Tytuł Polityka przestrzenna kształtowania koncentracji osadnictwa Anglii i Niemiec Podtytuł Cele i instrumentarium planistyczne Autor Tomasz Zaborowski Język polski Wydawnictwo Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-235-2689-6 Rok wydania 2017 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 320 Format pdf, mobi, epub Spis treści Podziękowania 16
Wstęp 18
1. Tematyka pracy i założenia wstępne 24
1.1. Polityka przestrzenna 24
1.2. Koncentracja osadnictwa 27
1.3. Zagadnienie koncentracji osadnictwa w polityce przestrzennej 28
1.4. Założenia systematyzacyjne i translatorskie 32
1.5. Struktura i zakres opracowania 33
1.6. Założenia redakcyjne 35
1.7. Spis skrótów 36
2. Angielski system planowania przestrzennego 40
2.1. Ustrój polityczno-prawny obfitej Brytanii oraz Anglii 40
2.2. Historia i struktura prawna planowania przestrzennego w Anglii 41
2.2.1. Do roku 1947: liberalny okres przedwojenny. Słabe planowanie regulacyjne 42
2.2.2. Lata 1947–1968: powojenna odbudowa kraju. Narodziny silnego planowania 43
2.2.3. Lata 1968–2004: rozwój systemu. Planowanie strategiczne 44
2.2.4. Lata 2004–2010: spatial planning vs. Land-use planning. Regionalizacja 45
2.2.5. Po 2010 roku: uproszczenie systemu i wzmocnienie planowania lokalnego 46
2.3. Założenia i specyfika systemu planowania przestrzennego 46
2.3.1. Uznaniowość [discretion] 48
2.3.2. Prymat dobra publicznego nad prywatnym 49
2.4. Podział administracyjny szerokiej Brytanii i Anglii 49
2.5. Planowanie przestrzenne znacznej Brytanii 54
2.6. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 0: planowanie krajowe [national planning] 55
2.7. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 1. Lata 1990–2010: planowanie makroregionalne [regional planning] 57
2.7.1. Lata 1990–2004: regionalne wytyczne planistyczne [Regional Planning Guidance (RPG)] 58
2.7.2. Lata 2004–2010: regionalna strategia przestrzenna [Regional Spatial Strategy (RSS)] 59
2.7.3. Instytucje planowania makroregionalnego w latach 2004–2010 61
2.8. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 2 61
2.9. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 3. Lata 1968–2004: planowanie struktury przestrzennej [structure planning] 61
2.10. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 1: planowanie lokalne [local planning] 62
2.10.1. Lata 1968–2004: plan lokalny [local plan] jako plan niższego rzędu 64
2.10.2. Od roku 2004: osnowa lokalnego zagospodarowania przestrzennego [Local Development Framework] 65
2.11. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 2 67
2.12. Planowanie przestrzenne na szczeblu dzielnicowym. Planowanie sąsiedzkie [neighbourhood planning]. Lata 1968–1991: planowanie lokalne [local planning] 67
2.12.1. Lata 1968–1991: plany lokalne [local plans] jako plany szczebla dzielnicowego 68
2.12.2. Sąsiedzki plan zagospodarowania przestrzennego [Neighbourhood Development Plan] 69
2.13. Planowanie przestrzenne na szczeblu miejscowym: miejscowy plan działania [Area Action Plan] 69
2.14. Zasady dopuszczalności zamierzeń inwestycyjnych 70
2.14.1. Kontrola zagospodarowania [development control] 71
2.14.2. Ministerialne uprawnienia rozpatrywania wniosków i odwołań planistycznych 74
2.14.3. Prawa dopuszczalnej zabudowy [permitted development rights] 76
2.15. Renta planistyczna i opłaty adiacenckie 76
2.15.1. Lata 1947–1985: opłata planistyczna [betterment charge] i jej pochodne formy 77
2.15.2. Lata 1990–2010: zobowiązania planistyczne [planning obligations] 78
2.15.3. Od 2010 roku: gromadzka opłata infrastrukturalna [community infrastructure levy] i zobowiązania planistyczne [planning obligations] 80
2.16. Pomocnicze instrumenty planistyczne 82
2.17. Specjalne instrumenty planistyczne 83
2.17.1. Strefy przedsiębiorczości [Enterprise Zones], strefy uproszczonego planowania [Simplified Planning Zones] 84
