Autor: Murray Rothbard
Tłumaczenie: Rafał Rudowski Marcin Zieliński
ISBN: 978-83-64599-31-6
Strony: 830
Z dumą demonstrujemy świeże, poprawione przez ekspertów z zaprzyjaźnionego Instytutu Ludwiga von Misesa, jednotomowe wydanie Ekonomii wolnego rynku Murraya Rothbarda. W to sakramenckie dzieło powinien zaopatrzyć się każdy miłośnik ekonomii i każdy, kto planuje się jej dopiero nauczyć.
Poniżej wstęp dra Mateusza Machaja i spis treści.
Ekonomia krok po kroku
prędko się nauczyłem, że poznanie pojęcia nie jest tym samym co jego zrozumienie
Richard Feynman
Gdyby Richard Feynman, jeden z najistotniej znanych i uznanych fizyków w historii, zdecydował się napisać podręcznik do ekonomii, to napisałby go tak, jak Murray Rothbard napisał Ekonomię wolnego rynku. Nie twierdzę przy tym, że przedstawione w nim stwierdzenia w pełni pokrywałyby się z treścią tej książki, ale już stylistyka i sposób przekazywania wiedzy byłyby niemal identyczne. Murray Rothbard pozostaje najlepszym w historii nauczycielem ekonomii: przekazuje wiedzę ekonomiczną w sposób przejrzysty, uporządkowany i przede wszystkim pozbawiony nadmiernie nieprzystępnych pojęć. Nie potępiam tu, rzecz jasna, skomplikowanej i profesjonalnej terminologii, gdyż w procesie tworzenia nauki jest ona konieczna. Warto jednak zdawać sobie sprawę z jej nad wyraz poważnych ograniczeń w edukacji.
Jak działa zegarek mechaniczny? Naciąg pozwala przenieść energię przez napęd, a także przekładnię chodu do regulatora – przy czym wychwyt nadaje temu optymalne tempo. To byłaby odpowiedź bardziej techniczna, która, niestety, nic nie wyjaśni całkowitemu laikowi. Feynmanowska odpowiedź brzmiałaby tak: gdy nakręcamy palcami zegarek, to w jego środku zwijamy solidnie coś w rodzaju sprężyny. Potem ta sprężyna rozpoczyna się z powrotem odginać i siła odginania porusza wskazówkami wokoło tarczy – równocześnie we wnętrzu jest składnik hamujący, który sprawia, że sprężyna nie odgina się w pełni od razu za jednym zamachem po nakręceniu zegarka, ale rozwija powoli, zgodnie z biegiem czasu.
niełatwe terminy są szczególnie pomocne, ponieważ w momencie formułowania stają się symbolem mocnej zakumulowanej wiedzy. Nie wyjaśniają jednak treści naszej wiedzy, ale kodują ją. Jeśli używamy terminu „energia", to jego wykorzystanie niczego nie uczy, ale z jego pomocą odwołujemy się do konkretnego i opanowanego poprzez nas wycinka dyscypliny.
Jakże perfekcyjnie stosuje się to do nauki ekonomii. Rothbard nigdzie nie zasłania się mistrzowskim słownictwem. Wręcz go unika, używając równocześnie nieraz kursywy, aby akcentować słowa wymagające szczególnej uwagi, nawet wydawały się na pierwszy rzut oka niedużo problematyczne. W swych wielu opracowaniach choćby takie terminy jak „bank", „ziemia", czy „cena" traktuje jako nieoczywiste pojęcia, które wymagają wytłumaczenia. Z tego względu jego książki – a zwłaszcza Ekonomię wolnego rynku – można uznać za arcydzieła w komunikacji eksperta z czytelnikiem. Niezależnie od tego, czy zgodzimy się z tezami pokazujenymi poprzez autora, nie sposób podawać w wątpliwość jego talentu w przejrzystym formułowaniu myśli. Zdobywanie wiedzy ekonomicznej staje się dzięki temu przyjemne dla kogoś, kto wykazuje nawet minimalnie zainteresowanie.
Jak klienci podejmują decyzje? Neoklasyk odpowiedziałby, iż mapy użyteczności równoważą się z liniami budżetowymi w sposób optymalizujący stosunki krańcowych stop substytucji do cen relatywnych. Rothbard odpowie: „w każdej chwili konsument ma do czynienia z istniejącymi uprzednio cenami pieniężnymi rożnych dóbr konsumpcyjnych na rynku. W oparciu o swoją skalę zastosowaneczności szereguje rozmaite jednostki dóbr i pieniędzy, a ich pozycje determinują, ile pieniędzy wyda on na każde z tych dóbr". Wyjaśnia przy tym pojęcie „malejącej krańcowej użyteczności", odwołując się do procesu podejmowania decyzji poprzez żywego człowieka, a nie do problematycznych narzędzi matematycznych.
Podobnym przykładem jest kwestia pojawienia się pieniądza w gospodarce. Można obrać metodę neoklasyczną z założeniami o nieprzemijalnych agentach wchodzących ze sobą w relacje, maksymalizujących użyteczności „z egzogenicznym parametrem x w przedziale <0,1> wyrażającym zróżnicowanie realnych towarów i potrzeb". Tymczasem Rothbard (w duchu Carla Mengera) wychodzi od opisu trudności związanych z zamianą barterową i przedstawia, jak jednostkowe decyzje ludzi o poszukiwaniu dóbr łatwiej zbywalnych prowadzą do spontanicznego i ekologicznego efektu wykształcenia się pieniądza.
