WSTĘP
Dynamiczny rozwój gospodarki światowej odbywa się obecnie pod wpływem trzech wzajemnie warunkujących się trendów – globalizacji, rewolucji techno-logicznej i informatycznej. Pierwszy z nich, jako rozwinięcie ery fordyzmu, przyczynia się do zmniejszania kosztów transakcyjnych. Proces ten, jednak według wielu ekonomistów ogranicza możliwość stosowania i utrzymywania w długim okresie przewagi komparatywnej, opartej na niskich kosztach jednostkowych. Dotychczasowe obserwacje świadczą o tym, że kraje bazujące na tym czynniku są dynamicznie zastępowane przez inne. Pozostałe trendy – rewolucja technologiczna i informatyczna – pozwalają na z kolei transfer towarów i danych na szerokie odległości przy zachowaniu niskiego poziomu kosztów, dostarczając potrzebnych ku temu rozwiązań informatycznych i telekomunikacyjnych.
Zmiany technologiczne stanowią główną determinantę obecnego rozwoju ekonomicznego. Globalny popyt na nowe produkty jest wysoki i gwałtowanie rośnie. Gospodarki oparte na nowej wiedzy generują wysokie dochody i wyższą stopę zatrudnienia, w przeciwieństwie do struktur opartych na konwencjonalnych przemysłach.
Innowacje są źródłem postępu technologicznego. Uznawane są one aktualnie za najmocniejszy czynnik długotrwałej konkurencji. Badania prowadzone w krajach OECD dowiodły, iż od lat 70 ubiegłego wieku do chwili obecnej więcej, jak połowa wzrostu gospodarczego państw członkowskich była rezultatem innowacji i rosnącego udziału gospodarki opartej na wiedzy.
Józef Schumpeter twierdził, że innowacja jest korzeniem dla ewolucji systemu ekonomicznego, głównym ogniwem zmian i kreatywnej destrukcji. Jest ona użytkowana we wszelkich aspektach aktywności (działalności) przedsiębiorstw na marketingu począwszy, poprzez produkcję i na usługach kończąc. W tym rozumieniu koncepcja innowacji obejmuje nie tylko badania i rozwój, technikę i szkolenia,też marketing, projektowanie, zapewnienie jakości, finanse, logistykę, a w końcu proces zarządzania wymagany, by spiąć te najróżniejsze zadania.
Innowacje pełnią niemało niezmiernie pokaźnych funkcji o charakterze ekonomicznym, społecznym, techniczno-produkcyjnym i naturalnym w kształtowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego miast i regionów. Innymi słowy działalność postępowa, czyli działalność ukierunkowana na wzrost skłonności do wprowadzania innowacji, jest teraz koniecznością i nie można nie doceniać jej roli. Świadczą o tym, pomiędzy innymi: rosnąca luka technologiczna w odniesieniu do innych regionów w kraju i za granicą, zmiany jakie dokonywane są pod wpływem procesów najnowocześniejszych, wysokie bezrobocie, a także wysoki stopień dekapitalizacji posiadajątku trwałego.
tradycyjna teoria innowacji jest związana z przedsiębiorstwem. W koncepcji tej podmioty gospodarcze są egzogeniczne, a ich zdolność do zmian technologicznych endogeniczna. Co więcej, implementację nowych rozwiązań traktowano do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku poprzez pryzmat cyklu liniowego, choć obecnie wiemy, że są one kompleksem interakcji angażującym multiplikatywne związki pomiędzy nauką, technologią, potencjalnymi producentami, konsumentami i konkurentami. Z kolei systemy nowoczesne stały się przedmiotem badań teoretyczno-empirycznych na przestrzeni ostatnich 20-25 lat. Podejście to skupia się na determinantach rozwoju i dyfuzji innowacji procesowych i produktowych. Jego istotą są, zatem relacje zachodzące między wewnętrznymi i zewnętrznymi uczestnikami systemu. Wnioski z prowadzonych badań świadczą, bowiem o tym, iż podmioty produkcyjne osiągają większe sukcesy, kiedy są elementami intensywnej integracji sieciowej.
