Dietetyka sportowa to obecnie jedna z najbardziej rozwijających się nauk żywieniowych. Skupia się na badaniu wpływu diety albo określonego sposobu żywienia na kondycję i wytrzymałość osób aktywnych fizycznie. Zajmuje się jeszcze opracowaniem i implementacją strategii żywieniowych posiadających na celu udoskonalenie ogólnego stanu zdrowia, wydolności fizycznej i składu ciała.
W książce znajdują się wszystkie potrzebne dane służące min. Indywidualnemu przypasowaniu diety do planu treningowego (uwzględniając w dodatku okres startowy i często celowe wahania masy ciała), potrzeby wynikające z występowania problemów zdrowotnych (alergie pokarmowe, cukrzyca, zaburzenia odżywiania).
Nie zabrakło dodatkowo wskazówek koniecznych do planowania jadłospisu względem rodzaju uprawianej dyscypliny, odżywiania w czasie podróży, doboru suplementacji uwzględniającej jej efektywność, legalność i bezpieczeństwo wykorzystywania.
Publikacja jest potrzebnym źródłem wiedzy dla dietetyków sportowych, pomocą dydaktyczną dla studentów i nauczycieli akademickich na kierunkach dietetycznych, medycznych i wychowania fizycznego. Dla osób aktywnych fizycznie wyjaśni najważniejsze aspekty dietetyki sportowej i wskaże poprawne zasady sposobu odżywiania.
ZAKRES TEMATYCZNY PRZEDSTAWIONY W PUBLIKACJI
ŻYWIENIE
Trawienie i przemiana materii
Reakcja organizmu na wysiłek fizyczny
Adaptacja do wysiłku fizycznego i metody oceny wydolności fizycznej
Biochemia wysiłku fizycznego
Bilans energetyczny
Planowanie aktywności fizycznej
Budowa i skład ciała
Żywienie, wysiłek fizyczny i geny
Makroskładniki pokarmowe (Białka, Tłuszcze, Węglowodany)
Wartość odżywcza produktów spożywczych
Witaminy w żywieniu osób aktywnych fizycznie
elementy mineralne w żywieniu osób aktywnych
Woda i elektrolity w czasie wysiłku fizycznego
Wpływ diety na równowagę kwasowo-zasadową organizmu
Żywienie, wysiłek fizyczny i układ opornościowy
Wolne rodniki w wysiłku fizycznym
Zaburzenia przewodu pokarmowego u osób aktywnych fizycznie i sportowców
Mikrobiota jelitowa a wysiłek fizyczny
Alergia na pokarmy i nietolerancje pokarmowe
Zaburzenia odżywiania
Alkohol a sport
DIETETYKA
Zalecenia żywieniowe dla osób aktywnych fizycznie
Przygotowanie do wysiłku
Regeneracja powysiłkowa
Strategie żywieniowe wpływające na masę i skład ciała – redukcja masy ciała, powiększanie masy mięśniowej
Żywienie dzieci i młodzieży uprawiającej sport
Kobieta sportowiec
Sportowiec z cukrzycą
Sportowiec wegetarianin
Dieta w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych
Dieta w profilaktyce i leczeniu zaburzeń lipidowych
Dieta w profilaktyce i leczeniu hiperurykemii u sportowców
Dieta w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u sportowców
Psychologia i odżywianie
Psychologia i odżywianie – ograniczenia w procesie redukcji masy ciała
SUPLEMENTY DIETY
Suplementy diety w sporcie
Suplementacja i żywienie, a doping
użytecznE ASPETY DIETYKI
Metody pomiaru dobowego i treningowego wydatku energetycznego
Kalorymetria pośrednia w ocenie metabolizmu energetycznego
Metody oceny sposobu żywienia
Metody oceny stanu odżywienia
Monitoring medyczny sportowców
Poradnictwo dietetyczne – rola dietetyka sportowego
Dieta osób aktywnych
Wybrane aspekty żywienia w przeróżnych dyscyplinach sportowych
Plany suplementacyjne ukierunkowane na przyrost masy mięśniowej
Ciekawostki żywieniowe
1. Żywienie 1 1. Trawienie i przemiana materii – Ewa Fürstenberg, Jadwiga Hamułka 3 1.1. Metabolizm – wprowadzenie 3 1.2. Układ pokarmowy – budowa, funkcje, regulacja działania 8 1.3. Trawienie i wchłanianie składników pokarmowych 22 2. Reakcja organizmu na wysiłek fizyczny – Hubert Krysztofiak, Andrzej Ziemba 43 2.1. Skurcz mięśni 44 2.2. Przemiany energetyczne 46 2.3. Morfologiczne i metaboliczne właściwości włókien mięśniowych 50 2.4. Pobieranie tlenu w trakcie wysiłku 52 2.5. Regulacja pracy serca i układu krążenia w trakcie wysiłku 53 2.6. Podsumowanie 58 3. Adaptacja do wysiłku fizycznego i metody oceny wydolności fizycznej – Hubert Krysztofiak, Andrzej Ziemba 61 3.1. Dostosowanie do wysiłku fizycznego 62 3.2. Adaptacja układu krążenia do wysiłku 65 3.3. Zmiany metabolizmu energetycznego pod wpływem regularnych wysiłków 68 3.4. Granice dostosowania 70 3.5. Testy wysiłkowe 71 3.6. Pomiar wskaźników wydolności fizycznej 73 3.7. Pobieranie tlenu w czasie wysiłku testowego i V˙O2max 74 3.8. Zmiany stężenia mleczanu we krwi w czasie wysiłku 75 3.9. Metody wyznaczania obciążenia progowego 76 3.10. Podsumowanie 79 4. Biochemia wysiłku fizycznego – Tomasz Podgórski 81 4.1. Metabolizm substratów energetycznych (systemy energetyczne związane z wysiłkiem) 82 4.2. Skurcz mięśnia 94 5. Bilans energetyczny – Barbara Frączek, Maria Gacek 97 5.1. Podstawy bilansu energetycznego 97 5.2. Zapotrzebowanie na energię 99 5.3. Wartość energetyczna produktów i potraw 104 5.4. Bilans energetyczny w sporcie 120 5.5. Podsumowanie 123 6. Planowanie aktywności fizycznej dla osób klinicznie zdrowych – Anna Jegier 125 6.1. Korzyści regularnej aktywności fizycznej 125 6.2. Podstawy kwalifikacji do regularnej aktywności fizycznej 131 7. Budowa i skład ciała człowieka – Jadwiga Charzewska, Anna Kopiczko 135 