Tytuł Rozkosz zemsty Podtytuł Socjologia historyczna mobilizacji ludobójczej Autor Lech Nijakowski Język polski Wydawnictwo Scholar ISBN 978-83-7383-644-0 Rok wydania 2015 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 424 Format pdf Spis treści Wprowadzenie 11
Rozkosz zemsty 14
Ludobójstwo, skandal, nauka 17
Rozdział 1. Metodyka pracy 25
1.1. Socjologia historyczna 26
1.2. Socjologia genocide studies 33
1.3. Komparatystyka ludobójstw 42
1.4. Narracje świadków i ich potomków 44
Część I
Socjologia historyczna masakry, czystki etnicznej i ludobójstwa
Rozdział 2. Podstawowe pojęcia i definicje 61
2.1. O problemie agregacji zbiorowej przemocy w socjologii 61
2.2. Definicja linczu, pogromu i masakry 64
2.3. Definicja ludobójstwa (totalnego i częściowego), quasi-ludobójstwa, elitobójstwa i politobójstwa 70
2.4. Definicja czystki etnicznej 82
2.5. O szczególnej figuracji sprawcy–ofiary–świadkowie 83
2.6. Prawne i moralne kategoryzacje mordów 87
Rozdział 3. Narodziny i rozwój studiów nad ludobójstwem 91
3.1. Prehistoria studiów nad ludobójstwem 91
3.2. Ludobójstwa jako samodzielny przedmiot badawczy 93
3.3. Badania nad ludobójstwem w Polsce 99
Rozdział 4. Masakra jako residuum władzy totalnej 103
4.1. Socjogeneza masakry 104
4.2. Radość masakry. Masakra jako święto 106
4.3. Krwawa sztuka wojenna 113
4.4. Masakra jako mechanizm władzy suwerena 117
Rozdział 5. Szerokie projekty – duże masakry. Masakrowanie wroga religijnego i ideologicznego a ludobójstwo 123
5.1. Czystki religijne i masakry 123
5.2. Nowy świat, nowe peryferie, świeże rzezie 128
5.3. Terror rewolucyjny 132
5.4. Podsumowanie 134
Rozdział 6. Nowoczesne projekty czystek etnicznych i ludobójstw 136
6.1. Czystki etniczne w XX wieku 137
6.1.1. Polsko-ukraiński konflikt na Kresach Południowo-Wschodnich w latach 1943– 1947 137
6.1.2. Czystki etniczne w Jugosławii w latach 1992– 1995 142
6.2. „szeroki głód" w Ukraińskiej SRR w latach 1932– 1933 jako quasi-ludobójstwo 149
6.3. Ludobójstwa częściowe 154
6.3.1. Ludobójstwo Aborygenów w XIX i XX wieku 154
6.3.2. Ostateczna pacyfikacja Indian Ameryki Północnej w latach 1866– 1890 156
6.3.3. Lokeli – Wolne Państwo Kongo (1880– 1908) 158
6.3.4. Zagłada ludów Herero i Nama w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej (Namibii) w latach 1904– 1905 163
6.3.5. Ludobójstwo w wydaniu Niezależnego Państwa Chorwackiego w latach 1941– 1945 165
6.3.6. Rzeź Hutu w Burundi w 1972 roku 166
6.3.7. Autoludobójstwo w Kambodży w latach 1975– 1979 167
6.3.8. Pacyfikacja Majów w Gwatemali w latach 1981– 1983 175
6.3.9. Rzezie w Timorze Wschodnim w latach 1975– 1999 177
6.4. Ludobójstwa totalne 180
6.4.1. Masakrowanie Ormian – od mechanizmu regulacyjnego Imperium Osmańskiego do postępowego ludobójstwa 180
6.4.2. Ludobójstwo nazistowskie jako synteza nowoczesnych technik masowych mordów i residuów barbarzyństwa. Shoah i Porajmos 187