Dynamizm i systemowość innowacji zostały opisane w nurtach teoretycznych określanych, jako szkoły ewolucyjna i neoschumpeterowska. Proces innowacyjny na poziomie przedsiębiorstwa jest uznawany w tych koncepcjach, jako układy aktywności, które są ze sobą powiązane poprzez wzajemne sprzężenia zwrotne. Innowacja jest natomiast efektem interaktywnego procesu uczenia, który włącza często kilku aktorów z we wnętrzu i spoza przedsiębiorstwa.
Innowacja i jej dyfuzja stają się tym samym wynikiem interaktywnego i kolektywnego cyklu sieciowego, personalnych i instytucjonalnych powiązań ewoluujących w czasie. Odpowiadają one w regionie na wyzwania stawiane przez „nową ekonomię”: globalizację i akcelerację zmian technicznych, tworzyjąc tym samym szanse dla rozwoju gospodarczego w słabo rozwiniętych krajach i regionach.
Główną hipotezą badawczą pracy stało się twierdzenie, iż istnieją silne dywergencje przestrzenne i techniczne w Polsce, a także innych gospodarkach rozwijających się, które oddziałują na kształtowanie innowacyjnej kultury przedsiębiorstw i organizacji. Zjawiska te obserwowane są jednocześnie na poziomie kraju, jak i jego regionów, co uzasadnia imperatyw uwzględniania najróżniejszych determinant w programowaniu selektywnej i zdywersyfikowanej polityki nowoczesnej.
Podstawowym celem badania była próba wyróznionia rozmaitych uwarunkowań organizacyjnych, lokalizacyjnych, technologicznych i w obszarze instytucji wsparcia, odpowiedzialnych za zróżnicowanie szeroko rozumianej nowoczesności w gospodarce Polski, jej regionach, czy przedsiębiorstwach. W dodatku Autorzy postawili sobie za cel zaprezentowanie szeregu prekursorskich podejść w zakresie szeroko rozumianego strategicznego podejścia do zarządzania organizacją, w szczególności w odniesieniu do problematyki analizy strategicznej, zarządzania zasobami ludzkimi, czy innowacyjności kadr menedżerskich.
Zaprezentowany układ pracy wynikał, z chęci ukazania wybranych problemów i parametrów uwarunkowań nowoczesności, wyraźnych dla gospodarki oraz funkcjonujących w niej podmiotów. Praca jest wynikiem studiów badawczych nad procesami progresywnymi, prowadzonych obecnie w wielu ośrodkach naukowych w Polsce, a w szczególności od szeregu lat wykonywanych poprzez pracowników Uniwersytetu Szczecińskiego i Uniwersytetu Zielonogórskiego
Układ strukturalny pracy podporządkowano postawionej hipotezie i celowi badawczemu. Opracowanie o charakterze teoretyczno-empirycznym składa się z osiemnastu rozdziałów, w których omówiono szereg przeróżnych problemów i kwestii szczegółowych. Przesłankami dokonanego doboru przedstawionej problematyki była z jednej strony chęć prezentacji zagadnień nowych, o stosunkowo trwałej wartości poznawczej, a z drugiej fakt, że oddawana do rąk Czytelnika książka jest kolejnym opracowaniem dotyczącym problematyki postępowości, jakie przygotował zespół autorski, co bez wątpienia wpłynęło na zawartość oraz sposób ujęcia poszczególnych zagadnień prezentowanych w niniejszym opracowaniu.
W rozdziale pierwszym zaprezentowane zostały aspekty innowacji oraz cykl wdrażania innowacji we współczesnych organizacjach.
W rozdziale drugim opracowania zwrócono uwagę na kluczowe znaczenie wiedzy w procesie innowacji. Wiedza stała się współcześnie najszczególniejszym zasobem przedsiębiorstw i gospodarek, odgrywając widoczną rolę równocześnie na wszystkich etapach rozwoju, jak i w każdym jego aspekcie. Związki występujące między innowacjami a rozwojem wiedzy znalazły swoje odzwierciedlenie, m.in. W tzw. Spiralnego modelu cyklu innowacyjnego. Uświadomienie i zrozumienie występującego współcześnie zjawiska przewartościowania roli poszczególnych czynników formujących wzrost organizacji i dobrobyt społeczeństwa stało się głównym celem tej części monografii.
Rozdział trzeci poświęcono zagadnieniom związanym z funkcjonowaniem organizacji uczących się w tzw. Otwartym modelu innowacji. Obie koncepcje w sytuacji powiązania, aktualnie uznawane są za jedne z najmocniej efektywnych w zakresie podnoszenia, przez zastosowanie silnych związków kooperacyjnych, konkurencyjności, a także postępowości podmiotów gospodarczych.