7.1. Koncepcja składu ciała człowieka 135 7.2. Przegląd metod użytkowanych w ocenie składu ciała 136 8. Żywienie, wysiłek fizyczny i geny – Marek Sawczuk, Paweł Cięszczyk, Agnieszka Maciejewska-Skrendo 153 8.1. Wprowadzenie 153 8.2. Struktura i funkcja mięśni szkieletowych 157 8.3. Pułap tlenowy (V˙O2max) 159 8.4. Zdolność organizmu do detoksykacji i radzenia sobie ze stresem oksydacyjnym 161 8.5. Zakres i intensywność reakcji zapalnej uruchamianej w odpowiedzi na wysiłek 164 8.6. Prawdopodobieństwo pojawienia się uszkodzeń układu ruchu 164 8.7. Dobranie sposobu odżywiania do potrzeb organizmu i utrzymanie słusznej masy ciała 168 8.8. Nietolerancje pokarmowe 173 8.9. Podsumowanie 175 9. Makroskładniki pokarmowe – białko – Dariusz Włodarek 177 9.1. Białko jako komponent pokarmowy 177 9.2. Źródła białka o wysokiej wartości odżywczej 181 9.3. Zapotrzebowanie na białko osób aktywnych fizycznie 186 9.4. Zawartość białka w diecie – konsekwencje zdrowotne 188 9.5. Podsumowanie 192 10. Makroskładniki pokarmowe – węglowodany – Andrzej Ziemba, Izabela Grabowska 195 10.1. Budowa i typy węglowodanów 196 10.2. Zastosowanie węglowodanów 197 10.3. Przemiany glukozy w organizmie 197 10.4. Użycie energii 199 10.5. Strategie żywieniowe 200 11. Makroskładniki pokarmowe – tłuszcze – Juliusz Przysławski 205 11.1. Wprowadzenie 205 11.2. Kwasy tłuszczowe – charakterystyka ogólna 208 11.3. Kwasy tłuszczowe nasycone 209 11.4. Kwasy tłuszczowe jednonienasycone 211 11.5. Kwasy tłuszczowe wielonienasycone 213 11.6. Znaczenie tłuszczów w żywieniu człowieka – zapotrzebowanie 222 11.7. Tłuszcze pokarmowe – źródła 225 11.8. Podsumowanie 229 12. Wartość odżywcza produktów spożywczych – Mirosław Pysz 231 12.1. Wartość odżywcza produktów spożywczych – polskie zalecenia żywieniowe 232 12.2. Zalecenia żywieniowe ekspertów Uniwersytetu Harvarda 245 12.3. Szwajcarska Piramida Żywienia dla sportowców 248 12.4. Podsumowanie 251 13. Witaminy w żywieniu osób aktywnych fizycznie – Beata Przygoda 253 13.1. Tiamina 259 13.2. Ryboflawina 261 13.3. Niacyna 263 13.4. Kwas pantotenowy 265 13.5. Biotyna 267 13.6. Witamina B6 269 13.7. Foliany 272 13.8. Witamina B12 (kobalamina) 274 13.9. Witamina C 277 13.10. Witamina A 279 13.11. Witamina D 283 13.12. Witamina E 286 13.13. Witamina K 288 13.14. Podsumowanie 290 14. Elementy mineralne w żywieniu osób aktywnych fizycznie – Małgorzata Schlegel-Zawadzka 299 14.1. Wprowadzenie 299 14.2. Normy żywienia 300 14.3. Znaczenie makro- i mikropierwiastków w organizmie 303 14.4. Udział części mineralnych w utrzymaniu równowagikwasowo-zasadowej 306 14.5. Biodostępność części mineralnych 308 14.6. Źródła pokarmowe części mineralnych 310 15. Woda i elektrolity podczas wysiłku fizycznego – Tomasz Mikulski 317 15.1. Wprowadzenie 317 15.2. Podstawy – zapotrzebowanie na płyny 318 15.3. Profilaktyka odwodnienia, czyli właściwe nawadnianie w każdej sytuacji 322 15.4. Kontrola nawodnienia 326 15.5. Konsekwencje niewłaściwego nawodnienia 329 15.6. Sytuacje szczególne 332 15.7. Podawanie płynów drogą dożylną 333 15.8. Sportowiec kategorii masters 334 16. Wpływ diety na równowagę kwasowo-zasadową organizmu – Kazimierz Ciechanowski 337 16.1. Znaczenie równowagi kwasowo-zasadowej 337 16.2. Badanie równowagi kwasowo-zasadowej 337 16.3. Źródła kwasów i zasad w organizmie 339 16.4. Dieta zakwaszająca, dieta alkalizująca 341 16.5. Neutralizacja zakwaszającej diety 344 17. Żywienie, wysiłek fizyczny i układ odpornościowy – Agnieszka Zembroń-Łacny, Joanna Orysiak 347 17.1. Wprowadzenie 347 17.2. Żywienie immunomodulujące w sporcie 348 17.3. Podsumowanie 362 18. Wolne rodniki w wysiłku fizycznym – Agnieszka Zembroń-Łacny 365 18.1. Wprowadzenie 365 18.2. Wolne rodniki i adaptacja do wysiłku fizycznego 366 18.3. Wolne rodniki i antyoksydanty 369 18.4. Podsumowanie 373 19. Zaburzenia przewodu pokarmowego u osób aktywnych fizycznie i sportowców – Wojciech Marlicz, Igor Łoniewski 375 19.1. Wprowadzenie 375 19.2. Oś mózg–jelito 375 19.3. Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego 384 19.4. Podsumowanie 396 19.5. Zalecenia 396 20. Mikrobiota jelitowa a wysiłek fizyczny – Igor Łoniewski, Wojciech Marlicz 401 20.1. Wprowadzenie 401 20.2. Mikrobiota przewodu pokarmowego 402 20.3. Dysbioza 408 20.4. Wysiłek fizyczny a mikrobiota 412 20.5. Modyfikacja mikrobioty – dieta, pre- i probiotyki 420 21. Alergia na pokarmy i nietolerancje pokarmowe – Zbigniew Bartuzi 433 21.1. Wprowadzenie 433 21.2. Definicje i klasyfikacja 434 21.3. Epidemiologia 435 21.4. Patogeneza alergii na pokarmy 435 21.5. Alergeny 436 21.6. Reakcja alergiczna 438 21.7. Diagnostyka 442 21.8. Leczenie 444 21.9. Patogeneza nietolerancji pokarmowych 445 21.10. Diagnostyka i leczenie 450 22. Zaburzenia odżywiania – Maria Gacek, Daria Domańska-Senderowska 457 22.1. Wprowadzenie 457 22.2. Niepowtarzalne zaburzenia odżywiania 458 22.3. Wybrane niespecyficzne zaburzenia odżywiania 465 22.4. Zaburzenia odżywiania w sporcie 471 22.5. Dietoterapia w zaburzeniach odżywiania 474 22.6. Podsumowanie 477 23. Alkohol a sport – Maria Gacek 479 23.1. Wprowadzenie 479 23.2. Zdrowotne konsekwencje nadużywania napojów alkoholowych 479 23.3. Patofizjologiczne