New addictions od dopalaczy do portali społecznościowych

Jeszcze kilka, kilkanaście lat temu hasło "uzależnienie" kojarzyło się na ogół z chorobą alkoholową albo narkomanią. Dziś problem uzależnień zatacza coraz szersze kręgi; zmienia się nie tylko jego zakres, lecz i skala. Epidemiolog Włodzimierz Janiszewski, podejmując próbę sklasyfikowania i uporządkowania omawianego problemu, wskazał na obecność ponad 50 nowych uzależnień. U genezy tworzenia się nałogów współczesnej generacji leży z reguły postęp technologiczny, konsumpcyjny styl życia, a także specyfika cywilizacji, oferująca nie tylko dostęp do nowych mediów (Internet), lecz i konieczność przedefiniowania charakteru jakości i ilości kontaktów społecznych, a także rodzinnych. Implikacja powyższego owocuje pojawieniem się całej gamy uzależnień określanych mianem uzależnień behawioralnych, w których obserwujemy obecność takich samych procesów obronnych, jakich doświadczamy w sytuacji uzależnień od substancji chemicznych. Wytwarzane na zapotrzebowania poszczególnych nałogów mechanizmy iluzji i zaprzeczeń utrzymują jednostkę w przekonaniu możliwości poradzenia sobie z narastającym problemem; tymczasem powodowana w ten sposób spirala działań wymusza na niej konieczność stałego stymulowania układu nagrody. Celem niniejszej publikacji jest holistyczna analiza sposobów postrzegania współczesnych uzależnień, stanowiąca przyczynek do podjęcia szeroko zakrojonej dyskusji na temat rozpoznawania i leczenia osób uzależnionych i współuzależnionych. Do udziału w projekcie zaproszono nie tylko osoby naukowo zainteresowane omawianymi aspektami dzisiejszych nałogów, lecz także praktyków - psychologów, lekarzy i pracowników socjalnych. Owocem podjętej inicjatywy jest niniejsza książka, której tytuł: "New Addictions - od dopalaczy do portali społecznościowych" stanowi zapowiedź wielotorowych rozważań i podmiany opinii. Uporządkowanie tematyczne materiału pozwoliło na wyodrębnienie kilku zakresów prowadzonych rozważań: 1. Część pierwsza - uzależnienia w perspektywie międzynarodowej - rozwiązania prawne i instytucjonalne; 2. Część druga - polityka społeczna wobec kwestii uzależnienia; 3. Część trzecia - Uzależnienie jako problem społeczny i kulturowy. Metody przeciwdziałania. 4. Część czwarta - praktyczny rozmiar radzenia sobie z problem uzależnienia - casestudies. Książkę, a zatem część poświęconą uwarunkowaniom prawnym, otwiera tekst Ewy Michałkiewicz, obrazujący zmagania organizacji międzynarodowych i poszczególnych państw, skupionych na problemie narkomanii oraz handlu substancjami odurzającymi i psychotropowymi. Autorka, powołując się na przykład aktów organizacji Narodów Zjednoczonych, instytucji, programów Unii Europejskiej oraz Polski, eksponuje najważniejsze regulacje prawne umożliwiające podjęcie walki z narkomanią, wskazując równocześnie, iż pomimo intensywnych działań w zakresie usprawnienia aktów prawnych, wciąż rezultaty podejmowanych interwencji są niewystarczające. Na konieczność wypracowania wydajnych zasad współpracy międzynarodowej w ramach redukowania handlu narkotykami zwróciła uwagę także Ewa Milczarek, optymalnie wskazując, iż problem ten jest właściwy każdemu państwu; w każdym bowiem działa sieć wytwórców, przewoźników, dostawców, a nade wszystko, użytkowników używek. Za kontynuację powyższych rozważań można uznać tekst Anny Mylokosty, która koncentruje się na procesie wdrażania postanowień prawnych wynikających z założeń przyjętych przez Konwencję Narodów Zjednoczonych w Polsce. Prawny aspekt walki z dopalaczami wynajdziemy także w tekście Marty Putyry, skupiającym się na metodach działań wypracowanymi poprzez insercję sanitarną. W drugiej części publikacji wyszukamy tekst Olgierda Abramskiego poświęcony próbom zidentyfikowania najważniejszych działań użytkowanych przez państwo polskie na przełomie XX i XXI wieku, wykonywanych w ramach idei zwalczania uzależnień wśród dzieci i młodzieży. Autor pochyla się nad koniecznością zwrócenia uwagi na nadmiernym eksploatowaniu klasycznych metod i środków stosowanych wobec małoletnich, koncentrujących się nade wszystko na karaniu, a nie leczeniu uzależnionych. Zwraca uwagę na brak wypracowanych narzędzi stosownych do nowych form uzależnień, nie stroniąc równocześnie od zakreślenia odważnej oceny skuteczności prowadzonej w tym zakresie polityki państwa. Celem kolejnego artykułu