6.4.3. Ludobójstwo Hutu na Tutsi w Rwandzie w 1994 roku 203
Rozdział 7. Model wyjaśniający mobilizację ludobójczą 213
7.1. Ludobójstwo jako efekt działania standardowych procesów społecznych 215
7.2. Rola dyskursu ideologicznego w mobilizacji ludobójczej 220
7.2.1. Dyskurs nacjonalistyczny i Realpolitik 221
7.2.2. Rasizm, medycyna, religia 228
7.2.3. Spiskujący wrogowie i pasożyty 234
7.2.4. Podsumowanie 235
7.3. Rola ekspertów 237
7.3.1. Specjaliści drugiego planu 238
7.3.2. Ideolodzy 240
7.3.3. Zawody zaufania publicznego 241
7.3.4. Przywódcy religijni i kapłani 242
7.3.5. Specjaliści od zabijania 244
7.3.6. Podsumowanie 246
7.4. Dylemat bezpieczeństwa i dylemat dobrobytu 246
7.5. Mechanizm kozła ofiarnego 255
7.6. Strukturotwórcza przemoc 257
7.7. Kontekst międzynarodowy 262
7.8. Środki psychoaktywne 264
7.9. Latourowska pokusa 267
7.10. Intencja, okoliczności, mobilizacja 270
Część II
Zemsta na Niemcach po II wojnie światowej w perspektywie studiów nad ludobójstwem
Rozdział 8. Czy spełnione zostały przesłanki ludobójstwa na Niemcach? 277
8.1. Dyskurs zemsty na Niemcach 277
8.2. Demoralizacja wojenna i desentyzacja 284
8.3. Strach przed Niemcami 288
8.4. Dostępność wiedzy o metodach i ofiarach nazistowskich 289
8.5. Kontekst międzynarodowy 292
8.6. Inne czynniki sprzyjające ludobójstwu 292
Rozdział 9. Vae victis. Zemsta na Niemcach w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu 294
9.1. Zbrodnie czasu wojny 297
9.2. Masakrowanie i mordowanie Niemców 302
9.3. Obozy dla Niemców 306
9.4. Wypędzenia i wysiedlenia Niemców 310
9.5. Głód 313
9.6. Samobójstwa 314
9.7. Gwałty i pobicia 315
9.8. Kradzieże i dyskryminacja Niemców 319
9.9. Etnobójstwo Niemców 321
9.10. Podsumowanie 321
Rozdział 10. Dlaczego nie doszło do ludobójstwa Niemców po II wojnie światowej? 323
10.1. Czas wojny i wyzwolenia w relacjach świadków. Analiza wywiadów pogłębionych i narracyjnych 323
10.2. Czynniki powstrzymujące mobilizację ludobójczą 335
10.2.1. Ucieczka przed zemstą i wysiedlenia 335
10.2.2. Strach przed nowym wrogiem 337
10.2.3. Plany aliantów 342
10.2.4. Empatia wobec sąsiadów i „dobrzy Niemcy" 344
10.2.5. Empatia wobec cierpienia obcego 348
10.2.6. Pamięć o zbrodniach członków własnej wspólnoty narodowej 349
10.2.7. Wojna jako czas szczęścia i normalności 350
10.2.8. Wyroki skazujące wydawane na zbrodniarzy 351
10.2.9. Poczucie daremności i niemoralności zemsty 352
10.2.10. Potrzeba normalizacji 353
10.2.11. Przekonanie o dostatecznej karze 355
Rozdział 11. Charakter zemsty na Niemcach po II wojnie światowej 358
Zakończenie. Czego uczy nas historia? Masakra i ludobójstwo w czasach późnej postępowości 363
Ocaleni sprawcami 366
Mobilizacja i demobilizacja ludobójcza 368
Interwencja humanitarna 371
Aneks nr 1. Scenariusz wywiadu pogłębionego 377
