Korespondencja Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów oraz Jerzego Lisowskiego, obejmująca lata 1947–1979, liczy ponad tysiąca stron i składa się łącznie z 412 pozycji (oprócz listów są też karty pocztowe, telegramy, krótkie komunikaty skreślone na luźnych kartach i jedno zaproszenie). Listy poprzedzone są wstępem Roberta Papieskiego. Z całą pewnością jest to jedna z najważniejszych korespondencji Iwaszkiewiczowskich, a zarazem jedna z najistotniejszych w całej polskiej powojennej epistolografii.
w momencie rozpoczęcia podmiany listów z Iwaszkiewiczem Jerzy Lisowski był studentem uniwersytetu w Lille. Urodził się 10 kwietnia 1928 roku w Épinay-sur-Seine, na północnych przedmieściach Paryża, w rodzinie polsko-francuskiej. Dzieciństwo spędził na Wołyniu, gdzie jego ojciec był księgowym w folwarku Młynów, należącym do rodziny Chodkiewiczów. W 1938 roku rozpoczął naukę w VI klasie tzw. Ćwiczeniówki przy Liceum Krzemienieckim, a w 1939 zdał egzamin do tegoż Liceum. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał z matką do Francji. Wysłany do schroniska polskiego na południu Francji, uczęszczał do polskiego Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Norwida w Villard de Lans, gdzie w 1945 roku zdał maturę. Następnie podjął studia romanistyczne i polonistyczne na uniwersytecie w Lille. W czasie studiów działał w kole naukowym i publikował artykuły w prasie studenckiej.
Polsko-francuska genealogia Lisowskiego (z domieszką ukraińskości) była dla pochodzącego z Ukrainy Iwaszkiewicza nader ważna. Skamandryta postrzegał Lisowskiego jako kogoś bliskiego mu duchowo, z kim łączyła go młodość spędzona na ukraińskiej ziemi, a kto potem zanurzył się w żywioł mowy francuskiej, będąc zarazem najsilniej przywiązanym do kultury polskiej. Lisowski był więc po trosze ucieleśnieniem marzenia pisarza: cieszyć się przyjaźnią człowieka, który miałby głęboko przyswojone różne kody kulturowe, w tym tak różnorodne jak francuski i ukraiński. Odwzorowana w listach historia ich znajomości potwierdza, iż Iwaszkiewicz nie zawiódł się w swoich wymogich względem Lisowskiego. Po pewnym czasie uczynił go sekretarzem miesięcznika „Twórczość", a potem wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku redaktora naczelnego.
Po lekturze całości widać wyraźnie, iż listy Iwaszkiewicza i Lisowskiego – z racji ważnych funkcji pełnionych poprzez korespondentów – dają genialny wgląd w polskie życie literackie, kulturalne i polityczne na przestrzeni lat 1947–1979. Bohaterami listów jest sporo wybitnych postaci tego czasu, zarówno twórców, jak i polityków, działaczy społecznych, polskich i międzynarodowych. Listy w pokaźnym stopniu uzupełniają wiedzę na temat aktywności literackiej i społecznej Iwaszkiewicza w kraju i na arenie międzynarodowej (Francja, Włochy i niemało innych krajów), którą znamy już z jego dzienników i innych korespondencji.
Łącząca ich przyjaźń nadawała listom walor głębokiej szczerości, otwartości i śmiałości sądów o wydarzeniach i ludziach – nieprzeciętny w innych ich wypowiedziach, zwłaszcza tych oficjalnych. Poza tym listy Iwaszkiewicza i Lisowskiego – jako iż obydwaj byli przez długie lata redaktorami miesięcznika „Twórczość" – kreślą historię tego najkorzystniejszego w tamtym czasie periodyku literackiego w Europie Środkowo-Wschodniej, a jednego z najkorzystniejszych w całej Europie. Ukazują pracę nad czasopismem od kuchni, zmagania z cenzurą, z kaprysami członków redakcji, autorów. Prezentują ponadto silne związki obydwu korespondentów z kulturą francuską, gdyż Lisowski – wyśmienity romanista – był tłumaczem utworów Iwaszkiewicza na język francuski i jego ambasadorem na gruncie kultury francuskiej; toteż ukazana jest w listach niemała część historii literatury francuskiej. Najdobitniejszym tego dowodem jest tzw. Francuski numer „Twórczości" (1957, nr 4), przynoszący perfekcyjne teksty francuskich pisarzy współczesnych, niektóre pisane specjalnie dla polskiego miesięcznika, m.in. Poprzez Sartre’a, co Francuzi skomentowali z przekąsem, że by wiedzieć, co teraz myśli Sartre, trzeba poznać język polski.
W tematykę francuską wpisują się także listy Anny Iwaszkiewiczowej, która tą drogą omawiała z Lisowskim kwestie warsztatowe związane z jej pracą przekładową, dotyczącą m.in. Tłumaczenia na polski powieści Juliusza Verne’a.
niezwykle jest ciekawy – dotychczas zupełnie nieznany – wątek związany z działaniami zmierzającymi do przyznania literackiej Nagrody Nobla Iwaszkiewiczowi na początku lat 50. Tego rodzaju odkryć proponowana korespondencja przynosi więcej i po jej wydaniu trudno będzie pisać o polskim powojennym życiu literackim czy politycznym bez odwoływania się do listów Iwaszkiewicza i Lisowskiego.
Listy opracowali i przygotowali do wydania i opatrzyli niezwykle dużymi przypisami i komentarzami Agnieszka i Robert Papiescy, edytorzy dzienników Jarosława Iwaszkiewicza i innych jego korespondencji.
Tytuł komplet Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie - Jerzy Lisowski. Listy 1947-1979. Tomy 1-2 Autor Anna Iwaszkiewicz,Jarosław Iwaszkiewicz,Jerzy Lisowski Wydawnictwo SEDNO EAN 9788379631490 ISBN 9788379631490 Kategoria Literatura\Pamiętniki,dzienniki,listy ilość stron 1176 Rok wydania 2021 Oprawa Twarda Wydanie 2