było nakreślenie roli i zadań, podejmowanych przez pracowników socjalnych w ramach walki z uzależnieniami nieletnich. Anna Majewska, jako czynny przedstawiciel wyodrębnionego zawodu, w sposób szczególny eksponuje konieczność aktywizacji środowiska wokół wypracowania wydajnego schematu progresywnania instytucji pomocowych ukierunkowanych na uzależnienia behawioralne. Wstępem do rozpoczęcia rozważań o społecznym i kulturowym kontekście uzależnień jest tekst Sandry Lubartowicz, wprowadzający w tematykę jednego z bardziej rozpowszechnionych nałogów współczesnych czasów - zakupoholizmu. Autorka wyróżnia, że masowość zjawiska zdaje się być czynnikiem spowalniającym akcję popularyzowania wiedzy i świadomości o konsekwencjach tego obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia. Zagrożenie wynikające z transmisji wartości konsumpcyjnych dostrzega także Dorota Nowalska-Kapuścik. Swoje przemyślenia o koligacjach występujących pomiędzy człowiekiem a eksploatowaną w ramach przestrzeni konsumpcyjnej energii elektrycznej zawarła w tekście: "Uzależnienie od energii elektrycznej. Krytyczna infrastruktura w rozważaniach kupujących". Analizą konsumpcji dopalaczy w Polsce i na arenie międzynarodowej zajęła się Zofia Trzeszkowska-Nowak, która nie tylko demonstruje wyniki badań przeprowadzonych na grupie młodzieży w Polsce na temat znajomości i zażywania narkotyków (w tym dopalaczy), lecz także nawiązuje do działań profilaktycznych, które winno się wprowadzać, by uporać się ze sprzedażą substancji psychoaktywnych. W obszar współczesnych uzależnień behawioralnych oscylujących wokół nowego, zindywidualizowanego medium - Internetu - wprowadza nas Sławomir Kania. W swoim artykule nie tylko przybliża takie pojęcia jak: infoholizm czy fonoholizm, lecz podejmuje wyzwanie w postaci sformułowania wskazań profilaktycznych potrzebnych do wdrażania w środowisku szkolnym i rodzinnym w ramach zapobiegania negatywnym skutkom cyberuzależnienia. Tymczasem Magdalena Sodzawiczna zastanawia się, gdzie przebiega granica między dynamicznością fizyczną i zdrowym odżywianiem wpisującym się w nurt konsumpcji zrównoważonej a obsesją. Pytanie o skutki wynikające z przeobrażeń społecznych przekładające się na zakres i wariant uzależnień wśród młodzieży stawia Bogumiła Bobik. W artykule pokazuje ona wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w 2015 roku w szkołach gimnazjalnych dwóch wybranych dzielnic poprzemysłowych Bytomia - Bobrka i Karbia. Książkę zamyka artykuł Grzegorza Libora, którego celem było zaprezentowanie kwestii złożoności współczesnych uzależnień na przykładzie Walii. Autor postrzega Walię jako region egzystujący w ścisłej relacji między centrum a peryferiami, co przekłada się na obecność rozmaitych zależności jednocześnie o charakterze społecznym, jak i kulturowym, politycznym i ekonomicznym. Wstęp Ewa Michałkiewicz Działalność organizacji międzynarodowych i prawne rozwiązania krajowe w ramach zwalczania handlu substancjami odurzającymi i psychotropowymi Ewa Milczarek Rozwój współpracy międzynarodowej w zakresie polityki antynarkotykowej na podstawie działalności Międzyrządowej Grupy ds. Współpracy na rzecz Zwalczania Nadużywania Narkotyków i Nielegalnego Handlu Narkotykami Anna Mylokosta Implementacja Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w Polsce Marta Putyra Prawne formy walki z dopalaczami wykonywane przez inspekcję sanitarną Olgierd Abramski Wybrane zagadnienia ochrony małoletnich przed uzależnieniami w polityce państwa polskiego na przełomie XX i XXI wieku Anna Majewska Rola i zadania pracownika socjalnego wobec problemu nowych uzależnień wśród dzieci i młodzieży Sandra Lubartowicz Zakupoholizm - próba ustalenia granicy między normą a patologią Dorota Nowalska-Kapuścik Uzależnienie od energii elektrycznej. Krytyczna infrastruktura w rozważaniach konsumentów Zofia Trzeszkowska-Nowak Dopalacze bez litości. Analiza konsumpcji dopalaczy w Polsce i na arenie międzynarodowej Sławomir Kania Cyberuzależnienia i ich profilaktyka pedagogiczna Magdalena Sodzawiczna W zdrowym ciele chory duch. Kiedy intensywność fizyczna i zdrowe odżywianie stają się obsesją Bogumiła Bobik Analiza społecznych i behawioralnych zagrożeń młodzieży na terenach dezindustrialnych (na przykładzie bytomskich dzielnic Bobrka i Karbia) Grzegorz Libor Świat globalnych uzależnień - przykład Walii Przypisy