właściwości alkoholu a sport 481 23.4. Neurotoksyczne cechy alkoholu 485 23.5. Alkohol a wydolność fizyczna 485 23.6. Podsumowanie 486 2. Dietetyka 489 24. Zalecenia żywieniowe dla osób aktywnych fizycznie – Barbara Frączek 491 24.1. Specyfika żywienia sportowców 491 24.2. Jakościowe zalecenia żywieniowe 492 24.3. Ilościowe rekomendacje żywieniowe 493 24.4. Aktualne trendy i kontrowersje 498 25. Przygotowanie do wysiłku – Florentyna Tyrała, Aleksandra Pięta, Barbara Frączek 503 25.1. Rola makroskładników spożywanych przed wysiłkiem w zapewnieniu dostępności energii w czasie jego trwania 503 25.2. Węglowodany najważniejszym elementyem pokarmowym w posiłku przed wysiłkiem 505 25.3. Cechy posiłku przedtreningowego 507 25.4. Przekąski przed treningiem 510 25.5. Co należy jeść w trakcie ćwiczeń, treningów i zawodów? 514 25.6. Strategie żywieniowe a wspomaganie wysiłku 516 26. Regeneracja powysiłkowa – Anna Książek, Aleksandra Zagrodna, Małgorzata Słowińska-Lisowska 521 26.1. Strategia żywieniowa w okresie powysiłkowym 521 26.2. Węglowodany a regeneracja powysiłkowa 522 26.3. Białko a regeneracja powysiłkowa 524 26.4. Nawadnianie a regeneracja powysiłkowa 526 26.5. Posiłki usprawniające regenerację powysiłkową 527 27. Strategie żywieniowe wpływające na masę i skład ciała – redukcja masy ciała – Barbara Frączek 529 27.1. Metodyka planowania diety redukcyjnej 530 27.2. Diety alternatywne w redukcji masy ciała 535 27.3. Wybrane mechanizmy regulowania metabolizmu tkanki tłuszczowej 537 27.4. Wpływ diety i wysiłku fizycznego na utratę tkanki tłuszczowej 549 27.5. Przykładowe jadłospisy diety redukcyjnej 550 28. Strategie żywieniowe wpływające na masę i skład ciała –zwiększanie masy mięśniowej – Krzysztof Durkalec-Michalski 563 28.1. Wprowadzenie 563 28.2. Molekularne mechanizmy oddziałujące na wzrost hipertrofii i siły mięśniowej 565 28.3. Bilans i wydatki energetyczne a rozwój masy, siły i wytrzymałości mięśniowej 567 28.4. Makroskładniki diety w stymulacji masy, siły, mocy i wytrzymałości siłowej 572 28.5. Strategia dietetyczna dla kulturysty lub zawodnika trenującego sporty siłowe w przygotowawczym okresie treningowym, ukierunkowanym na powiększenie hipertrofii i siły mięśniowej 585 29. Żywienie dzieci i młodzieży uprawiającej sport – Barbara Frączek, Maria Gacek 597 29.1. Wprowadzenie 597 29.2. Potrzeby energetyczne 598 29.3. Węglowodany podstawowym źródłem energii 599 29.4. Białka i tłuszcze w diecie dzieci i młodzieży 601 29.5. Żywienie okołowysiłkowe i strategia nawadniania organizmu 602 29.6. Żywienie w okresie regeneracji powysiłkowej 606 29.7. Rozważne używanie suplementacji diety 608 29.8. Podsumowanie 610 30. Kobieta sportowiec: czy kobiety uprawiające sport wyczynowo posiadają specjalne kryteria żywieniowe? – Jadwiga Malczewska-Lenczowska 615 30.1. Wprowadzenie 615 30.2. Problem niedokrwistości i niedoboru żelaza wśród kobiet uprawiających sport wyczynowo 616 30.3. Niedostateczna dostępność energii u pań uprawiających sport wyczynowo (triada sportsmenek) 622 30.4. Podsumowanie 629 31. Sportowiec z cukrzycą – Andrzej Gawrecki, Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz 633 31.1. Czy osoba z cukrzycą może uprawiać sport? 633 31.2. Dieta i insulinoterapia u chorych na cukrzycę uprawiających sport 637 32. Sportowiec wegetarianin – Damian Parol 645 32.1. Wprowadzenie 645 32.2. Definicja diet wegetariańskich 645 32.3. Zapotrzebowanie energetyczne 646 32.4. Podsumowanie 662 33. Dieta w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych – Magdalena Makarewicz-Wujec, Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska 663 33.1. Wprowadzenie 663 33.2. Dieta w cukrzycy 663 33.3. Dieta w nadciśnieniu tętniczym 669 33.4. Dieta w osteoporozie 672 33.5. Dieta w astmie oskrzelowej 675 34. Dieta w profilaktyce i leczeniu zaburzeń lipidowych – Daniel Śliż, Damian Parol, Artur Mamcarz 681 34.1. Wprowadzenie 681 34.2. Podział zaburzeń lipidowych 682 34.3. Wybrane komponenty diety w zaburzeniach lipidowych 682 35. Dieta w profilaktyce i leczeniu hiperurykemii u sportowców – Marcin Wełnicki, Damian Parol, Artur Mamcarz 691 35.1. Definicja hiperurykemii i dny moczanowej 691 35.2. Etiologia hiperurykemii i dny moczanowej 693 35.3. Dieta w hiperurykemii 694 35.4. Podsumowanie 701 36. Dieta w profilaktyce i leczeniu niedoboru żelaza u sportowców – Jarosław Krzywański, Barbara Frączek 707 36.1. Wprowadzenie 707 36.2. Zasoby i metabolizm żelaza w organizmie 708 36.3. Biodostępność żelaza 709 36.4. Źródła żelaza w produktach spożywczych 712 36.5. Zapotrzebowanie na żelazo 715 36.6. Żywieniowe leczenie niedoboru żelaza 716 36.7. Przykładowe jadłospisy 717 37. Wybrane diety alternatywne i koncepcje żywieniowe – Ewa Stachowska, Joanna Palma, Maria Gacek, Barbara Frączek 723 37.1. Wprowadzenie 723 37.2. Dieta ketogenna (niskowęglowodanowa/wysokotłuszczowa) 724 37.3. Dieta intermittent fasting 736 37.4. Dieta paleolityczna (paleo) 740 37.5. Dieta wysokobiałkowa 747 37.6. Dieta wysokowęglowodanowa 752 37.7. Dieta bezglutenowa 754 38. Poradnictwo dietetyczne oparte na dowodach naukowych – Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska 761 38.1. Definicje