Rozdział czwarty podejmuje problematykę zarządzania ryzykiem w projektach najnowocześniejszych, które ze swojej natury obarczone są znaczny ryzykiem. Ryzyko może być postrzegane, jako określone zagrożenie, lecz i szansa na osiągnięcie ponadprzeciętnych rezultatów. Znaczne znaczenie ma nie samo obecność ryzyka, bo jest ono nieuniknione, zwłaszcza w przypadku innowacji,adekwatne nim zarządzanie. W atmosferze tolerancji ryzyka odważne projekty zyskać mogą aprobatę choćby wtedy, gdy ich wynik jest nieznany. Dobór właściwych narzędzi i metod zarządzanie ryzykiem przyczynić się może do użycia szans jakie wytwarza ryzyko towarzyszące innowacji.
Treść rozdziału piątego omawia problematykę istoty i cech progresywnego menedżera. Współcześnie jest to zagadnienie niezmiernie wyraźne, bowiem sprawność menedżera wykracza teraz poza posiadaną inteligencję, wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Od postępowości i kreatywności kadr zarządzających w sporym stopniu zależy tworzenie nowoczesnej kultury organizacji, która jest konieczna dla osiągania sukcesu.
Kolejny, szósty rozdział poświęcono problematyce poziomu postępowości w gospodarce Polski na tle innych krajów i występującym w tym zakresie dywergencjom regionalnym.
W rozdziale siódmym poruszony został problem polityki postępowej w takich gospodarkach rozwijających się jak Chiny i Indie.
Rozdział ósmy przestawia wyniki badań empirycznych dotyczących barier aktywności nowoczesnej, które występują w sektorach przemysłu wysokiej techniki w Polsce.
Głównym celem prowadzonej analizy było określenie charakteru relacji zachodzących pomiędzy rodzajem podejmowanej działalności nowoczesnej, a czynnikami utrudniającymi wprowadzanie innowacji wśród przedsiębiorstw przemysłu wysokiej techniki w Polsce. Natomiast, rozdział dziewiąty, Autor prezentuje założenia kategorii przedsiębiorczości technologicznej w świetle podejścia konfiguracyjnego do zarządzania strategicznego organizacją. Kategoria przedsiębiorczości technicznej jest opisywana, jako mechanizm rozwojowy organizacji wysokich technologii. Mechanizm ten autor wyjaśnia z jednej strony, teorią innowacyjności, jako teorią opisującą tworzenie nowych produktów, czy usług, a z drugiej teorią przedsiębiorczości, jako teorią opisującą tworzenie wartości na bazie tych produktów, czy usług. Kategoria przedsiębiorczości technicznej, jako synteza teorii progresywności i przedsiębiorczości jest zaprezentowana w opracowaniu zgodnie z założeniami podejścia konfiguracyjnego.
Rozdział dziesiąty poświęcono analizom związku między procesami implementacji nowych technologii a skłonnością do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych, funkcjonujących na terenie województwa zachodniopomorskiego.
W rozdziale jedenastym uwaga skupiona została na procesach dyfuzji innowacji w sektorze MSP. W tej części zaprezentowano teoretyczne rozważania nad wpływem wspomnianych procesów na wzrost gospodarczy kraju.
W rozdziale dwunastym analizie poddano związki występujące pomiędzy zjawiskiem pasywnego transferu technice a działalnością B+R w przedsiębior-stwach przemysłowych województwa zachodniopomorskiego. Celem opracowania stała się prezentacja wieloletnich tendencji występujących w regionalnym systemie innowacji poprzez pryzmat analizy wybranych nakładów na działalność postępową w regionie zachodniopomorskim.
Natomiast rozdział trzynasty przedstawia wyniki badań empirycznych dotyczących podejmowania współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami wsparcia, w kontekście prowadzonej działalności progresywnej. Prowadzone rozważania i analizy dotyczą podmiotów funkcjonujących na terenie województwa wielkopolskiego.
