Armoryka Przez kraj wód, duchów i zwierząt

Autor tak sam mówi, o czym jest ta książka, namawiając do lektury: „W sprawie tytułu kilka słów wyjaśnienia. Zrządzenie losu, nie powiem by znów tak nad wyraz przykre, sprawiło, że miesiące letnie bieżącego roku spędziłem na tułaczce po zróżnicowanych uzdrowiskach, nie tyle jako letnik albo kuracjusz, ile raczej jako jeniec wyobraźni własnej i pędu do przygód, z czego właśnie mam się tu publicznie wywnętrzać. Już tytuł niniejszej relacji chyba wyraźnie wskazuje, iż terenem szalonych mych pielgrzymek była niedużo jeszcze przez nas samych zbadana, prawie że egzotyczna Polska. Oczywiście – bo skoro nasz Odyseusz Mongolię nazwał „krajem bogów, ludzi i zwierząt”, jak gdyby nigdzie więcej ani bogów, ani ludzi, ani zwierząt nie było, to któż mi zabroni letnią syntezę Polski ująć w formułę: „wody, duchy, zwierzęta”? Zoologią zajmę się tutaj bynajmniej nie ze względu na to, iż podobno trudno uniknąć tego przedmiotu, gdy mowa o ludziach, to znaczy nie w celu dokuczenia bliźniemu jaką złośliwą mobilnią, lecz po prostu z tej tylko racji, iż w opowiadaniach ludzi, jakich w wędrówkach swych spotkałem, zwierzęta sporą odgrywają rolę. Prawda, jeszcze pozostały duchy. No, tu już jestem spokojny. Jeżeli weźmie się w rachubę Polaków, uprawiających konszachty spirytystyczne, to przyjdziemy do wniosku, iż jednak kraj nasz musi być obficie zaludniony przez duchy. I to przez duchy nie byle jakie!”