diety i dietetyki 761 38.2. Podsumowanie 775 39. Psychologia i odżywianie – ograniczenia w procesie redukcji masy ciała – Izabella Bednarczyk-Bochenek 777 39.1. Nadmiarowe kilogramy – problem wieloaspektowy 777 39.2. Kontrolowane czy automatyczne – o specyfice zachowań żywieniowych 780 39.3. Zmiana zachowań żywieniowych – cykl rozłożony w czasie 784 39.4. Strategie środowiskowe: sprzymierzeniec czy pułapka 787 39.5. Podsumowanie 788 3. Suplementy diety 791 40. Suplementy diety w sporcie – Jarosław Krzywański, Łukasz Jaśkiewicz, Urszula Somow, Igor Łoniewski, Hubert Krysztofiak 793 40.1. Wprowadzenie 793 40.2. Klasyfikacje suplementów diety 794 40.3. Kryteria oceny efektywności w sporcie 795 40.4. Suplementy diety potencjalnie efektywne w sporcie 797 40.5. Suplementy diety stosowane ze wskazań lekarskich 823 41. Suplementacja i żywienie a doping – Andrzej Pokrywka, Piotr Tomaszewski 841 41.1. Suplementy i odżywki zanieczyszczone albo zafałszowane środkami dopingującymi 841 41.2. Lista substancji i metod zabronionych w sporcie 844 41.3. Odpowiedzialność za złamanie reguł antydopingowych 846 41.4. Minimalizowanie ryzyka pozytywnych wyników badań antydopingowych 847 41.5. Żywność jako potencjalne źródło pozytywnego wyniku badań antydopingowych 849 41.6. Wlewy dożylne – kroplówki witaminowe 850 41.7. Podsumowanie 851 4. Ergonomiczne aspekty dietetyki 853 42. Metody pomiaru dobowego i treningowego wydatku energetycznego – Andrzej Klimek, Barbara Frączek, Andrzej Grzelak 855 42.1. Metody pomiaru wydatku energetycznego 857 42.2. Analiza porównawcza metod pomiaru wydatku energetycznego 871 43. Kalorymetria pośrednia w ocenie metabolizmu energetycznego – Marta Bazańska, Hubert Krysztofiak 877 43.1. Kalorymetria pośrednia 877 43.2. Podstawowa i spoczynkowa przemiana materii 880 43.3. Analiza wysiłkowego metabolizmu energetycznego 883 44. Metody oceny sposobu żywienia – Anna Gronowska-Senger 885 44.1. Wprowadzenie 885 44.2. Charakterystyka i opis metod oceny sposobu żywienia 886 45. Metody oceny stanu odżywienia – Jadwiga Charzewska, Natalia Bieńko 903 45.1. Zdefiniowanie stanu odżywienia 903 45.2. Cele, a także sposoby oceny stanu odżywienia 905 45.3. Metody oceny – charakterystyka 907 46. Monitoring medyczny sportowca – Jarosław Krzywański, Hubert Krysztofiak, Danuta Gajewska 931 46.1. Wprowadzenie 931 46.2. Ocena stanu zdrowia sportowców 932 46.3. Badanie morfologiczne krwi 937 46.4. Badania biochemiczne krwi 940 46.5. Ocena gospodarki żelazem 940 46.6. Ocena zaopatrzenia w witaminy 941 46.7. Wskaźniki uszkodzenia mięśni 943 46.8. Związki azotowe 945 46.9. Badanie stężenia mleczanu we krwi 945 46.10. Zmęczenie i przetrenowanie 948 46.11. Dietetyka sportowa a badania laboratoryjne 950 47. Poradnictwo żywieniowe – rola dietetyka sportowego – Barbara Frączek 955 47.1. Założenia do opracowania diety dla osób aktywnych fizycznie 955 47.2. Wykorzystanie programów żywieniowych 976 47.3. Monitoring żywieniowy 977 48. Dieta osób aktywnych – Barbara Frączek, Maria Gacek, Dariusz Kurach, Aleksandra Pięta, Florentyna Tyrała, Paulina Mazur-Kurach 985 48.1. Skład posiłków i receptury potraw w diecie o wartości energetycznej 2200 kcal 985 48.2. Skład posiłków i receptury potraw w diecie o wartości energetycznej 2600 kcal 992 48.3. Skład posiłków i receptury potraw w diecie o wartości energetycznej 3100, 3200 i 3300 kcal 1000 48.4. Wartość odżywcza diet o wartości energetycznej 2200, 2600, 3100, 3200 i 3300 kcal 1007 49. Żywienie w najróżniejszych dyscyplinach sportowych – Aleksandra Pięta, Urszula Somow, Estera Nowacka-Polaczyk, Wojciech Zep, Daria Domańska- -Senderowska, Marek Siderek, Florentyna Tyrała, Barbara Frączek 1009 49.1. Żywienie w sportach indywidualnych 1009 49.2. Żywienie w sportach drużynowych 1088 50. Żywienie w rekreacyjnej aktywności fizycznej – Aleksandra Pięta, Jagoda Podkowska, Barbara Frączek 1117 50.1. Trening siłowy 1117 50.2. Pilates 1123 50.3. Fitness 1130 50.4. Trening siłowy 1137 50.5. Biegi długodystansowe 1143 51. Fakty i mity w dietetyce – Danuta Gajewska 1153 51.1. Węglowodany – korzystne czy złe? 1153 51.2. Czy żywność naturalna ma wyższą wartość odżywczą? 1154 51.3. Czy sól morska jest lepsza aniżeli sól kuchenna? 1154 51.4. Czy cukier brązowy jest zdrowszy niżeli cukier biały? 1155 51.5. Czy zbilansowana dieta musi składać się z pięciu posiłków? 1156 51.6. Czy pojadanie między posiłkami jest niezdrowe? 1157 51.7. Czy białko pełnowartościowe to tylko mięso? 1157 51.8. Czy burak ćwikłowy to „superfood"? 1158 51.9. Czy cynamon leczy cukrzycę? 1158 51.10. Dlaczego olej kokosowy? 1159 51.11. Najzdrowsze diety świata 1160 51.12. Czy istnieje terapeutyczna dawka alkoholu? 1161 51.13. Czy dieta bezglutenowa to panaceum na wszystkie choroby? 1161 51.14. Dlaczego warto jeść kiwi? 1162 51.15. Czy czarnuszka siewna leczy wszystko? 1162 Skorowidz 1165
W książce znajdują się wszystkie potrzebne dane służące min. Indywidualnemu przypasowaniu diety do planu treningowego (uwzględniając w dodatku okres startowy i często celowe wahania masy ciała), potrzeby wynikające z występowania problemów zdrowotnych (alergie pokarmowe, cukrzyca, zaburzenia odżywiania).