2.17.2. Obszary usprawnienia biznesu [Business Improvement Districts] 85
2.17.3. Korporacje rozwoju urbanistycznego [Urban Development Corporations] 86
3. Niemiecki system planowania przestrzennego 102
3.1. Ustrój polityczno-prawny Republiki Federalnej Niemiec 102
3.2. Podział administracyjny Republiki Federalnej Niemiec 102
3.3. Historia systemu planowania przestrzennego Republiki Federelnej Niemiec 104
3.3.1. Lata 1794–1902: pierwsze prawa planowania urbanistycznego [Bauplanungsrecht] i zagospodarowania budowlanego [Bauordnungsrecht] 105
3.3.2. Lata 1902–1933: ewolucja. Początki planowania krajobrazowego [Landschaftsplanung] i ponadlokalnego (Raumordnung/Landesplanung) 106
3.3.3. Lata 1933–1945: III Rzesza. Rozwój teorii i próby stworzenia systemu 108
3.3.4. Lata 1945–1965: okres powojenny. Budowa nowoczesnego systemu planistycznego. Federalna ustawa budowlana [Bundesbaugesetz] i ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym [Raumordnungsgesetz] 109
3.3.5. Lata 1965–1975: złote czasy planowania przestrzennego. Federalne zagospodarowanie przestrzenne [Raumordnung], planowanie krajowe [Landesplanung], wspieranie urbanizacji [Städtebauförderung] 111
3.3.6. Lata 1975–1990: kryzys gospodarczy i kryzys systemu planowania 112
3.3.7. Lata 1990–2006: zjednoczenie Niemiec i Europy. Odrodzenie federalnego zagospodarowania przestrzennego [Raumordnung] i paradygmat rozwoju zrównoważonego [nachhaltige Entwicklung] 113
3.3.8. Po roku 2006: kryzys światowy i kryzys planowania. Poszukiwanie kompromisów z wymogimi rynku
114
3.4. Specyfika systemu planowania przestrzennego. System ustaleń polityki przestrzennej Republiki Federalnej Niemiec 114
3.4.1. Przejrzystość i jednoznaczność polityki przestrzennej 116
3.4.2. Sprawiedliwe wyważanie interesów publicznych i prywatnych 121
3.4.3. Hierarchiczność i współuczestnictwo 122
3.4.4. Stałość systemu 123
3.5. Struktura prawna planowania przestrzennego Republiki Federalnej Niemiec 123
3.6. Szczeble planowania przestrzennego Republiki Federalnej Niemiec 127
3.7. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 0: federalne zagospodarowanie przestrzenne [Bundesraumordnung] 127
3.8. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 1: krajowe zagospodarowanie przestrzenne [Landesraumordnung] 129
3.9. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 2 133
3.10. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 3: planowanie subregionalne [Regionalplanung] 133
3.10.1. Typy ustrojowe jednostek planowania subregionalnego 137
3.10.2. Ewolucja samorządu poręcznego regionu miejskiego Hanoweru 138
3.10.3. Wzorcowy model administracji poręcznego regionu miejskiego: Region Hanowerski [Region Hannover]
140
3.10.4. Subregionalny plan zagospodarowania przestrzennego [Regionaler Raumordnungsplan] 142
3.10.5. Obszary pierwszeństwa i zabezpieczenia [Vorrang- und Vorsorgegebiete] 143
3.10.6. Subregionalny plan wykorzystywania terenów [Regionaler Flächennutzungsplan (Reg-F-Plan)] 145
3.10.7. Instrumenty realizacyjne i dodatkowe: umowy
przestrzennoporządkowe [Raumordnerische Verträge] i subregionalne koncepcje rozwojowe [Regionale Entwicklungskonzepte (REK)] 146
3.11. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 1: współpraca międzygminna [interkommunale Zusammenarbeit]
146
3.12. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 2: przygotowawcze planowanie urbanistyczne [vorbereitende Bauleitplanung] 148
3.13. Planowanie przestrzenne na szczeblu dzielnicowym 154
3.14. Planowanie przestrzenne na szczeblu miejscowym 154
3.14.1. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego [Bebauungsplan] 155
3.14.2. Inwestycyjny plan miejscowy [vorhabenbezogener Bebauungsplan] 158
3.14.3. Plan miejscowy rozwoju wewnętrznego [Bebauungsplan der Innenentwicklung] 159
3.14.4. Instrumenty zastępujące planowanie urbanistyczne
[bauleitplanungsersetzende Instrumente] 160