Aneks nr 2. Miejsce, w którym respondenci spędzili wojnę 378
Bibliografia 381
Indeks nazwisk 413
Nota o Autorze 424
Rozkosz zemsty 14
Ludobójstwo, skandal, nauka 17
Rozdział 1. Metodyka pracy 25
1.1. Socjologia historyczna 26
1.2. Socjologia genocide studies 33
1.3. Komparatystyka ludobójstw 42
1.4. Narracje świadków i ich potomków 44
Część I
Socjologia historyczna masakry, czystki etnicznej i ludobójstwa
Rozdział 2. Podstawowe pojęcia i definicje 61
2.1. O problemie agregacji zbiorowej przemocy w socjologii 61
2.2. Definicja linczu, pogromu i masakry 64
2.3. Definicja ludobójstwa (totalnego i częściowego), quasi-ludobójstwa, elitobójstwa i politobójstwa 70
2.4. Definicja czystki etnicznej 82
2.5. O szczególnej figuracji sprawcy–ofiary–świadkowie 83
2.6. Prawne i moralne kategoryzacje mordów 87
Rozdział 3. Narodziny i rozwój studiów nad ludobójstwem 91
3.1. Prehistoria studiów nad ludobójstwem 91
3.2. Ludobójstwa jako samodzielny przedmiot badawczy 93
3.3. Badania nad ludobójstwem w Polsce 99
Rozdział 4. Masakra jako residuum władzy totalnej 103
4.1. Socjogeneza masakry 104
4.2. Radość masakry. Masakra jako święto 106
4.3. Krwawa sztuka wojenna 113
4.4. Masakra jako mechanizm władzy suwerena 117
Rozdział 5. Szerokie projekty – duże masakry. Masakrowanie wroga religijnego i ideologicznego a ludobójstwo 123
5.1. Czystki religijne i masakry 123
5.2. Nowy świat, nowe peryferie, świeże rzezie 128
5.3. Terror rewolucyjny 132
5.4. Podsumowanie 134
Rozdział 6. Nowoczesne projekty czystek etnicznych i ludobójstw 136
6.1. Czystki etniczne w XX wieku 137
6.1.1. Polsko-ukraiński konflikt na Kresach Południowo-Wschodnich w latach 1943– 1947 137
6.1.2. Czystki etniczne w Jugosławii w latach 1992– 1995 142
6.2. „szeroki głód" w Ukraińskiej SRR w latach 1932– 1933 jako quasi-ludobójstwo 149
6.3. Ludobójstwa częściowe 154
6.3.1. Ludobójstwo Aborygenów w XIX i XX wieku 154
6.3.2. Ostateczna pacyfikacja Indian Ameryki Północnej w latach 1866– 1890 156
6.3.3. Lokeli – Wolne Państwo Kongo (1880– 1908) 158
6.3.4. Zagłada ludów Herero i Nama w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej (Namibii) w latach 1904– 1905 163
6.3.5. Ludobójstwo w wydaniu Niezależnego Państwa Chorwackiego w latach 1941– 1945 165
6.3.6. Rzeź Hutu w Burundi w 1972 roku 166
6.3.7. Autoludobójstwo w Kambodży w latach 1975– 1979 167
6.3.8. Pacyfikacja Majów w Gwatemali w latach 1981– 1983 175
6.3.9. Rzezie w Timorze Wschodnim w latach 1975– 1999 177
6.4. Ludobójstwa totalne 180
6.4.1. Masakrowanie Ormian – od mechanizmu regulacyjnego Imperium Osmańskiego do postępowego ludobójstwa 180
6.4.2. Ludobójstwo nazistowskie jako synteza nowoczesnych technik masowych mordów i residuów barbarzyństwa. Shoah i Porajmos 187
6.4.3. Ludobójstwo Hutu na Tutsi w Rwandzie w 1994 roku 203