Nie zabrakło dodatkowo wskazówek koniecznych do planowania jadłospisu względem rodzaju uprawianej dyscypliny, odżywiania w czasie podróży, doboru suplementacji uwzględniającej jej efektywność, legalność i bezpieczeństwo wykorzystywania.
Publikacja jest potrzebnym źródłem wiedzy dla dietetyków sportowych, pomocą dydaktyczną dla studentów i nauczycieli akademickich na kierunkach dietetycznych, medycznych i wychowania fizycznego. Dla osób aktywnych fizycznie wyjaśni najważniejsze aspekty dietetyki sportowej i wskaże poprawne zasady sposobu odżywiania.
ZAKRES TEMATYCZNY PRZEDSTAWIONY W PUBLIKACJI
ŻYWIENIE
Trawienie i przemiana materii
Reakcja organizmu na wysiłek fizyczny
Adaptacja do wysiłku fizycznego i metody oceny wydolności fizycznej
Biochemia wysiłku fizycznego
Bilans energetyczny
Planowanie aktywności fizycznej
Budowa i skład ciała
Żywienie, wysiłek fizyczny i geny
Makroskładniki pokarmowe (Białka, Tłuszcze, Węglowodany)
Wartość odżywcza produktów spożywczych
Witaminy w żywieniu osób aktywnych fizycznie
elementy mineralne w żywieniu osób aktywnych
Woda i elektrolity w czasie wysiłku fizycznego
Wpływ diety na równowagę kwasowo-zasadową organizmu
Żywienie, wysiłek fizyczny i układ opornościowy
Wolne rodniki w wysiłku fizycznym
Zaburzenia przewodu pokarmowego u osób aktywnych fizycznie i sportowców
Mikrobiota jelitowa a wysiłek fizyczny
Alergia na pokarmy i nietolerancje pokarmowe
Zaburzenia odżywiania
Alkohol a sport
DIETETYKA
Zalecenia żywieniowe dla osób aktywnych fizycznie
Przygotowanie do wysiłku
Regeneracja powysiłkowa
Strategie żywieniowe wpływające na masę i skład ciała – redukcja masy ciała, powiększanie masy mięśniowej
Żywienie dzieci i młodzieży uprawiającej sport
Kobieta sportowiec
Sportowiec z cukrzycą
Sportowiec wegetarianin
Dieta w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych
Dieta w profilaktyce i leczeniu zaburzeń lipidowych
Dieta w profilaktyce i leczeniu hiperurykemii u sportowców
Dieta w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u sportowców
Psychologia i odżywianie
Psychologia i odżywianie – ograniczenia w procesie redukcji masy ciała
SUPLEMENTY DIETY
Suplementy diety w sporcie
Suplementacja i żywienie, a doping
użytecznE ASPETY DIETYKI
Metody pomiaru dobowego i treningowego wydatku energetycznego
Kalorymetria pośrednia w ocenie metabolizmu energetycznego
Metody oceny sposobu żywienia
Metody oceny stanu odżywienia
Monitoring medyczny sportowców
Poradnictwo dietetyczne – rola dietetyka sportowego
Dieta osób aktywnych
Wybrane aspekty żywienia w przeróżnych dyscyplinach sportowych
Plany suplementacyjne ukierunkowane na przyrost masy mięśniowej
Ciekawostki żywieniowe
1. Żywienie 1 1. Trawienie i przemiana materii – Ewa Fürstenberg, Jadwiga Hamułka 3 1.1. Metabolizm – wprowadzenie 3 1.2. Układ pokarmowy – budowa, funkcje, regulacja działania 8 1.3. Trawienie i wchłanianie składników pokarmowych 22 2. Reakcja organizmu na wysiłek fizyczny – Hubert Krysztofiak, Andrzej Ziemba 43 2.1. Skurcz mięśni 44 2.2. Przemiany energetyczne 46 2.3. Morfologiczne i metaboliczne właściwości włókien mięśniowych 50 2.4. Pobieranie tlenu w trakcie wysiłku 52 2.5. Regulacja pracy serca i układu krążenia w trakcie wysiłku 53 2.6. Podsumowanie 58 3. Adaptacja do wysiłku fizycznego i metody oceny wydolności fizycznej – Hubert Krysztofiak, Andrzej Ziemba 61 3.1. Dostosowanie do wysiłku fizycznego 62 3.2. Adaptacja układu krążenia do wysiłku 65 3.3. Zmiany metabolizmu energetycznego pod wpływem regularnych wysiłków 68 3.4. Granice dostosowania 70 3.5. Testy wysiłkowe 71 3.6. Pomiar wskaźników wydolności fizycznej 73 3.7. Pobieranie tlenu w czasie wysiłku testowego i V˙O2max 74 3.8. Zmiany stężenia mleczanu we krwi w czasie wysiłku 75 3.9. Metody wyznaczania obciążenia progowego 76 3.10. Podsumowanie 79 4. Biochemia wysiłku fizycznego – Tomasz Podgórski 81 4.1. Metabolizm substratów energetycznych (systemy energetyczne związane z wysiłkiem) 82 4.2. Skurcz mięśnia 94 5. Bilans energetyczny – Barbara Frączek, Maria Gacek 97 5.1. Podstawy bilansu energetycznego 97 5.2. Zapotrzebowanie na energię 99 5.3. Wartość energetyczna produktów i potraw 104 5.4. Bilans energetyczny w sporcie 120 5.5. Podsumowanie 123 6. Planowanie aktywności fizycznej dla osób klinicznie zdrowych – Anna Jegier 125 6.1. Korzyści regularnej aktywności fizycznej 125 6.2. Podstawy kwalifikacji do regularnej aktywności fizycznej 131 7. Budowa i skład ciała człowieka – Jadwiga Charzewska, Anna Kopiczko 135 7.1. Koncepcja składu ciała człowieka 135 7.2. Przegląd metod użytkowanych w ocenie składu ciała 136 8. Żywienie, wysiłek fizyczny i geny – Marek Sawczuk, Paweł Cięszczyk, Agnieszka Maciejewska-Skrendo 153 8.1. Wprowadzenie 153 8.2. Struktura i funkcja mięśni szkieletowych 157 8.3. Pułap tlenowy (V˙O2max) 159 8.4. Zdolność organizmu do detoksykacji i radzenia sobie ze stresem oksydacyjnym 161 8.5. Zakres i intensywność reakcji zapalnej