Czynnikiem kształtującym relacje jest stosunek uczniów do nauczycieli i nauczycieli do uczniów. Stosunek ten zaś jest zmienny w czasie. Z tego powodu podobną zmiennością charakteryzować się będą w dodatku same relacje.
Rozważania nad nimi są zatem ciągle aktualne. Rola nauczyciela w szkole jest jasno określona – polega ona na uczeniu i wychowywaniu. Jako iż jest to obowiązek wynikający wprost ze stosunku pracy, większość nauczycieli stara się to robić w sposób odpowiedziany i rzetelny.
Określona jest także rola ucznia – ma on nabywać umiejętności przewidziane w programie nauczania, a także poddawać się działaniu cyklu wychowawczego. O ile jednak nauczyciel musi robić to, co ma przykazane, o tyle uczeń może, ale nie musi.
Nauczyciel podejmuje się wypełniać swoje obowiązki świadomie i dobrowolnie, natomiast uczeń jest objęty obowiązkiem uczęszczania do szkoły. Z tego powodu ich relacje są rożne. To zwykle nauczyciel powinien dbać o poprawne relacje, żeby ucznia nie zrażać do nauki, a wręcz przeciwnie – zachęcać.
Poprawne relacje to nie „nadskakiwanie" uczniom, lecz rozważne działania w celu ich mobilizacji. Tematem wiodącym w niniejszej monografii jest uczeń i nauczyciel we współczesnej szkole w rożnych kontekstach pedagogicznej rzeczywistości.
Pisząc o współczesnych problemach pedagogiki, nie można zapominać o jej przeszłości. Od tego nie da się uciec, bowiem przeszłość zawsze wywiera piętno na współczesności. Publikacja przedstawia, jak rożne czynniki – na pozór nieistotne – mogą wpływać na relacje uczeń–nauczyciel.
Autorzy poszczególnych rozdziałów podejmują refleksje nad wpływem sposobu i rodzaju nauczania, a także pionierskich działań nauczyciela na relacje uczeń–nauczyciel. Odrębnym i ważnym zagadnieniem poruszanym przez nich jest oddziaływanie rożnych czynników – w tym pomiędzy innymi roli samego nauczyciela, jak również czynników pozadydaktycznych – na relacje uczeń–nauczyciel.