3.14.5. Pozostałe uchwały budowlanoprawne na mocy kodeksu urbanistycznego [sonstige baurechtliche Satzungen nach BauGB]: uchwały o obszarach wewnętrznych [Innenbereichsatzungen], uchwała o obszarze
zewnętrznym [Außenbereichsatzung] 161
3.14.6. Uchwały budowlanoprawne na mocy krajowego prawa
zagospodarowania budowlanego [baurechtliche Satzungen nach Landesbauordnung]: uchwała o kształtowaniu formy obiektów [Gestaltungssatzung] 163
3.14.7. Nieformalne planowanie miejscowe 164
3.15. Zasady dopuszczalności zamierzeń inwestycyjnych 164
3.15.1. Dopuszczalność zamierzeń budowlanych na obszarach obowiązywania planów miejscowych [im Geltungsbereich eienes Bebauungsplans] 166
3.15.2. Dopuszczalność zamierzeń budowlanych na obszarach spójnie zabudowanych [innerhalb der im Zusammenhang bebauten Ortsteile] 167
3.15.3. Dopuszczalność zamierzeń budowlanych poza obszarami spójnej zabudowy, na tzw. Obszarach zewnętrznych [Außenbereich] 169
3.16. Zasady uzbrajania technologicznego i urbanistycznego działek [Erschließung] 172
3.17. Pomocnicze instrumenty planowania urbanistycznego (Sicherung der Bauleitplanung) 174
3.17.1. Blokada planistyczna [Veränderungssperre] 175
3.17.2. Prawo pierwokupu [Vorkaufsrecht] 176
3.17.3. Reparcelacja [Umlegung] 177
3.17.4. Wywłaszczenie [Enteignung] 178
3.17.5. Umowa urbanistyczna [städtebaulicher Vertrag] 180
3.18. Specjalne instrumenty planistyczne: szczególne prawo urbanistyczne [Besonderes Städtebaurecht] 180
3.18.1. Działania rewaloryzacji urbanistycznej [Städtebauliche Sanierungsmaßnahmen] 182
3.18.2. Działania rozwoju urbanistycznego [Städtebauliche Entwicklungsmaßnahmen] 185
3.18.3. Działania przebudowy miasta [Stadtumbaumaßnahmen] 187
3.18.4. Urbanistyczne działania odnowy socjalnej miasta [Städtebauliche Maßnahmen der Sozialen Stadt] 188
3.18.5. Uchwała zachowawcza [Erhaltungssatzung] 189
3.18.6. Nakazy urbanistyczne [städtebauliche Gebote] 190
3.18.7. Nakaz zabudowy [Baugebot] 191
3.18.8. Nakaz remontu bądź modernizacji [Modernisierungs- oder Instandsetzungsgebot] 192
3.18.9. Nakaz rozbiórki lub renaturyzacji gruntu [Rückbau- oder Entsiegelungsgebot] 193
3.19. Planowanie specjalistyczne [Fachplanung]: planowanie krajobrazowe [Landschaftsplanung] 193
4. Angielska polityka przestrzenna kształtowania koncentracji osadnictwa 217
4.1. Polityka skupiania osadnictwa [Containment Policy] 217
4.2. Podejście sekwencyjne do desygnacji działek budowlanych [sequential approach in sites designation] 219
4.3. Hierarchiczna sieć centrów [network and hierarchy of centres] 220
4.4. Zwarte miasto [Compact City] 222
4.5. Polityka gęstościowa [Density Policy] 223
4.6. Polityka odzysku odłogów budowlanych [PDL-Policy] 225
4.7. Polityka mieszkaniowa [Housing Policy] 228
4.8. Stabilne wspólnoty lokalne [Sustainable Communities] 230
4.9. Rewitalizacja miast [urban regeneration] 231
4.10. Odrodzenie urbanistyczne [Urban Renaissance] 233
4.11. Polityka rozwoju śródmieść (Town–Centres Policy) 237
4.12. Zmniejszenie zapotrzebowania transportowego [reducing the need to travel] 239
4.13. Redukcja użytkowania samochodu [reducing car use] 240
4.14. Przemieszanie poręczne [mix of uses] 243
4.15. Samowystarczalność jednostek osadniczych [self-containment] 244
4.16. Polityka wiejska [Countryside Policy] 244
4.17. Ochrona i wzbogacanie krajobrazu [landscape conservation and enhancement] 247
4.18. Koncepcja pasów zieleni [Green Belt Policy] 249
4.19. Ochrona przyrody [nature conservation] 253
4.19.1. Parki narodowe [national parks] 254
4.19.2. Obszary wyjątkowego spektakularna naturalnego [areas of outstanding natural beauty] 255
4.19.3. Wybrzeża-spuścizny [heritage coasts] 256
5. Niemiecka polityka przestrzenna kształtowania koncentracji osadnictwa 273
5.1. Polityka zarządzania zasobami terenowymi [Flächenhaushaltspolitik] 273
5.2. System ośrodków centralnych [Zentrale-Orte-System] 275
