UWAGA! e-book jest skanem zapisanym w formacie PDF. Plik pdf uniemożliwia przeszukiwanie i kopiowanie tekstu Dzieje lisowczyków. W czterech tomach. Lisowczycy, lisowczyki (początkowa nazwa straceńcy, ponadto chorągiew elearska) - formacja lekkiej jazdy polskiej o charakterze utrzymującego się z łupów wojska najemnego.
Oparta na wzorach ustrojowych konfederacji wojskowych, sformowana została w 1614 roku - pierwotnie jako konfederacja żołnierska pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego herbu Jeż. Zawiązki tej formacji powstały już jednak w czasie służby Lisowskiego u Dymitra II Samozwańca w latach 1607-1611.
Dwutysięczny oddział lisowczyków brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1609-1618. Od śmierci Lisowskiego w 1616 r. Dowodzeni byli poprzez pułkownika Stanisława Czaplińskiego. Od 1619 r. Ich dowódcą był Walenty Rogowski[2].
W czasie wypraw moskiewskich przeprowadzili szereg operacji zaczepnych na terytorium Carstwa Rosyjskiego, rozbijając w grudniu 1617 r. Pod Kaługą wojska rosyjskie kniazia Dymitra Pożarskiego. Ich łupiestwo spowodowało m.in.
obłożenie tej formacji klątwą, która jednak po pewnym czasie została zdjęta. Celem utworzenia oddziałów lisowczyków było odciążenie skarbu Rzeczypospolitej od obowiązku wypłacania im żołdu. Werbowano ich, gwarantując im całkowitą swobodę zagarniania łupów wojennych, które były ich jedynym wynagrodzeniem za służbę.
Formacja była złożona z najemników zróżnicowanej narodowości, w głównej mierze Polaków, Litwinów i Rusinów. Dowódców obierali sobie sami przy pomocy głosowania. Podobnie jak cała jazda narodowego autoramentu, dzielili się na towarzyszy, pocztowych i czeladź - ciurów, wytwarzających oddzielne chorągwie, które brały udział w manewrach, a czasami w boju (co było nowością w wojskach polskich).
Pułk lisowczyków (na ogół ponad 1000 ludzi) dzielił się na chorągwie, z czego dwie (czarna i czerwona) podlegały bezpośrednio dowódcy. Pułki dowodzone były przez pułkowników z pomocą oboźnego, sędziego i strażnika.
Chorągwie prowadzone były poprzez rotmistrzów z pomocą porucznika i chorążego. Specjalizowali się w zagonach na terytorium wroga, walczyli bez taborów, zaopatrując się w terenie, na którym operowali. Poruszali się podobnie jak Tatarzy, komunikiem, tzn.
nie mieli wozów, jedynie po kilka koni do jazdy wierzchem, a wyposażenie i żywność przewozili na koniach jucznych. Specyficzny był sposób dosiadania poprzez nich koni - stali w strzemionach, pochylając się nad koniem, żeby maksymalnie mu ulżyć i wykorzystać jego możliwości (podobnie jeżdżą dzisiejsi dżokeje).
powodowało to na dodatek rozszerzenie siły zamachu bronią sieczną albo obuchową (cios z przysiadu), upraszczało obracanie się w celu wystrzelenia pocisku, jak także przesiadanie się na innego konia w biegu.
Ich siodła były niewielkich rozmiarów. Charakteryzowali się błyskawicznym przemieszczaniem, wynikającym ze sposobu jazdy, wykorzystywaniem podstępów i forteli wojennych, niezwykłą odwagą i straszliwym pustoszeniem i rabowaniem terenów, na których przebywali.
Ich wyszkolenie jeździeckie i bojowe wzbudzało podziw cudzoziemców. Wyróżniali się dzielnością, lecz także okrucieństwem i szczególnym zamiłowaniem do rabunku, który pozostał na stałe przypisany do zasad działania tej formacji (np.
mieli zwyczaj zabijać każdego napotkanego przechodnia, by nie pozostawiać świadków). Cieszyli się wielką sławą w Europie jako nieporównana w szybkości jazda (pokonywali dziennie do 150 km). Ich uzbrojenie i ubiór były niemal kompletnie dowolne i zależne od stopnia zamożności konkretnego żołnierza.
Nosili pełniące funkcję miękkiej zbroi pikowane żupany, baczmagi (skórzane buty), czapki typu kołpak i standardowe obcisłe spodnie. Nie używali metalowych zbroi, niektórzy nosili misiurki albo kolety, korzystali również ze zdobycznych kałkanów.
Uzbrojenie zaczepne składało się z szabli (obowiązkowo), łuku refleksyjnego chowanego w sajdaku (pokrowiec na łuk z kołczanem), ewentualnie niedługich pik albo rohatyn. Zamiennie z łukami czasami użytkowano pistoletów, rusznic, arkebuzów lub bandoletów.
Oficerowie posiadali dodatkowo nadziak bądź czekan i niekiedy koncerz albo pałasz troczony przy siodle, głównie pod lewym kolanem. (za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Lisowczycy).
