W rozważaniach historiozoficznych rzeczywistość historyczną postrzega się jako esencję samoistną, o naturze odrębnej, posiadającej własne cele do spełnienia bądź jako manifestację aktywności ludzkiej, co prowadzi do utożsamienia natury historii z jakimś aspektem natury ludzkiej oraz utożsamienia celu procesu historycznego z celem życia ludzkiego.
[…] Życie i myśli Czaadajewa zakończyły rosyjską, romantyczną ekskursję w głąb tajemnicy czasu. Tylko odnalezienie sensu i celu życia jednostkowego oraz sensu i celu dziejów powszechnych otwierało na horyzont nadziei, uśmierzając częściowo ból egzystencji.
Problem sensu i celu rozpatrywany wobec tego będzie w trzech perspektywach: poszukiwania sensu i celu istnienia Rosji, historii uniwersalnej, a także sensu i celu życia ludzkiego. Bohaterami-poszukiwaczami sensu i celu byli zatem Iwan Kiriejewski — twórca utopii antyprogresywnej, jawnie niechrześcijańskiej, Aleksy Chomiakow — autor skrajnie pesymistycznej, pozbawiającej nadziei wizji nawrotów zła i w końcu Piotr Czaadajew — melancholik, który nadzieję rozumiał jako progresywną wizję szczęścia dla sprawiedliwych (Adveniat regnum tuum).
[Fragment Wstępu]
