W naszych środowiskach naukowych dominuje pogląd, jakoby wpływ psychoanalizy na polską naukę i literaturę w okresie międzywojnia zaznaczył się szczególnie słabo. W książce tej wykazuję, iż jest to typowy przesąd, utrzymujący się po dziś dzień siłą inercji, którego podstawą był brak mocnych badań w tym zakresie. Omawiam w niej szereg ciekawych artykułów i książek autorów inspirujących się teoriami Freuda i Adlera, opublikowanych w latach 1918-1939. O wielu z tych prac nikt do tej pory nie pisał - jak m.in. O rozprawach Bornsztajna, Bychowskiego i Bilikiewicza o damskiej seksualności, artykule Bychowskiego o antysemityzmie i o jego książce Metaphysik und Schizophrenie czy o artykułach Mateckiego o pacjentach-chasydach i freudowskim pojęciu popędu śmierci. Inne prace, znane już polskiemu czytelnikowi z rozpraw Bartłomieja Dobroczyńskiego czy Leny Magnone, zostały poddane daleko idącej reinterpretacji. Omawiając dorobek czołowych rodzimych przedstawicieli nurtu w psychiatrii i psychoterapii, pedagogice i literaturoznawstwie, gdzie zaznaczył się on najwyraźniej, wskazuję na znaczną rolę, jaką odegrały w nim inspiracje psychoanalityczne. Kładę w książce nacisk na podejmowane poprzez zwolenników nurtu roszczenia emancypacyjne w odniesieniu do konwencjonalnych form społecznego samorozumienia. Wskazuję na rysujące się w ich pracach świeże podejście do kwestii związanych z seksualnością, do przejawów popędu agresji w postaci ksenofobii i antysemityzmu, na promowanie pionierskich, mniej represyjnych konwencjonalne, modeli wychowania dzieci, na nowe modele interpretacji dzieł literackich itp. Jakkolwiek we wszelkich wspomnianych dyscyplinach naukowych kierunek psychoanalityczny nie był dominujący, to jednak wyraźnie zaznaczył w nich swoją obecność. Teoriami Freuda, Adlera i Junga inspirowali się u nas zwykle badacze i lekarze pochodzenia żydowskiego, niestety niemal wszyscy z nich zostali wymordowani w czasach Zagłady. Nielicznym tylko udało się wyemigrować (Bychowski, Segal) albo szczęśliwie ocaleć (Markuszewicz, Bornsztajn). W rezultacie od 1945 roku kierunek psychoanalityczny przestał istnieć w naszej nauce i w praktyce klinicznej aż po lata 60. Omawiając i interpretując w książce najciekawsze rozprawy czołowych przedstawicieli nurtu, wykazuję, jak dalece są one w wielu aspektach aktualne. Wychodzą w zdumiewający sposób naprzeciw problemom czasu dzisiejszego, stanowiąc dla nas nieraz prawdziwe wyzwanie. Odczytując je teraz na nowo, ma się nieodparte wrażenie, iż obcuje się z żywą, przemawiającą wieloma głosami tradycją.
Paweł Dybel, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, stypendysta Fundacji Alexandra von Humboldta, DAAD, DFG, The Mellon Foundation i innych. Prowadził wykłady i seminaria na uniwersytetach w Bremie, Berlinie, Londynie i Buffalo. Członek międzynarodowej Rady Naukowej Sigmund Freud Institut we Frankfurcie nad Menem. Trzykrotnie nominowany do Nagrody im. J. Długosza. Główne pola badawcze: hermeneutyka, fenomenologia, antropologia filozoficzna, poststrukturalizm, teoria psychoanalizy, teoria literatury. Publikacje (dobór): Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce H.G. Gadamera (Kraków 2004); Okruchy psychoanalizy (Kraków 2007), Dylematy demokracji (Kraków 2015); Psychoanalytische Brocken. Philosophische Essays (Würzburg 1916); Mesjasz, który odszedł. Bruno Schulz i psychoanaliza (Kraków 2017); Ziemscy, słowni cieleśni. O polskich poetach współczesnych (Mikołów 2019); Psychoanalysis - the Promised Land? (London, N.Y, Frankfurt am Main 2018); Nieświadome na scenie. Witkacy i psychoanaliza (Kraków 2020); Rozum i nieświadome. Filozoficzne eseje o psychoanalizie (Kraków 2020).