uruchamianej w odpowiedzi na wysiłek 164 8.6. Prawdopodobieństwo pojawienia się uszkodzeń układu ruchu 164 8.7. Dobranie sposobu odżywiania do potrzeb organizmu i utrzymanie słusznej masy ciała 168 8.8. Nietolerancje pokarmowe 173 8.9. Podsumowanie 175 9. Makroskładniki pokarmowe – białko – Dariusz Włodarek 177 9.1. Białko jako komponent pokarmowy 177 9.2. Źródła białka o wysokiej wartości odżywczej 181 9.3. Zapotrzebowanie na białko osób aktywnych fizycznie 186 9.4. Zawartość białka w diecie – konsekwencje zdrowotne 188 9.5. Podsumowanie 192 10. Makroskładniki pokarmowe – węglowodany – Andrzej Ziemba, Izabela Grabowska 195 10.1. Budowa i typy węglowodanów 196 10.2. Zastosowanie węglowodanów 197 10.3. Przemiany glukozy w organizmie 197 10.4. Użycie energii 199 10.5. Strategie żywieniowe 200 11. Makroskładniki pokarmowe – tłuszcze – Juliusz Przysławski 205 11.1. Wprowadzenie 205 11.2. Kwasy tłuszczowe – charakterystyka ogólna 208 11.3. Kwasy tłuszczowe nasycone 209 11.4. Kwasy tłuszczowe jednonienasycone 211 11.5. Kwasy tłuszczowe wielonienasycone 213 11.6. Znaczenie tłuszczów w żywieniu człowieka – zapotrzebowanie 222 11.7. Tłuszcze pokarmowe – źródła 225 11.8. Podsumowanie 229 12. Wartość odżywcza produktów spożywczych – Mirosław Pysz 231 12.1. Wartość odżywcza produktów spożywczych – polskie zalecenia żywieniowe 232 12.2. Zalecenia żywieniowe ekspertów Uniwersytetu Harvarda 245 12.3. Szwajcarska Piramida Żywienia dla sportowców 248 12.4. Podsumowanie 251 13. Witaminy w żywieniu osób aktywnych fizycznie – Beata Przygoda 253 13.1. Tiamina 259 13.2. Ryboflawina 261 13.3. Niacyna 263 13.4. Kwas pantotenowy 265 13.5. Biotyna 267 13.6. Witamina B6 269 13.7. Foliany 272 13.8. Witamina B12 (kobalamina) 274 13.9. Witamina C 277 13.10. Witamina A 279 13.11. Witamina D 283 13.12. Witamina E 286 13.13. Witamina K 288 13.14. Podsumowanie 290 14. Elementy mineralne w żywieniu osób aktywnych fizycznie – Małgorzata Schlegel-Zawadzka 299 14.1. Wprowadzenie 299 14.2. Normy żywienia 300 14.3. Znaczenie makro- i mikropierwiastków w organizmie 303 14.4. Udział części mineralnych w utrzymaniu równowagikwasowo-zasadowej 306 14.5. Biodostępność części mineralnych 308 14.6. Źródła pokarmowe części mineralnych 310 15. Woda i elektrolity podczas wysiłku fizycznego – Tomasz Mikulski 317 15.1. Wprowadzenie 317 15.2. Podstawy – zapotrzebowanie na płyny 318 15.3. Profilaktyka odwodnienia, czyli właściwe nawadnianie w każdej sytuacji 322 15.4. Kontrola nawodnienia 326 15.5. Konsekwencje niewłaściwego nawodnienia 329 15.6. Sytuacje szczególne 332 15.7. Podawanie płynów drogą dożylną 333 15.8. Sportowiec kategorii masters 334 16. Wpływ diety na równowagę kwasowo-zasadową organizmu – Kazimierz Ciechanowski 337 16.1. Znaczenie równowagi kwasowo-zasadowej 337 16.2. Badanie równowagi kwasowo-zasadowej 337 16.3. Źródła kwasów i zasad w organizmie 339 16.4. Dieta zakwaszająca, dieta alkalizująca 341 16.5. Neutralizacja zakwaszającej diety 344 17. Żywienie, wysiłek fizyczny i układ odpornościowy – Agnieszka Zembroń-Łacny, Joanna Orysiak 347 17.1. Wprowadzenie 347 17.2. Żywienie immunomodulujące w sporcie 348 17.3. Podsumowanie 362 18. Wolne rodniki w wysiłku fizycznym – Agnieszka Zembroń-Łacny 365 18.1. Wprowadzenie 365 18.2. Wolne rodniki i adaptacja do wysiłku fizycznego 366 18.3. Wolne rodniki i antyoksydanty 369 18.4. Podsumowanie 373 19. Zaburzenia przewodu pokarmowego u osób aktywnych fizycznie i sportowców – Wojciech Marlicz, Igor Łoniewski 375 19.1. Wprowadzenie 375 19.2. Oś mózg–jelito 375 19.3. Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego 384 19.4. Podsumowanie 396 19.5. Zalecenia 396 20. Mikrobiota jelitowa a wysiłek fizyczny – Igor Łoniewski, Wojciech Marlicz 401 20.1. Wprowadzenie 401 20.2. Mikrobiota przewodu pokarmowego 402 20.3. Dysbioza 408 20.4. Wysiłek fizyczny a mikrobiota 412 20.5. Modyfikacja mikrobioty – dieta, pre- i probiotyki 420 21. Alergia na pokarmy i nietolerancje pokarmowe – Zbigniew Bartuzi 433 21.1. Wprowadzenie 433 21.2. Definicje i klasyfikacja 434 21.3. Epidemiologia 435 21.4. Patogeneza alergii na pokarmy 435 21.5. Alergeny 436 21.6. Reakcja alergiczna 438 21.7. Diagnostyka 442 21.8. Leczenie 444 21.9. Patogeneza nietolerancji pokarmowych 445 21.10. Diagnostyka i leczenie 450 22. Zaburzenia odżywiania – Maria Gacek, Daria Domańska-Senderowska 457 22.1. Wprowadzenie 457 22.2. Niepowtarzalne zaburzenia odżywiania 458 22.3. Wybrane niespecyficzne zaburzenia odżywiania 465 22.4. Zaburzenia odżywiania w sporcie 471 22.5. Dietoterapia w zaburzeniach odżywiania 474 22.6. Podsumowanie 477 23. Alkohol a sport – Maria Gacek 479 23.1. Wprowadzenie 479 23.2. Zdrowotne konsekwencje nadużywania napojów alkoholowych 479 23.3. Patofizjologiczne właściwości alkoholu a sport 481 23.4. Neurotoksyczne cechy alkoholu 485 23.5. Alkohol a wydolność fizyczna 485 23.6. Podsumowanie 486 2. Dietetyka 489 24. Zalecenia żywieniowe dla osób aktywnych fizycznie – Barbara Frączek 491 24.1. Specyfika żywienia sportowców 491 24.2. Jakościowe zalecenia żywieniowe 492 24.3. Ilościowe rekomendacje żywieniowe 493 24.4. Aktualne trendy i kontrowersje 498 25. Przygotowanie do wysiłku – Florentyna Tyrała, Aleksandra Pięta, Barbara Frączek 503 25.1. Rola makroskładników spożywanych przed wysiłkiem w zapewnieniu dostępności energii w czasie jego trwania 503 25.2. Węglowodany najważniejszym elementyem pokarmowym w posiłku przed wysiłkiem 505 25.3. Cechy posiłku przedtreningowego 507 25.4. Przekąski przed treningiem 510 25.5. Co należy jeść w trakcie ćwiczeń, treningów i zawodów? 