5.3. Rozwój własny osad wiejskich [Eigenentwicklung der ländlich strukturierten Siedlungen] 280
5.4. Zwarte i przemieszane miasto [Kompakte und durchmischte Stadt] 282
5.5. Rozwój wewnętrzny [Innenentwicklung] 286
5.5.1. Obszary wewnętrzne [Innenbereich] i zewnętrzne [Außenbereich] 287
5.6. Zarządzanie zasobami terenowymi [Flächenmanagement] 290
5.7. Przemieszanie funkcjonalne [Nutzungsmischung] 292
5.8. Koncepcja handlu detalicznego [Einzelhandelkonzept] 294
5.9. Jedność osadnictwa i transportu [Einheit von Siedlung und Verkehr] 298
5.10. Miasto krótkich dróg [Stadt der kürzen Wege] 302
5.11. Przeniesienie transportu na gałęzie proekologiczne [Verkehrsverlagerung auf umweltfreundlichere Verkehrsträger] 304
5.12. Podnoszenie atrakcyjności miast [Attraktivitätssteigerung der Städte] 305
5.13. Rewaloryzacja i rozwój urbanistyczny [Städtebauliche Sanierung und Entwicklung] 308
5.14. Zapewnienie terenów otwartych [Freiraumsicherung] 309
5.15. System terenów otwartych [Freiraumverbundsystem] 315
5.16. Ograniczenie utwardzania gruntów [Begrenzung der Bodenversiegelung] 318
5.17. Ochrona przyrody i kształtowanie krajobrazu [Naturschutz und Landschaftspflege] 319
6. Wnioski 339
6.1. Zalecenia modyfikacji polskiego systemu planistycznego 339
6.1.1. Sformułowanie jednoznacznej, zwięzłej, ogólnokrajowej polityki przestrzennej, wiążącej niższe szczeble planistyczne 341
6.1.2. Organizacja planowania subregionalnego, wiążącego niższe szczeble planistyczne 342
6.1.3. Odejście od samodzielności planistycznej gmin 343
6.1.4. Oficjalny podział całego terytorium kraju na obszary rozwoju osadnictwa i obszary wykluczone z rozwoju osadnictwa 344
6.1.5. Hierarchiczny system wyznaczania obszarów rozwoju osadniczego i ochrony terenów otwartych: planowanie subregionalne – gminne – miejscowe 345
6.1.6. Ograniczenie możliwości wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu do obszarów spójnej zabudowy 346
6.1.7. Przyjęcie zasady desygnacji nowych terenów budowlanych tylko poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 347
6.1.8. Wzmocnienie pozycji interesu publicznego w gospodarce przestrzennej przez ograniczenie prawa własności – odejście od domniemania prawa do zabudowy
348
6.1.9. Przyjęcie zasady jedności osadnictwa i infrastruktury – niedopuszczanie do wznoszenia budynków bez jednoczesnego wybudowania infrastruktury technologicznej i urbanistycznej 349
6.1.10. Przyjęcie zasady internalizacji kosztów infrastruktury technologicznej i urbanistycznej – modyfikacja systemu opłat planistycznych i adiacenckich 350
6.2. Zalecenia modyfikacji polskiej polityki przestrzennej w zakresie kształtowania koncentracji osadnictwa 351
6.2.1. Oficjalne podziw koncentracji osadnictwa w skali lokalnej za kluczowe współczesne wyzwanie polskiej gospodarki przestrzennej 353
6.2.2. Kompleksowa konceptualizacja i operacjonalizacja problematyki koncentracji osadnictwa 355
6.2.3. Wprowadzenie koncepcji zwartego miasta i odrodzenia urbanistycznego 356
6.2.4. Wdrożenie programu konsolidacji urbanistycznej zagospodarowania obszarów miejskich 357
6.2.5. Ustanowienie oficjalnej hierarchizacji miejscowości jako podstawy desygnacji terenów budowlanych 358
6.2.6. Opracowanie specjalnych instrumentów urbanizacji i rewitalizacji miast 359
6.2.7. Opracowanie instrumentów aktywizacji odłogów budowlanych w miastach 361
6.2.8. Wprowadzenie standardów wyposażenia usługowego jednostek osadniczych 362
6.2.9. Wdrożenie oficjalnej preferencji stabilnych gałęzi transportu 363
6.2.10. Wdrożenie programu konsolidacji ruralistycznej zagospodarowania obszarów wiejskich 364
6.2.11. Opracowanie koncepcji ochrony podmiejskich terenów otwartych przed ekspansją osadniczą 365
6.2.12. Ustanowienie mierzalnych celów zahamowania ekspansji osadniczej 366
6.2.13. Opracowanie instrumentów całościowej ochrony i kształtowania krajobrazu otwartego 367
Angielsko-polski słownik pojęć planistycznych 368