Rozdział czternasty, opisuje wpływ lokalizacji konkurenta a aktywność progresywna w lubuskim regionalnym systemie przemysłowym. Głównym celem prowadzonych badań była identyfikacja wpływu odległości od najbliższego konkurenta na aktywność progresywną wybrany lubuskim regionalnym systemie przemysłowym. Badania ankietowe przeprowadzono w latach 2007- 09 łącznie na grupie 545 przedsiębiorstw przemysłowych. Strona metodyczna analiz była oparta na rachunku prawdopodobieństwa – modelowaniu probitowym. Uzyskane wyniki badań wskazały na odmienny wpływ bliskości przestrzennej konkurentów w polskim regionie na aktywność innowacyjną systemu przemysłowego w kontraście do najwyżej rozwiniętych krajów.
W rozdziale piętnastym scharakteryzowano działalność parków technologicznych w Polsce, które stanowią jeden z instrumentów realizacji polityki nowoczesnej w skali lokalnej, regionalnej i kraju. Na tle omówionych uwarunkowań organizacyjno-prawnych będących podstawą funkcjonowania tego typu organizacji, podjęto próbę scharakteryzowania podmiotów lokujących swoją działalność w tych instytucjach. Rozdział szesnasty przedstawia studium przypadku, stanowiące przykład dokonanej analizy innowacyjnych narzędzi zarządzania zasobami ludzkimi w zakresie systemów motywacyjnych. Badanie zrealizowane zostało w wybranym przedsiębiorstwie bankowym i miało na celu zaprezentowanie couchingu, jako strategicznego elementu zarządzania postępowymi systemami motywacyjnymi.
Rozdział siedemnastym pokazuje problematykę rynku metali nieodnawialnych, którego charakterystyczną cechą jest obfita zmienność cen. Z uwagi na wyraźną współcześnie role tego rynku Autorka dokonuje przeglądu wskaźników wyprzedzających dla pierwszych różnic cen metali szlachetnych, aby na tej podstawie stwierdzić, jaka jest ich znaczność w zakresie informacji dostarczanych dla decydentów.
Rozdział osiemnasty nawiązuje do problematyki analizy strategicznej przedsiębiorstwa, stanowiąc równocześnie próbę prezentacji wytworzonej poprzez Autorkę innowacji, którą jest opracowany model metody oceny pozycji rynkowej. Proponowane rozwiązanie, bazując na powszechnie znanych i używanych metodach portfelowych (BCG, ADL i Hofera), ukazuje w przestrzeni dwuwymiarowej przewidywane rezultaty wzajemnego oddziaływania na siebie czynników: udziału w rynku i cyklu życia artykułu.
Przedstawiony zakres tematyczny pracy, postawione cele i hipotezy badawcze współokreślały przyjęte założenia metodyczne. W pracy wykorzystano szereg zróżnicowanych metod badawczych. W warstwie konceptualno-teoretycznej stosowano zwykle wnioskowanie dedukcyjne i metodę porównań, natomiast na poziomie obserwacyjno-empirycznym posłużono się określonym zbiorem ogólnie znanych metod statystyczno-ekonometrycznych, do których zaliczono m.in. Warunkowe prawdopodobieństwo występowania zjawisk (modelowanie probitowe), czy statystyki opisowe. Wykorzystany warsztat metodyczny zaczerpnięty z doświadczeń międzynarodowych, choć niewyrafinowany, to nie zbyt wykorzystywany do badania zjawisk innowacyjności w Polsce.
Z tego punktu widzenia dodatkowym celem pracy była próba zainicjowania dyskusji nad możliwościami implementacji ilościowych technik badawczych w eksploracji i interpretacji omawianej dziedziny w Polsce. Materiał analityczny wykorzystany w prezentowanym studium bazował na trzech źródłach danych. Zaliczono do nich: Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie i źródłowe badania ankietowe. Łącznie stanowią one wzajemnie dodatkowe się części cyklu badawczego, zezwalającego na wielowymiarową prezentację problematyki innowacji w polskiej gospodarce przez pryzmat wybranych aspektów.
Książka została zaprojektowana z myślą o osobach zainteresowanych szeroką problematyką postępowości (zwłaszcza słuchaczy przeróżnych kierunków studiów, osób podnoszących kwalifikacje i menedżerów pragnących pogłębić wiedzę z tego zakresu). Autorzy i redaktorzy pozostają w nadziei, iż trafność merytoryczna prezentowanego opracowania zostanie przychylnie przyjęta przez Czytelników.
dr hab. Arkadiusz Świadek, prof. UZ dr hab. Joanna Wiśniewska, prof. US
