Problematyka poruszana w monografii odnosi się do zjawiska upośledzania dzieci i młodzieży z umiarkowaną i wyraźną niepełnosprawnością intelektualną jednocześnie w środowisku integracyjnym, inkluzyjnym, jak i specjalnym.
Środowisko edukacyjne należy do zasadniczych systemów społeczno-kulturowych, wyraźnych aren międzyludzkich interakcji wywierających wpływ na tożsamość osób z niepełnosprawnością. Opierając się na wywiadach przeprowadzonych z rodzicami osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną opracowałam konstruktywistyczno-interpretacyjną teorię ugruntowaną ulokowaną w paradygmacie krytyczno-emancypacyjnym.
Początkowym celem podjętych badań jakościowych było poznanie przyczyn i uwarunkowań determinujących przenoszenie dzieci/uczniów z placówek integracyjnych, inkluzyjnych i specjalnych do ośrodków rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczych (placówka specjalna), co w literaturze metodologicznej określane jest jako punkt uczulający.
Zdefiniowany punkt uczulający pozwolił nakreślić pole empiryczne, dotrzeć do informacji i sformułować problemy i pytania badawcze. Zatem koncepcja prezentowanych badań umożliwia poznanie przyczyn zmiany środowiska edukacyjnego, a w szczególności ukazanie mechanizmów i determinantów cyklu upośledzania osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną (cyklu centralnego), który jest zakotwiczony pod powierzchnią deklaracji, pozorowania i działań na rzecz „dobra dziecka".
Upośledzanie jest wytworem, a zarazem efektem wykorzystania wielu mechanizmów społecznych, w tym deprywacyjnych, spychających naznaczoną albo/i piętnowaną osobę na obszar demarkacji i marginalizacji.
Determinantem interpretowanego procesu jest wielowymiarowa władza-wiedza, jak na dodatek dyskurs wpływający na doświadczenia osób z niepełnosprawnością intelektualną i ich rodziców. Jednym z kryteriów władzy są formy dominacji wyzwalające opór dzieci/młodzieży wobec doświadczanego ucisku.
dodatkowo upośledzanie uwarunkowane jest wielorakimi barierami, które wypaczają rozwój i tożsamość osób z niepełnosprawnością intelektualną, to ograniczanie możliwości, równocześnie w aspekcie indywidualnym, jak i społeczno-kulturowym.
wyraźnym wyznacznikiem tego cyklu jest opresyjny, piętnujący i dyskryminujący dyskurs pedagogów i pracowników instytucji oświatowych, ich postawy, nastawienia, stereotypy, dysfunkcyjne relacje oraz etykietowanie i medykalizowanie (w tym psychiatryzowanie).