Niemiecko-polski słownik pojęć planistycznych 375
Spis schematów i tabel 387
Spis rycin 388
Bibliografia 389
A. Piśmiennictwo 389
B. Ustawy 400
C. Pozostałe dokumenty 402
Abstract 406
Kurzfassung 407
Wstęp 18
1. Tematyka pracy i założenia wstępne 24
1.1. Polityka przestrzenna 24
1.2. Koncentracja osadnictwa 27
1.3. Zagadnienie koncentracji osadnictwa w polityce przestrzennej 28
1.4. Założenia systematyzacyjne i translatorskie 32
1.5. Struktura i zakres opracowania 33
1.6. Założenia redakcyjne 35
1.7. Spis skrótów 36
2. Angielski system planowania przestrzennego 40
2.1. Ustrój polityczno-prawny obfitej Brytanii oraz Anglii 40
2.2. Historia i struktura prawna planowania przestrzennego w Anglii 41
2.2.1. Do roku 1947: liberalny okres przedwojenny. Słabe planowanie regulacyjne 42
2.2.2. Lata 1947–1968: powojenna odbudowa kraju. Narodziny silnego planowania 43
2.2.3. Lata 1968–2004: rozwój systemu. Planowanie strategiczne 44
2.2.4. Lata 2004–2010: spatial planning vs. Land-use planning. Regionalizacja 45
2.2.5. Po 2010 roku: uproszczenie systemu i wzmocnienie planowania lokalnego 46
2.3. Założenia i specyfika systemu planowania przestrzennego 46
2.3.1. Uznaniowość [discretion] 48
2.3.2. Prymat dobra publicznego nad prywatnym 49
2.4. Podział administracyjny szerokiej Brytanii i Anglii 49
2.5. Planowanie przestrzenne znacznej Brytanii 54
2.6. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 0: planowanie krajowe [national planning] 55
2.7. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 1. Lata 1990–2010: planowanie makroregionalne [regional planning] 57
2.7.1. Lata 1990–2004: regionalne wytyczne planistyczne [Regional Planning Guidance (RPG)] 58
2.7.2. Lata 2004–2010: regionalna strategia przestrzenna [Regional Spatial Strategy (RSS)] 59
2.7.3. Instytucje planowania makroregionalnego w latach 2004–2010 61
2.8. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 2 61
2.9. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 3. Lata 1968–2004: planowanie struktury przestrzennej [structure planning] 61
2.10. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 1: planowanie lokalne [local planning] 62
2.10.1. Lata 1968–2004: plan lokalny [local plan] jako plan niższego rzędu 64
2.10.2. Od roku 2004: osnowa lokalnego zagospodarowania przestrzennego [Local Development Framework] 65
2.11. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 2 67
2.12. Planowanie przestrzenne na szczeblu dzielnicowym. Planowanie sąsiedzkie [neighbourhood planning]. Lata 1968–1991: planowanie lokalne [local planning] 67
2.12.1. Lata 1968–1991: plany lokalne [local plans] jako plany szczebla dzielnicowego 68
2.12.2. Sąsiedzki plan zagospodarowania przestrzennego [Neighbourhood Development Plan] 69
2.13. Planowanie przestrzenne na szczeblu miejscowym: miejscowy plan działania [Area Action Plan] 69
2.14. Zasady dopuszczalności zamierzeń inwestycyjnych 70
2.14.1. Kontrola zagospodarowania [development control] 71
2.14.2. Ministerialne uprawnienia rozpatrywania wniosków i odwołań planistycznych 74
2.14.3. Prawa dopuszczalnej zabudowy [permitted development rights] 76
2.15. Renta planistyczna i opłaty adiacenckie 76
2.15.1. Lata 1947–1985: opłata planistyczna [betterment charge] i jej pochodne formy 77
2.15.2. Lata 1990–2010: zobowiązania planistyczne [planning obligations] 78
2.15.3. Od 2010 roku: gromadzka opłata infrastrukturalna [community infrastructure levy] i zobowiązania planistyczne [planning obligations] 80
2.16. Pomocnicze instrumenty planistyczne 82
2.17. Specjalne instrumenty planistyczne 83
2.17.1. Strefy przedsiębiorczości [Enterprise Zones], strefy uproszczonego planowania [Simplified Planning Zones] 84
2.17.2. Obszary usprawnienia biznesu [Business Improvement Districts] 85
2.17.3. Korporacje rozwoju urbanistycznego [Urban Development Corporations] 86
3. Niemiecki system planowania przestrzennego 102
