Akcja Trzeciego kłamstwa rozgrywa się w latach 60., w trakcie rządów Władysława Gomułki (towarzysza Wiesława). Bohaterowie powieści - inżynierowie, robotnicy, dyrektorzy, partyjni i bezpartyjni pracownicy priorytetowej budowy zapory i elektrowni na Sanie, w Bieszczadach (jednakże nazwy miejscowości autor zmienił) - pozornie żyją w normalnym świecie. Są między nimi cynicy, cwaniacy, oportuniści. Lecz są także ludzie przeciwstawiający się złu - demaskujący kłamstwa propagandy, walczący z nieuczciwością. Zaledwie po to, aby, jak mówi jeden z bohaterów, móc spojrzeć bez wstydu w lustro.
Autor zwraca także uwagę na społeczną niesprawiedliwość: na złe warunki życia robotników, wycieńczającą pracę pracy czy plagę pijaństwa. "Ciemny lud" traktowany był poprzez urzędników jako grupa gorszej kategorii, co jaskrawo kontrastowało z obowiązującą w PRL-u tezą o "dyktaturze proletariatu" i rządach robotników i chłopów.
W 1973 roku Kazimierz Orłoś w proteście przeciwko zatrzymaniu przez cenzurę w kraju wydania powieści Cudowna melina opublikował ją w Instytucie Literackim Jerzego Giedroycia we Francji. W wyniku czego poniósł surowe konsekwencje: wyrzucono go z pracy, był pod stałą "opieką" SB, a na jego nazwisko przez kilkanaście lat obowiązywał zapis cenzury. Nad swoją drugą powieścią, Trzecim kłamstwem (także wydanym później w Instytucie Literackim), Orłoś pracował w warunkach konspiracyjnych i opisał to w nocie odautorskiej zamieszczonej w obecnym, poprawionym wydaniu.
Można powiedzieć, iż każda władza autorytarna boi się prawdy i rządzi przy pomocy kłamstw narzucanych społeczeństwu poprzez propagandę. Tym samym Trzecie kłamstwo nabiera dziś szczególnej aktualności. Jako powieść przypominająca i ostrzegająca.
