Jak wielokrotnie sygnalizowali wybitni przedstawiciele kulturoznawstwa, filozofii i religioznawstwa, chociażby Paul Williams czy Volker Zotz, Sutra Lotosu, jedna z kilku podstawowych sutr buddyzmu mahajany, mieści opis użycia metod i środków pedagogicznych w wychowaniu, samowychowaniu i nauczaniu, które są wciąż nierozpoznane przez pedagogikę zachodnią i do-tychczas nie wzbogaciły jej wiedzy teoretycznej.
Celem monografii Aspekty pedagogiczne Sutry Lotosu jest rozpoznanie i zaprezentowanie wartości pedagogicznych, a zatem związanych z wychowaniem i nauczaniem, zawartych w jednej z ważniejszych pozycji literatury buddyzmu mahajany – Sutrze Lotosu.
Dotychczas w pedagogice polskiej zostały rozpoznane kwestie teleologii i aksjologii wychowania systemów filozoficzno-religijnych Dalekiego Wschodu, takich jak taoizm, zwłaszcza jego nurt daojia, i konfucjanizm i neokonfucjanizm, a także – wstępnie – sześciu szkół chińskiej mahajany, dodatkowo poczyniłem starania, żeby wykazać analogie zachodzące pomiędzy nimi a wartościami zachodnich kierunków pedagogicznych.
Poświęciłem tej problematyce badawczej kilkadziesiąt lat badań, w konsekwencji czego powstały monografie i liczne artykuły, w tym moje dysertacje: doktorska (częściowo) i habilitacyjna (kompletnie). W końcowej części książki zamieszczam dwie listy publikacji mojego autorstwa, pierwszą – powiązanych z buddyzmem, drugą – z innymi systemami filozoficzno-religij-nymi Dalekiego Wschodu, które mogą stanowić dodatkową lekturę dla zainteresowanego odbiorcy, zwłaszcza że są w większości przystępne w Internecie.
Poznanie celów i wartości wychowawczych zawartych w wy-mienionej sutrze wytwarza możliwość wzbogacenia wiedzy pedagogicznej w zakresie badań podstawowych, dotyczących rozumienia 8 WSTĘP wychowania i samowychowania człowieka w kulturach świata.
Po-siadając taką wiedzę, pedagogika jako nauka może przekroczyć zachodnie standardy budowania swej teorii wychowania, kierując się w stronę wiedzy bardziej uniwersalnej. Proponowana monografia dotycząca teleologii i aksjologii pedagogicznej nieznanego pedagogice i ważnego dzieła buddyzmu mahajany, posiadającego, jak sy-gnalizują przedstawiciele innych nauk, znaczące walory pedago-giczne, stanowić może kolejny przyczynek w próbie stworzenia bardziej holistycznego obrazu wychowania i samowychowania człowieka oraz ich roli w jego rozwoju.
Podobnie jak moja poprzednia monografia i zarazem praca ha-bilitacyjna – Taoistyczne, konfucjańskie i zachodnie koncepcje pedago-giczne (Częstochowa 2015) – niniejsza praca opiera się na metodach badań hermeneutycznych i porównawczych, użytkowanych w peda-gogice.
W badaniach hermeneutycznych początkowo stawia się je-den problem badawczy, który jest rozwiązywany podczas tworze-nia dzieła, a progresywnanie hermeneutyczne ujawnia pewne odpo-wiedzi, ale też wyłania kolejne problemy badawcze.