3.1. Ustrój polityczno-prawny Republiki Federalnej Niemiec 102
3.2. Podział administracyjny Republiki Federalnej Niemiec 102
3.3. Historia systemu planowania przestrzennego Republiki Federelnej Niemiec 104
3.3.1. Lata 1794–1902: pierwsze prawa planowania urbanistycznego [Bauplanungsrecht] i zagospodarowania budowlanego [Bauordnungsrecht] 105
3.3.2. Lata 1902–1933: ewolucja. Początki planowania krajobrazowego [Landschaftsplanung] i ponadlokalnego (Raumordnung/Landesplanung) 106
3.3.3. Lata 1933–1945: III Rzesza. Rozwój teorii i próby stworzenia systemu 108
3.3.4. Lata 1945–1965: okres powojenny. Budowa nowoczesnego systemu planistycznego. Federalna ustawa budowlana [Bundesbaugesetz] i ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym [Raumordnungsgesetz] 109
3.3.5. Lata 1965–1975: złote czasy planowania przestrzennego. Federalne zagospodarowanie przestrzenne [Raumordnung], planowanie krajowe [Landesplanung], wspieranie urbanizacji [Städtebauförderung] 111
3.3.6. Lata 1975–1990: kryzys gospodarczy i kryzys systemu planowania 112
3.3.7. Lata 1990–2006: zjednoczenie Niemiec i Europy. Odrodzenie federalnego zagospodarowania przestrzennego [Raumordnung] i paradygmat rozwoju zrównoważonego [nachhaltige Entwicklung] 113
3.3.8. Po roku 2006: kryzys światowy i kryzys planowania. Poszukiwanie kompromisów z wymogimi rynku
114
3.4. Specyfika systemu planowania przestrzennego. System ustaleń polityki przestrzennej Republiki Federalnej Niemiec 114
3.4.1. Przejrzystość i jednoznaczność polityki przestrzennej 116
3.4.2. Sprawiedliwe wyważanie interesów publicznych i prywatnych 121
3.4.3. Hierarchiczność i współuczestnictwo 122
3.4.4. Stałość systemu 123
3.5. Struktura prawna planowania przestrzennego Republiki Federalnej Niemiec 123
3.6. Szczeble planowania przestrzennego Republiki Federalnej Niemiec 127
3.7. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 0: federalne zagospodarowanie przestrzenne [Bundesraumordnung] 127
3.8. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 1: krajowe zagospodarowanie przestrzenne [Landesraumordnung] 129
3.9. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 2 133
3.10. Planowanie przestrzenne na szczeblu NUTS 3: planowanie subregionalne [Regionalplanung] 133
3.10.1. Typy ustrojowe jednostek planowania subregionalnego 137
3.10.2. Ewolucja samorządu poręcznego regionu miejskiego Hanoweru 138
3.10.3. Wzorcowy model administracji poręcznego regionu miejskiego: Region Hanowerski [Region Hannover]
140
3.10.4. Subregionalny plan zagospodarowania przestrzennego [Regionaler Raumordnungsplan] 142
3.10.5. Obszary pierwszeństwa i zabezpieczenia [Vorrang- und Vorsorgegebiete] 143
3.10.6. Subregionalny plan wykorzystywania terenów [Regionaler Flächennutzungsplan (Reg-F-Plan)] 145
3.10.7. Instrumenty realizacyjne i dodatkowe: umowy
przestrzennoporządkowe [Raumordnerische Verträge] i subregionalne koncepcje rozwojowe [Regionale Entwicklungskonzepte (REK)] 146
3.11. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 1: współpraca międzygminna [interkommunale Zusammenarbeit]
146
3.12. Planowanie przestrzenne na szczeblu LAU 2: przygotowawcze planowanie urbanistyczne [vorbereitende Bauleitplanung] 148
3.13. Planowanie przestrzenne na szczeblu dzielnicowym 154
3.14. Planowanie przestrzenne na szczeblu miejscowym 154
3.14.1. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego [Bebauungsplan] 155
3.14.2. Inwestycyjny plan miejscowy [vorhabenbezogener Bebauungsplan] 158
3.14.3. Plan miejscowy rozwoju wewnętrznego [Bebauungsplan der Innenentwicklung] 159
3.14.4. Instrumenty zastępujące planowanie urbanistyczne
[bauleitplanungsersetzende Instrumente] 160
3.14.5. Pozostałe uchwały budowlanoprawne na mocy kodeksu urbanistycznego [sonstige baurechtliche Satzungen nach BauGB]: uchwały o obszarach wewnętrznych [Innenbereichsatzungen], uchwała o obszarze
zewnętrznym [Außenbereichsatzung] 161
