łódzkie wille fabrykanckie

WSTĘP (fragment) Rezydencje przemysłowców tworzą ważny element zabytkowej spuścizny Łodzi z okresu przemysłowego rozwoju w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Były świadectwem bogactwa i pozycji społecznej ich właścicieli, widomym znakiem ekonomicznego sukcesu i awansu ludzi, którzy swoją karierę zaczynali niejednokrotnie od kilku warsztatów tkackich, żeby w ciągu dziesiątek lat wytężonej pracy dorobić się dużych majątków. Budowa okazałej willi czy pałacu stawała się wyrazistym tego potwierdzeniem. Było to zgodne z obyczajem ukształtowanej w ciągu XIX wieku nowej klasy społecznej: bogatej burżuazji, do której należeli fabrykanci, kupcy i bankierzy, wznoszący sobie w całej Europie siedziby na wzór arystokratycznych, choć głównie o mniejszej skali i bardziej użyteczne1. Wymiary i przeróżna forma tego typu budowli wyrażały oraz upodobania estetyczne właścicieli, a jednocześnie stanowiły znak przynależności do określonego kręgu kulturowego i klasy społecznej. Zarys architektoniczny był także pokazem inwencji twórcy pragnącego zaspokoić wymogi swego klienta i prezentacją jego biegłości w operowaniu bogactwem form stylowych specyficznych dla tego czasu. W przypadku Łodzi zrodziło to na przestrzeni ponad stu lat wielką dostatek rozwiązań, znamiennych dla następujących po sobie w tym czasie konwencji stylowych: późnego klasycyzmu, historyzmu, secesji, wczesnego i dojrzałego modernizmu, a także sztuki art déco. Bogactwu motywów architektonicznych odpowiada wyjątkowo różnorodny i ukazujący nieraz wysoki poziom artystyczny wystrój wnętrz. Sprawia to, że łódzkie rezydencje fabrykanckie, czy także szerzej burżuazyjne, tworzą - mimo ubytków i strat będących konsekwencją powojennych przekształceń - nieszablonowy na skalę europejską zespół o wielkiej wartości historycznej i artystycznej. Pierwsze obiekty o charakterze rezydencji wznoszone były poprzez łódzkich fabrykantów w końcu lat dwudziestych i w latach trzydziestych XIX wieku. Jednak rozkwit tego typu budownictwa przypada na późniejszy okres rozwoju miasta, zwany wielkoprzemysłowym, obejmujący ostatnią ćwierć XIX wieku i początek wieku XX, zamknięty wybuchem I wojny światowej. Z tego czasu pochodzi największa liczba pałaców, a także willi, dodatkowo te najmocniej efektowne. Wyraźnie mniej tego typu budowli wzniesiono w latach międzywojennych. Końcową cezurę czasową stanowi data wybuchu II wojny światowej, która zamknęła definitywnie epokę "dawnej" Łodzi i związanego z jej dziejami budownictwa rezydencjonalnego. Wśród rezydencji fabrykanckich widoczną grupę tworzą wille - obiekty, którym poświęcona jest niniejsza publikacja: budynki mieszkalne mniejszej skali, położone typowo pośród ogrodu, o zróżnicowanej architekturze przyciągającej uwagę elegancją i bogactwem form. Są to budowle położone zarówno w centrum miasta, pośród gęstej zabudowy, jak i na jego obrzeżach, czy również na terenach dawniej podmiejskich, a aktualnie znajdujących się już w granicach Łodzi. Powstawały one często w pobliżu zabudowań fabrycznych, wytwarzając charakterystyczne dla przemysłowej Łodzi zespoły fabryczno-rezydencjonalne.