Książka składa się z dwóch części: teoretycznej, ukazującej pojęciowe instrumentarium badań,, a także części empirycznej, w której autorka przeprowadza analizę serii polskich debat wokół kolejnych publikacji Jana Tomasza Grossa dotyczących, mówiąc najogólniej, polskiej pamięci zbiorowej i stosunku wobec Żydów.
Książka demonstruje nie tylko całościowe, wyczerpujące podejście, ale także mieści nowe propozycje w zakresie tego, jak badać jeden z najważniejszych sporów, jakie pojawiły się po zmianie systemowej w Polsce.
W części teoretycznej autorka odwołuje się do dorobku wielu badaczy komunikacji społecznej m.in. Michela Foucaulta, Edwarda Saida, Alfreda Schtza, Andrei Bhrmann czy Wernera Schneidera. Posługując się wypracowanymi poprzez nich kategoriami analitycznymi, autorka zachowuje metodologiczną samoświadomość i podejmuje samodzielne poszukiwania.
W części empirycznej szczegółowo analizuje dynamikę debat, jakie powodowały kolejne książki Jana Tomasza Grossa (Sąsiedzi, Strach, Złote żniwa). W podsumowaniu zwraca uwagę m.in. Na to, że: 1. Przynależność etniczna, kulturowa lub światopoglądowa autora kontrowersyjnego przekazu i ocena i publiczne uprawomocnienie jego wypowiedzi są współzależne; 2.
wypowiedzi formułowane w dyskursie podlegają selekcji i kontroli, i tylko niektóre z nich są szerzej dystrybuowane szczególną rolę w doborze i społecznej dystrybucji treści odgrywa dyskurs mediów, logika formatów medialnych i strategie instytucji medialnych; 3.
głos z zewnątrz, za jaki można uznać Jana Tomasza Grossa w polskiej debacie publicznej, może naruszyć status quo, przełamywać tabu dyskursu dominującego, podejmować drażliwe tematy, jednak nie wymyka się mechanizmom władzy dyskursywnej, a jego przekaz może wtórnie służyć podtrzymywaniu i obronie status quo oraz 4.
rola głosu z zewnątrz wytraca misyjny, intelektualny charakter na rzecz funkcji (auto)prezentacyjnych pozycja głosu z zewnątrz staje się medialną profesją, wręcz marką, którą warunkuje dyskurs medialny.
Autorka zwraca także uwagę na takie podobieństwa sporu o książki Grossa z innymi europejskimi debatami wokół niełatwej przeszłości, jak postępująca personalizacja sporu (skupienie na autorze kontrowersyjnego przekazu, a nie na samym przekazie), gry figurą obcego-Żyda, polaryzacja wokół kategorii etnicznych i zawodowych, zaangażowanie elit symbolicznych po obu stronach sporu, m.in.
w roli metakomunikacyjnych arbitrów. W takich krajach jak Niemcy, Austria i Francja większość debat historycznych także była upolityczniona, a trudna pamięć stawała się obiektem zabiegów normalizujących w obszarze polityki historycznej.
I stamtąd właśnie czerpiemy wzorzec symbolicznego i rytualnego wieńczenia debaty oficjalnymi uroczystościami upamiętniającymi ofiary albo fundowaniem muzeów, a także innych instytucji archiwizujących i popularyzujących stosownie przykrojoną, akceptowalną dla obfitej części społeczeństwa wiedzę o trudnej przeszłości.
Ale autorka także wnikliwie analizuje polską specyfikę debaty wokół książek Grossa. Końcowy wniosek nie jest optymistyczny: protagoniści i uczestnicy sporów publicznych nie uczą się na własnych ani cudzych błędach.
Debata publiczna nie uszlachetnia komunikacji społecznej. W coraz większym stopniu uzależniona jest od konstruktów, które sama tworzy, i od imperatywu zabawiania publiczności, której preferencje media bardziej zgadują i kreują, niż naprawdę znają.
Do debaty o skomplikowanej polsko-żydowskiej przeszłości nikt z jej uczestników nie był przygotowany łącznie z Grossem, medialnym parezjastą, emocjonalnie i zaczepnie reagującym na drobiazgowy ogląd jego dorobku i biografii.
Więcej była to debata niechciana po obu stronach barykady w tym sensie, iż rozbijała samozadowolenie elit, niezależnie od prezentowanego poprzez nie światopoglądu. Niechcianą debatę przekuto więc w międzyśrodowiskowy konkurs na moralność, który prędko uległ upolitycznieniu.
Tytuł Niechciana debata. Spór o książki Jana T. Grossa Autor Magdalena Nowicka-Franczak Wydawnictwo Sedno EAN 9788379630486 ISBN 9788379630486 Kategoria Literatura, Literaturoznawstwo ilość stron 436 Format 210x145x28 mm Rok wydania 2017 Oprawa broszurowa
