręcznik dla studentów ekonomii, zarządzania, czy także innych kierunków nauk społecznych.
bez dwóch zdań nie jest możliwe zebranie w jednym miejscu wyczerpujących danych o wszystkich zagadnieniach poruszanych poprzez ekonomię instytucjonalną i wyjaśnienie wszystkich potencjalnych problemów czy zastosowań analizowanych kwestii w praktyce.
W publikacji zebrane zostały najważniejsze tematy, które pozwolą zrozumieć podejście ekonomii instytucjonalnej i zachęcą do dalszego pogłębiania niezwykle niebanalnych dla czytelników obszarów.
Przedstawione zostały one w 10 rozdziałach. W rozdziale 1 wyjaśniono czym jest ekonomia instytucjonalna i jaki jest obszar jej badań. Dokonano tu opisu podejścia ekonomii instytucjonalnej do analiz i wskazano różnice w odniesieniu do ekonomii neoklasycznej.
Pokazano czym są instytucje, jak się kształtują, jaką odgrywają rolę w gospodarce, kiedy działają poprawnie i dlaczego ich analizowanie jest tak znaczne. Rozdział 2 ma na celu przedstawienie dorobku najważniejszych przedstawicieli tradycyjnej ekonomii instytucjonalnej - Thorsteina Veblena, Wesleya Mitchella i Johna R.
Commonsa, wyszczególnionie cech wspólnych ich teorii i porównanie ich z podejściem nowej ekonomii instytucjonalnej. Kolejnych pięć rozdziałów poświęconych zostało głównym teoriom nowej ekonomii instytucjonalnej.
W rozdziale 3 omówiona została teoria kontraktów. Wyjaśniono w nim czym są kontrakty, jakie są ich typy, czym się cechują, jakie problemy wiążą się z ich zawieraniem i jak można radzić sobie z nimi w praktyce.
W rozdziale 4 przedstawiono niezwykle dziś popularną koncepcję kosztów transakcyjnych. Na wstępie pokazano czym są koszty transakcyjne, co jest dla nich standardowe i jakie są ich typy. Następnie omówiono koncepcję kosztów transakcyjnych w ujęciu jej głównego twórcy Olivera E.
Williamsona i wyjaśniono jak kształtowanie kosztów transakcyjnych wpływa na organizację transakcji. Rozdział 5 mieści omówienie teorii praw własności, w tym wyjaśnienie istoty praw własności, znaczenia ich dostosowywania, a także prezentację podstawowych form, czyli własności prywatnej, wspólnej i państwowej.
Przedstawiono w nimmodne Twierdzenie Coase'a związane z kształtowaniem praw własności. W rozdziale 6 także skupiono się na własności, tym razem jednak w głównej mierze wspólnej. Wyjaśniono w nim jak wygląda zarządzanie wspólnymi dobrami i czy za każdym razem musi przy tym dojść do "tragedii wspólnego pastwiska".
Rozdział 7 ukazuje teorię agencji, która odnosi się do niejednokrotnie występujących w gospodarce relacji. Opisano w nim na czym polegają relacje agent-pryncypał, kiedy powstają, co jest dla nich standardowe i jak ograniczać związaną z nimi nieefektywność.
W rozdziale 8 pokazano jak ekonomia instytucjonalna postrzega przedsiębiorstwo, jego powstawanie i działanie. Znalazły się w nim odwołania w głównej mierze do koncepcji kosztów transakcyjnych, ale też do teorii kontraktów, agencji i praw własności.
Tematem rozdziału 9 są zmiany instytucji. Wyjaśniono w nim dlaczego instytucje podlegają zmianom, kiedy są one wydajne i jak podchodzi do nich nurt ewolucyjny, a także dwóch ekonomistów zajmujących się tym tematem - Douglas C.
North i Masahiko Aoki. Dokonanoniedługiego opisu problemów napotykanych przy nagłych zmianach instytucji, jakie miały miejsce w trakcie transformacji gospodarek socjalistycznych w kapitalistyczne. W rozdziale 10 przeanalizowano od czego zależy poziom rozwoju krajów.
Wyjaśniono w nim w jaki sposób instytucje przyczyniają się do wzrostu lub go hamują, a także jakie instytucje odgrywają tu ważną rolę. Scharakteryzowano także dwie koncepcje wykształcania ładu, tj. Ładu spontanicznego i stanowionego.
Zagadnienia, którym poświęcona jest publikacja, pozwolą czytelnikom lepiej poznać ekonomię instytucjonalną i przedstawią świeże wyjaśnienie dla praktycznych problemów napotykanych w rutynowym życiu. Na zakończenie chciałabym podziękować za wsparcie przy przygotowywaniu tej publikacji prof.
dr. Hab. Romanowi Sobieckiemu - Dziekanowi Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie i Dyrektorowi Instytutu Rynków i Konkurencji w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie oraz prof. Dr hab. Małgorzacie Poniatowskiej-Jaksch - Zastępcy Dyrektora Instytutu - za za każdym razem wartościowe uwagi.
Dziękuję też całemu zespołowi Instytutu Rynków i Konkurencji za wyjątkowo prawidłową współpracę. Podziękowania kieruję dodatkowo do recenzentów mojej pracy - prof. Dr hab. Aliny Daniłowskiej, a także prof. Dr. Hab. Ryszarda Katy, których cenne i życzliwe uwagi pozwoliły nadać jej ostateczny zarys.