3.14.6. Uchwały budowlanoprawne na mocy krajowego prawa
zagospodarowania budowlanego [baurechtliche Satzungen nach Landesbauordnung]: uchwała o kształtowaniu formy obiektów [Gestaltungssatzung] 163
3.14.7. Nieformalne planowanie miejscowe 164
3.15. Zasady dopuszczalności zamierzeń inwestycyjnych 164
3.15.1. Dopuszczalność zamierzeń budowlanych na obszarach obowiązywania planów miejscowych [im Geltungsbereich eienes Bebauungsplans] 166
3.15.2. Dopuszczalność zamierzeń budowlanych na obszarach spójnie zabudowanych [innerhalb der im Zusammenhang bebauten Ortsteile] 167
3.15.3. Dopuszczalność zamierzeń budowlanych poza obszarami spójnej zabudowy, na tzw. Obszarach zewnętrznych [Außenbereich] 169
3.16. Zasady uzbrajania technologicznego i urbanistycznego działek [Erschließung] 172
3.17. Pomocnicze instrumenty planowania urbanistycznego (Sicherung der Bauleitplanung) 174
3.17.1. Blokada planistyczna [Veränderungssperre] 175
3.17.2. Prawo pierwokupu [Vorkaufsrecht] 176
3.17.3. Reparcelacja [Umlegung] 177
3.17.4. Wywłaszczenie [Enteignung] 178
3.17.5. Umowa urbanistyczna [städtebaulicher Vertrag] 180
3.18. Specjalne instrumenty planistyczne: szczególne prawo urbanistyczne [Besonderes Städtebaurecht] 180
3.18.1. Działania rewaloryzacji urbanistycznej [Städtebauliche Sanierungsmaßnahmen] 182
3.18.2. Działania rozwoju urbanistycznego [Städtebauliche Entwicklungsmaßnahmen] 185
3.18.3. Działania przebudowy miasta [Stadtumbaumaßnahmen] 187
3.18.4. Urbanistyczne działania odnowy socjalnej miasta [Städtebauliche Maßnahmen der Sozialen Stadt] 188
3.18.5. Uchwała zachowawcza [Erhaltungssatzung] 189
3.18.6. Nakazy urbanistyczne [städtebauliche Gebote] 190
3.18.7. Nakaz zabudowy [Baugebot] 191
3.18.8. Nakaz remontu bądź modernizacji [Modernisierungs- oder Instandsetzungsgebot] 192
3.18.9. Nakaz rozbiórki lub renaturyzacji gruntu [Rückbau- oder Entsiegelungsgebot] 193
3.19. Planowanie specjalistyczne [Fachplanung]: planowanie krajobrazowe [Landschaftsplanung] 193
4. Angielska polityka przestrzenna kształtowania koncentracji osadnictwa 217
4.1. Polityka skupiania osadnictwa [Containment Policy] 217
4.2. Podejście sekwencyjne do desygnacji działek budowlanych [sequential approach in sites designation] 219
4.3. Hierarchiczna sieć centrów [network and hierarchy of centres] 220
4.4. Zwarte miasto [Compact City] 222
4.5. Polityka gęstościowa [Density Policy] 223
4.6. Polityka odzysku odłogów budowlanych [PDL-Policy] 225
4.7. Polityka mieszkaniowa [Housing Policy] 228
4.8. Stabilne wspólnoty lokalne [Sustainable Communities] 230
4.9. Rewitalizacja miast [urban regeneration] 231
4.10. Odrodzenie urbanistyczne [Urban Renaissance] 233
4.11. Polityka rozwoju śródmieść (Town–Centres Policy) 237
4.12. Zmniejszenie zapotrzebowania transportowego [reducing the need to travel] 239
4.13. Redukcja użytkowania samochodu [reducing car use] 240
4.14. Przemieszanie poręczne [mix of uses] 243
4.15. Samowystarczalność jednostek osadniczych [self-containment] 244
4.16. Polityka wiejska [Countryside Policy] 244
4.17. Ochrona i wzbogacanie krajobrazu [landscape conservation and enhancement] 247
4.18. Koncepcja pasów zieleni [Green Belt Policy] 249
4.19. Ochrona przyrody [nature conservation] 253
4.19.1. Parki narodowe [national parks] 254
4.19.2. Obszary wyjątkowego spektakularna naturalnego [areas of outstanding natural beauty] 255
4.19.3. Wybrzeża-spuścizny [heritage coasts] 256
5. Niemiecka polityka przestrzenna kształtowania koncentracji osadnictwa 273
5.1. Polityka zarządzania zasobami terenowymi [Flächenhaushaltspolitik] 273
5.2. System ośrodków centralnych [Zentrale-Orte-System] 275
5.3. Rozwój własny osad wiejskich [Eigenentwicklung der ländlich strukturierten Siedlungen] 280
5.4. Zwarte i przemieszane miasto [Kompakte und durchmischte Stadt] 282
5.5. Rozwój wewnętrzny [Innenentwicklung] 286