Rozdział 7. Model wyjaśniający mobilizację ludobójczą 213
7.1. Ludobójstwo jako efekt działania standardowych procesów społecznych 215
7.2. Rola dyskursu ideologicznego w mobilizacji ludobójczej 220
7.2.1. Dyskurs nacjonalistyczny i Realpolitik 221
7.2.2. Rasizm, medycyna, religia 228
7.2.3. Spiskujący wrogowie i pasożyty 234
7.2.4. Podsumowanie 235
7.3. Rola ekspertów 237
7.3.1. Specjaliści drugiego planu 238
7.3.2. Ideolodzy 240
7.3.3. Zawody zaufania publicznego 241
7.3.4. Przywódcy religijni i kapłani 242
7.3.5. Specjaliści od zabijania 244
7.3.6. Podsumowanie 246
7.4. Dylemat bezpieczeństwa i dylemat dobrobytu 246
7.5. Mechanizm kozła ofiarnego 255
7.6. Strukturotwórcza przemoc 257
7.7. Kontekst międzynarodowy 262
7.8. Środki psychoaktywne 264
7.9. Latourowska pokusa 267
7.10. Intencja, okoliczności, mobilizacja 270
Część II
Zemsta na Niemcach po II wojnie światowej w perspektywie studiów nad ludobójstwem
Rozdział 8. Czy spełnione zostały przesłanki ludobójstwa na Niemcach? 277
8.1. Dyskurs zemsty na Niemcach 277
8.2. Demoralizacja wojenna i desentyzacja 284
8.3. Strach przed Niemcami 288
8.4. Dostępność wiedzy o metodach i ofiarach nazistowskich 289
8.5. Kontekst międzynarodowy 292
8.6. Inne czynniki sprzyjające ludobójstwu 292
Rozdział 9. Vae victis. Zemsta na Niemcach w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu 294
9.1. Zbrodnie czasu wojny 297
9.2. Masakrowanie i mordowanie Niemców 302
9.3. Obozy dla Niemców 306
9.4. Wypędzenia i wysiedlenia Niemców 310
9.5. Głód 313
9.6. Samobójstwa 314
9.7. Gwałty i pobicia 315
9.8. Kradzieże i dyskryminacja Niemców 319
9.9. Etnobójstwo Niemców 321
9.10. Podsumowanie 321
Rozdział 10. Dlaczego nie doszło do ludobójstwa Niemców po II wojnie światowej? 323
10.1. Czas wojny i wyzwolenia w relacjach świadków. Analiza wywiadów pogłębionych i narracyjnych 323
10.2. Czynniki powstrzymujące mobilizację ludobójczą 335
10.2.1. Ucieczka przed zemstą i wysiedlenia 335
10.2.2. Strach przed nowym wrogiem 337
10.2.3. Plany aliantów 342
10.2.4. Empatia wobec sąsiadów i „dobrzy Niemcy" 344
10.2.5. Empatia wobec cierpienia obcego 348
10.2.6. Pamięć o zbrodniach członków własnej wspólnoty narodowej 349
10.2.7. Wojna jako czas szczęścia i normalności 350
10.2.8. Wyroki skazujące wydawane na zbrodniarzy 351
10.2.9. Poczucie daremności i niemoralności zemsty 352
10.2.10. Potrzeba normalizacji 353
10.2.11. Przekonanie o dostatecznej karze 355
Rozdział 11. Charakter zemsty na Niemcach po II wojnie światowej 358
Zakończenie. Czego uczy nas historia? Masakra i ludobójstwo w czasach późnej postępowości 363
Ocaleni sprawcami 366
Mobilizacja i demobilizacja ludobójcza 368
Interwencja humanitarna 371
Aneks nr 1. Scenariusz wywiadu pogłębionego 377
Aneks nr 2. Miejsce, w którym respondenci spędzili wojnę 378
Bibliografia 381
Indeks nazwisk 413
Nota o Autorze 424
