Departament III MSW był jednostkq operacyjną Służby Bezpieczeństwa, która stanowiła niemalże państwo w państwie. Od jesieni 1956 r. Zatrudnieni w nim funkcjonariusze mieli za zadanie sprawować kontrolę nad niezwykle wieloma dziedzinami życia publicznego.
Należały do nich: gospodarka, instytucje naukowo-badawcze, kultura i sztuka, przemysł, organizacje młodzieżowe, prasa, radio i telewizja, sport i turystyka, szkolnictwo, wydawnictwa, związki zawodowe, a przez pewien czas także kościoły i związki wyznaniowe.
Pracę operacyjną Departamentu III można podzielić na kilka okresów, z których każdy związany był ściśle z przełomowymi wydarzeniami w Polsce, spowodowanymi masowymi protestami społecznymi - Czerwcem 56, Marcem 68, Grudniem 70, Czerwcem 76, Sierpniem 80 - a także stanem wojennym lat 1981-1983 i okrągłym Stołem 1989 r.
Na fali przemian politycznych, do których doszło w drugiej połowie 1989 r., Departament III został przekształcony w Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW. Zlikwidowano go wraz z całym resortem spraw wewnętrznych z końcem lipca 1990 r.
Publikacja została przygotowana w ramach prac naukowo-badawczych Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.