Cofanie się w rozumowaniu ekonomicznym do możliwe największych podstaw jest tym, co pozwala zrozumieć istotę zachodzącego zjawiska. Czasami odbywa się to poprzez odarcie opisu z bogatej terminologii, co toruje drogę do produktywnego cyklu edukacji. Najlepiej zrozumieć, jak działa silnik, jeśli rozbierzemy go na poszczególne części i je obejrzymy. To dużo prostsze od nauki skomplikowanych pojęć i językowych relacji między nimi. Relacje te trzeba przypisać do potężnych przyczyn i skutków osadzonych w empirycznej rzeczywistości. Jednym z problemów edukacji jest postrzeganie jej jako przenoszenia informacji zapisanej symbolami w książkach i na tablicy do czyjejś głowy: na powtarzaniu symboli bez zrozumienia tego, co one oznaczają. Niestety wtedy uczniowie potrafią jedynie bez zrozumienia powtarzać symbole. Tymczasem nauka nigdy nie polega na wciśnięciu komendy download, choćby w sensie metaforycznym.
Jak mawia wybitny inwestor Peter Thiel, najtrudniejsze pytania, które można zadać, to pytania o przyczynę. Sprawiają one problem, bo wszystko, co zachodzi w naszej rzeczywistości, jest splotem wielu czynników, z których trudno wskazać te kluczowe. Pytania te są dodatkowo nieprzystępne, gdyż drążone dostatecznie potężnie otwierają drogę do procesu edukacji i Sokratejskiej refleksji o ogromie niewiedzy. W koncepcjach zarządzania pojawiło się podejście „pięciu dlaczego" (five whys). Chodzi o powtarzanie pytania „dlaczego", by nie zatrzymać się na żonglowaniu pojęciami, a dowiedzieć się czegoś o przyczynach i dzięki temu powiększyć perspektywy poznawcze. Przykładowo, jeśli marki bankrutują, zapytamy: dlaczego firmy upadają? Ponieważ ponoszą straty. Jedno „dlaczego?" nie wystarczy, potrzebne są kolejne. Dlaczego producenta ponoszą straty? Ponieważ wbrew oczekiwaniom przychody nie dorównują ponoszonym kosztom. Dlaczego szacowane przychody okazują się za niskie? Ponieważ spodziewano się, iż będą porównywalne do poprzednich okresów. Dlaczego nie były porównywalne do poprzednich okresów? Ponieważ przeszłe decyzje klientów nie programują powtarzalnych decyzji w dalszej przyszłości. Dzięki metodzie dedukcji i upartemu pytaniu „dlaczego?" jesteśmy w stanie dochodzić do szerszych i uniwersalnych konkluzji o otaczającym nas świecie.
Tego typu ćwiczenia pozwalają na uważne zastosowanie technik Feynmana na wszystkich polach, jeszcze w ekonomii. Przedzieramy się przez gąszcz wielorakich terminów, żeby wyłapać powtarzalne i zrozumiałe zależności między realnymi sprawami. Albo po to, żeby wyłowić błędy i nieścisłości w przedstawionych zależnościach czy także ograniczających i niekoniecznie w pełni prawdziwych założeniach. Rothbard czyni to z imponującym wręcz rozmachem i pod tym względem przebija swych wybitnych nauczycieli.
jednocześnie Ekonomia wolnego rynku nie jest wyłącznie podstawowym i przeciętnie-progresywnym podręcznikiem do ekonomii. Rothbard zawarł w nim swoje oryginalne osiągnięcia naukowe między innymi z zakresu teorii firmy, konkurencji, teorii produkcji, teorii wykorzystaneczności, modelu keynesistowskiego czy także teorii interwencji państwa. Ot, dodatkowa pula argumentów za tym, żeby obok tej książki nie przechodzić obojętnie oraz nie traktować jej jako powtórki np. Ludzkiego działania Ludwiga von Misesa. W tej ostatniej teoria produkcji jest przedstawiona ledwie na kilku stronach, u Rothbarda zostaje wyłożona w pięciu rozdziałach.
Ekonomia wolnego rynku jest jednym z ostatnich prawdziwych traktatów ekonomicznych. Jest książką, dzięki której inteligentny laik może poznać najważniejsze tematy poruszane w teorii ekonomii. Można ją polecić równocześnie studentom, początkującym przygodę z ekonomią, jak i ludziom zaznajomionym z obszerniejszą częścią ogólnej teorii ekonomii. Jak większość nauczycieli wie, nic tak nie rozwija i nie inspiruje do dalszych badań jak osiągalnie proste wyjaśnienie zagadnienia słuchaczowi.
Mateusz Machaj
Wrocław, lipiec 2017 r.
Spis treści (wersja skrócona)
Rozdział 1. Podstawy ludzkiego działania
Rozdział 2. Zamiana bezpośrednia
Rozdział 3. Wzorzec wymiany pośredniej
Rozdział 4. Ceny i konsumpcja
Rozdział 5. Produkcja: struktura
Rozdział 6. Produkcja: stopa procentowa i jej kształtowanie się
Rozdział 7. Produkcja: ogólna wycena czynników
Rozdział 8. Produkcja: przedsiębiorczość i zmiana
Rozdział 9. Produkcja: ceny poszczególnych czynników i dochody z produkcji
Rozdział 10. Monopol i konkurencja
Rozdział 11. Pieniądz i jego siła nabywcza
Rozdział 12. Ekonomia siłowej interwencji w rynek