5.5.1. Obszary wewnętrzne [Innenbereich] i zewnętrzne [Außenbereich] 287
5.6. Zarządzanie zasobami terenowymi [Flächenmanagement] 290
5.7. Przemieszanie funkcjonalne [Nutzungsmischung] 292
5.8. Koncepcja handlu detalicznego [Einzelhandelkonzept] 294
5.9. Jedność osadnictwa i transportu [Einheit von Siedlung und Verkehr] 298
5.10. Miasto krótkich dróg [Stadt der kürzen Wege] 302
5.11. Przeniesienie transportu na gałęzie proekologiczne [Verkehrsverlagerung auf umweltfreundlichere Verkehrsträger] 304
5.12. Podnoszenie atrakcyjności miast [Attraktivitätssteigerung der Städte] 305
5.13. Rewaloryzacja i rozwój urbanistyczny [Städtebauliche Sanierung und Entwicklung] 308
5.14. Zapewnienie terenów otwartych [Freiraumsicherung] 309
5.15. System terenów otwartych [Freiraumverbundsystem] 315
5.16. Ograniczenie utwardzania gruntów [Begrenzung der Bodenversiegelung] 318
5.17. Ochrona przyrody i kształtowanie krajobrazu [Naturschutz und Landschaftspflege] 319
6. Wnioski 339
6.1. Zalecenia modyfikacji polskiego systemu planistycznego 339
6.1.1. Sformułowanie jednoznacznej, zwięzłej, ogólnokrajowej polityki przestrzennej, wiążącej niższe szczeble planistyczne 341
6.1.2. Organizacja planowania subregionalnego, wiążącego niższe szczeble planistyczne 342
6.1.3. Odejście od samodzielności planistycznej gmin 343
6.1.4. Oficjalny podział całego terytorium kraju na obszary rozwoju osadnictwa i obszary wykluczone z rozwoju osadnictwa 344
6.1.5. Hierarchiczny system wyznaczania obszarów rozwoju osadniczego i ochrony terenów otwartych: planowanie subregionalne – gminne – miejscowe 345
6.1.6. Ograniczenie możliwości wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu do obszarów spójnej zabudowy 346
6.1.7. Przyjęcie zasady desygnacji nowych terenów budowlanych tylko poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 347
6.1.8. Wzmocnienie pozycji interesu publicznego w gospodarce przestrzennej przez ograniczenie prawa własności – odejście od domniemania prawa do zabudowy
348
6.1.9. Przyjęcie zasady jedności osadnictwa i infrastruktury – niedopuszczanie do wznoszenia budynków bez jednoczesnego wybudowania infrastruktury technologicznej i urbanistycznej 349
6.1.10. Przyjęcie zasady internalizacji kosztów infrastruktury technologicznej i urbanistycznej – modyfikacja systemu opłat planistycznych i adiacenckich 350
6.2. Zalecenia modyfikacji polskiej polityki przestrzennej w zakresie kształtowania koncentracji osadnictwa 351
6.2.1. Oficjalne podziw koncentracji osadnictwa w skali lokalnej za kluczowe współczesne wyzwanie polskiej gospodarki przestrzennej 353
6.2.2. Kompleksowa konceptualizacja i operacjonalizacja problematyki koncentracji osadnictwa 355
6.2.3. Wprowadzenie koncepcji zwartego miasta i odrodzenia urbanistycznego 356
6.2.4. Wdrożenie programu konsolidacji urbanistycznej zagospodarowania obszarów miejskich 357
6.2.5. Ustanowienie oficjalnej hierarchizacji miejscowości jako podstawy desygnacji terenów budowlanych 358
6.2.6. Opracowanie specjalnych instrumentów urbanizacji i rewitalizacji miast 359
6.2.7. Opracowanie instrumentów aktywizacji odłogów budowlanych w miastach 361
6.2.8. Wprowadzenie standardów wyposażenia usługowego jednostek osadniczych 362
6.2.9. Wdrożenie oficjalnej preferencji stabilnych gałęzi transportu 363
6.2.10. Wdrożenie programu konsolidacji ruralistycznej zagospodarowania obszarów wiejskich 364
6.2.11. Opracowanie koncepcji ochrony podmiejskich terenów otwartych przed ekspansją osadniczą 365
6.2.12. Ustanowienie mierzalnych celów zahamowania ekspansji osadniczej 366
6.2.13. Opracowanie instrumentów całościowej ochrony i kształtowania krajobrazu otwartego 367
Angielsko-polski słownik pojęć planistycznych 368
Niemiecko-polski słownik pojęć planistycznych 375
Spis schematów i tabel 387
Spis rycin 388
Bibliografia 389
A. Piśmiennictwo 389
B. Ustawy 400
C. Pozostałe dokumenty 402
Abstract 406
Kurzfassung 407