Zatem pier-wotny problem badawczy stanowi pytanie: jakie wartości pedago-giczne mieści Sutra Lotosu, a także z jakimi założeniami kierunków pedagogiki zachodniej one korespondują? Przy opracowywaniu kolejnych rozdziałów pracy wyłoniły się dalsze problemy badawcze, bardziej szczegółowe, jak np.: Czym jest buddyzm mahajany? Jaka jest jego geneza i rozwój? Jakie są jego główne kategorie, doktryna, szkoły i literatura? Czym jest i jaką rolę odgrywa w buddyzmie mahajany Sutra Lotosu? Jakie są wyniki naj-nowszych badań naukowych nad Sutrą Lotosu? Na jakie metody i treści wychowania i nauczania wskazuje sutra? Jakie metafory wy-chowania zawarto w jej poszczególnych częściach i rozdziałach? Dlaczego niektórzy buddyści kontrowersyjnie, czy wręcz skrajnie, interpretowali jej nauki? Jakie analogie występują między warto-ściami pedagogicznymi sutry a założeniami i wartościami zachod- WSTĘP 9 nich kierunków pedagogicznych, zwłaszcza tych posiadających ko-notacje humanistyczne? Badania hermeneutyczne użytkowane w pedagogice mogą po-móc w ujawnieniu ukrytych wartości pedagogicznych sutry, a ba-dania porównawcze użytkowane w pedagogice, dzięki wyodrębnie-niu metainstrumentów „porównawczych" (którymi są określone ka-tegorie i wartości pedagogiczne), wyszczególnić na związki z teleologią i aksjologią wychowania kierunków pedagogiki zachodniej.
Tym samym umożliwia się integrowanie wiedzy pedagogicznej orien-talnej i okcydentalnej, co jest kolejnym ważnym celem monografii. Postępowanie hermeneutyczne, zwłaszcza odwołanie się do tzw. Koła czy spirali hermeneutycznej, wymaga ciągłego oscylowa-nia między tym, co subiektywne, a tym, co obiektywne, pomię-dzy tym, co w środku, a tym, co na zewnątrz.
umożliwia to – dzięki odwoływaniu się jednocześnie do własnego doświadczenia, my-śli i przeżyć, a nawet intuicji badacza, jak na dodatek nagromadzonej i zgłębianej wiedzy naukowej i wyciąganych wniosków – wcho-dzenie na coraz wyższe poziomy rozumienia zagadnienia.
Poszczególne rozdziały dzieła, jak to ujawnia spis treści mono-grafii, oprócz problematyki i zawartości już wcześniej przedstawio-nej, w szczególności skupiają się na rozpoznaniu walorów pedagogicznych w odniesieniu do poszczególnych części (rozdziałów) su-try, w których metaforycznie zawarto opis i działanie upaja-kauśa-lja (upāya-kauśalya), czyli zaimplementowanych metod i środków pedagogicznych (w nauczaniu buddyzmu).
Materiał badawczy (ujęty też w dołączonej Bibliografii i wspomniany w rozdziale pierwszym) to nie tylko zróżnicowane wersje i tłumaczenia Sutry Lotosu, jak trudno przystępne powielaczowe wydanie polskie Potrójnej Sutry Lotosu, dotarcie do którego trwało dwa lata i wymagało szeroko za-krojonych poszukiwań (m.in.
w polskich wspólnotach buddystów), oparte na angielskim wydaniu – The Threefold Lotus Sutra w prze-kładzie Bunnō Katō i innych uczonych japońskich, wydane przez 10 WSTĘP Kosei Publishing Company, amerykańskie wydanie The Lotus Sutra w przekładzie Burtona Watsona, w wydawnictwie Columbia University Press i uwzględnione już w trakcie pisania monografii internetowe wydanie The White Lotus of the Good Dharma, bazujące na tybetańskiej wersji sutry i tłumaczone na bieżąco przez Pe-tera Alana Robertsa.
Są to dodatkowo opracowania naukowe uczonych – specjalistów wielu dyscyplin nauki, lingwistów, filologów obcych i tłumaczy, filozofów i kulturoznawców i religio-znawców obcych i nielicznych polskich, dotyczące samej sutry, buddyzmu mahajany oraz kontekstu społeczno-kulturowego badanego przedmiotu, dodatkowo monografie i artykuły polskich i obcych naukowców dotyczące problematyki wychowania na Dalekim Wschodzie, jak na dodatek samej teorii wychowania, nad wyraz zaś teleologii, aksjologii i antropologii pedagogicznej, a także epistemologii i metodologii badań jakościowych.