514 25.6. Strategie żywieniowe a wspomaganie wysiłku 516 26. Regeneracja powysiłkowa – Anna Książek, Aleksandra Zagrodna, Małgorzata Słowińska-Lisowska 521 26.1. Strategia żywieniowa w okresie powysiłkowym 521 26.2. Węglowodany a regeneracja powysiłkowa 522 26.3. Białko a regeneracja powysiłkowa 524 26.4. Nawadnianie a regeneracja powysiłkowa 526 26.5. Posiłki usprawniające regenerację powysiłkową 527 27. Strategie żywieniowe wpływające na masę i skład ciała – redukcja masy ciała – Barbara Frączek 529 27.1. Metodyka planowania diety redukcyjnej 530 27.2. Diety alternatywne w redukcji masy ciała 535 27.3. Wybrane mechanizmy regulowania metabolizmu tkanki tłuszczowej 537 27.4. Wpływ diety i wysiłku fizycznego na utratę tkanki tłuszczowej 549 27.5. Przykładowe jadłospisy diety redukcyjnej 550 28. Strategie żywieniowe wpływające na masę i skład ciała –zwiększanie masy mięśniowej – Krzysztof Durkalec-Michalski 563 28.1. Wprowadzenie 563 28.2. Molekularne mechanizmy oddziałujące na wzrost hipertrofii i siły mięśniowej 565 28.3. Bilans i wydatki energetyczne a rozwój masy, siły i wytrzymałości mięśniowej 567 28.4. Makroskładniki diety w stymulacji masy, siły, mocy i wytrzymałości siłowej 572 28.5. Strategia dietetyczna dla kulturysty lub zawodnika trenującego sporty siłowe w przygotowawczym okresie treningowym, ukierunkowanym na powiększenie hipertrofii i siły mięśniowej 585 29. Żywienie dzieci i młodzieży uprawiającej sport – Barbara Frączek, Maria Gacek 597 29.1. Wprowadzenie 597 29.2. Potrzeby energetyczne 598 29.3. Węglowodany podstawowym źródłem energii 599 29.4. Białka i tłuszcze w diecie dzieci i młodzieży 601 29.5. Żywienie okołowysiłkowe i strategia nawadniania organizmu 602 29.6. Żywienie w okresie regeneracji powysiłkowej 606 29.7. Rozważne używanie suplementacji diety 608 29.8. Podsumowanie 610 30. Kobieta sportowiec: czy kobiety uprawiające sport wyczynowo posiadają specjalne kryteria żywieniowe? – Jadwiga Malczewska-Lenczowska 615 30.1. Wprowadzenie 615 30.2. Problem niedokrwistości i niedoboru żelaza wśród kobiet uprawiających sport wyczynowo 616 30.3. Niedostateczna dostępność energii u pań uprawiających sport wyczynowo (triada sportsmenek) 622 30.4. Podsumowanie 629 31. Sportowiec z cukrzycą – Andrzej Gawrecki, Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz 633 31.1. Czy osoba z cukrzycą może uprawiać sport? 633 31.2. Dieta i insulinoterapia u chorych na cukrzycę uprawiających sport 637 32. Sportowiec wegetarianin – Damian Parol 645 32.1. Wprowadzenie 645 32.2. Definicja diet wegetariańskich 645 32.3. Zapotrzebowanie energetyczne 646 32.4. Podsumowanie 662 33. Dieta w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych – Magdalena Makarewicz-Wujec, Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska 663 33.1. Wprowadzenie 663 33.2. Dieta w cukrzycy 663 33.3. Dieta w nadciśnieniu tętniczym 669 33.4. Dieta w osteoporozie 672 33.5. Dieta w astmie oskrzelowej 675 34. Dieta w profilaktyce i leczeniu zaburzeń lipidowych – Daniel Śliż, Damian Parol, Artur Mamcarz 681 34.1. Wprowadzenie 681 34.2. Podział zaburzeń lipidowych 682 34.3. Wybrane komponenty diety w zaburzeniach lipidowych 682 35. Dieta w profilaktyce i leczeniu hiperurykemii u sportowców – Marcin Wełnicki, Damian Parol, Artur Mamcarz 691 35.1. Definicja hiperurykemii i dny moczanowej 691 35.2. Etiologia hiperurykemii i dny moczanowej 693 35.3. Dieta w hiperurykemii 694 35.4. Podsumowanie 701 36. Dieta w profilaktyce i leczeniu niedoboru żelaza u sportowców – Jarosław Krzywański, Barbara Frączek 707 36.1. Wprowadzenie 707 36.2. Zasoby i metabolizm żelaza w organizmie 708 36.3. Biodostępność żelaza 709 36.4. Źródła żelaza w produktach spożywczych 712 36.5. Zapotrzebowanie na żelazo 715 36.6. Żywieniowe leczenie niedoboru żelaza 716 36.7. Przykładowe jadłospisy 717 37. Wybrane diety alternatywne i koncepcje żywieniowe – Ewa Stachowska, Joanna Palma, Maria Gacek, Barbara Frączek 723 37.1. Wprowadzenie 723 37.2. Dieta ketogenna (niskowęglowodanowa/wysokotłuszczowa) 724 37.3. Dieta intermittent fasting 736 37.4. Dieta paleolityczna (paleo) 740 37.5. Dieta wysokobiałkowa 747 37.6. Dieta wysokowęglowodanowa 752 37.7. Dieta bezglutenowa 754 38. Poradnictwo dietetyczne oparte na dowodach naukowych – Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska 761 38.1. Definicje diety i dietetyki 761 38.2. Podsumowanie 775 39. Psychologia i odżywianie – ograniczenia w procesie redukcji masy ciała – Izabella Bednarczyk-Bochenek 777 39.1. Nadmiarowe kilogramy – problem wieloaspektowy 777 39.2. Kontrolowane czy automatyczne – o specyfice zachowań żywieniowych 780 39.3. Zmiana zachowań żywieniowych – cykl rozłożony w czasie 784 39.4. Strategie środowiskowe: sprzymierzeniec czy pułapka 787 39.5. Podsumowanie 788 3. Suplementy diety 791 40. Suplementy diety w sporcie – Jarosław Krzywański, Łukasz Jaśkiewicz, Urszula Somow, Igor Łoniewski, Hubert Krysztofiak 793 40.1. Wprowadzenie 793 40.2. Klasyfikacje suplementów diety 794 40.3. Kryteria oceny efektywności w sporcie 795 40.4. Suplementy diety potencjalnie efektywne w sporcie 797 40.5. Suplementy diety stosowane ze wskazań lekarskich 823 41. Suplementacja i żywienie a doping – Andrzej Pokrywka, Piotr Tomaszewski 841 41.1. Suplementy i odżywki zanieczyszczone albo zafałszowane środkami dopingującymi 841 41.2. Lista substancji i metod zabronionych w sporcie 844 41.3. Odpowiedzialność za złamanie reguł antydopingowych 846 41.4. Minimalizowanie ryzyka pozytywnych wyników badań antydopingowych 847 41.5. Żywność jako potencjalne źródło pozytywnego wyniku badań antydopingowych 849 41.6. Wlewy dożylne – kroplówki witaminowe 850 41.7. Podsumowanie 851 4. Ergonomiczne aspekty dietetyki 853 42. Metody pomiaru dobowego i treningowego wydatku energetycznego – Andrzej Klimek, Barbara Frączek, Andrzej Grzelak 855 42.1. Metody pomiaru wydatku energetycznego 857 42.2. Analiza porównawcza metod pomiaru wydatku energetycznego 871 43. Kalorymetria pośrednia w ocenie metabolizmu energetycznego – Marta Bazańska, Hubert Krysztofiak 877 43.1. Kalorymetria pośrednia 877 43.2. Podstawowa i spoczynkowa przemiana materii 880 43.3. Analiza wysiłkowego metabolizmu energetycznego 883 44. Metody oceny sposobu żywienia – Anna Gronowska-Senger 885 44.1. Wprowadzenie 885 44.2. Charakterystyka i opis metod oceny sposobu żywienia 886 45. Metody oceny stanu odżywienia – Jadwiga Charzewska, Natalia Bieńko 903 45.1. Zdefiniowanie stanu odżywienia 903 45.2. Cele, a także sposoby oceny stanu odżywienia 905 45.3. Metody oceny – charakterystyka 907 46. Monitoring medyczny sportowca – Jarosław Krzywański, Hubert Krysztofiak, Danuta Gajewska 931 46.1. Wprowadzenie 931 46.2. Ocena stanu zdrowia sportowców 932 46.3. Badanie morfologiczne krwi 937 46.4. Badania biochemiczne krwi 940 46.5. Ocena gospodarki żelazem 940 46.6. Ocena zaopatrzenia w witaminy 941 46.7. Wskaźniki uszkodzenia mięśni 943 46.8. Związki azotowe 945 46.9. Badanie stężenia mleczanu we krwi 945 46.10. Zmęczenie i przetrenowanie 948 46.11. Dietetyka sportowa a badania laboratoryjne 950 47. Poradnictwo żywieniowe – rola dietetyka sportowego – Barbara Frączek 955 47.1. Założenia do opracowania diety dla osób aktywnych fizycznie 955 47.2. Wykorzystanie programów żywieniowych 976 47.3. Monitoring żywieniowy 977 48. Dieta osób aktywnych – Barbara Frączek, Maria Gacek, Dariusz Kurach, Aleksandra Pięta, Florentyna Tyrała, Paulina Mazur-Kurach 985 48.1. Skład posiłków i receptury potraw w diecie o wartości energetycznej 2200 kcal 985 48.2. Skład posiłków i receptury potraw w diecie o wartości energetycznej 2600 kcal 992 48.3. Skład posiłków i receptury potraw w diecie o wartości energetycznej 3100, 3200 i 3300 kcal 1000 48.4. Wartość odżywcza diet o wartości energetycznej 2200, 2600, 3100, 3200 i 3300 kcal 1007 49. Żywienie w najróżniejszych dyscyplinach sportowych – Aleksandra Pięta, Urszula Somow, Estera Nowacka-Polaczyk, Wojciech Zep, Daria Domańska- -Senderowska, Marek Siderek, Florentyna Tyrała, Barbara Frączek 1009 49.1. Żywienie w sportach indywidualnych 1009 49.2. Żywienie w sportach drużynowych 1088 50. Żywienie w rekreacyjnej aktywności fizycznej – Aleksandra Pięta, Jagoda Podkowska, Barbara Frączek 1117 50.1. Trening siłowy 1117 50.2. Pilates 1123 50.3. Fitness 1130 50.4. Trening siłowy 1137 50.5. Biegi długodystansowe 1143 51. Fakty i mity w dietetyce – Danuta Gajewska 1153 51.1. Węglowodany – korzystne czy złe? 1153 51.2. Czy żywność naturalna ma wyższą wartość odżywczą? 1154 51.3. Czy sól morska jest lepsza aniżeli sól kuchenna? 1154 51.4. Czy cukier brązowy jest zdrowszy niżeli cukier biały? 1155 51.5. Czy zbilansowana dieta musi składać się z pięciu posiłków? 1156 51.6. Czy pojadanie między posiłkami jest niezdrowe? 1157 51.7. Czy białko pełnowartościowe to tylko mięso? 1157 51.8. Czy burak ćwikłowy to „superfood"? 1158 51.9. Czy cynamon leczy cukrzycę? 1158 51.10. Dlaczego olej kokosowy? 1159 51.11. Najzdrowsze diety świata 1160 51.12. Czy istnieje terapeutyczna dawka alkoholu? 1161 51.13. Czy dieta bezglutenowa to panaceum na wszystkie choroby? 1161 51.14. Dlaczego warto jeść kiwi? 1162 51.15. Czy czarnuszka siewna leczy wszystko? 1162 Skorowidz 1165
