Figury obecności i nieobecności Universitas

Książka wprowadza czytelnika w dysputę na temat sztuki religijnej, prowadzoną we Francji od początku XVI do końca XVIII wieku z licznymi odwołaniami do starożytnej i średniowiecznej tradycji Kościoła gallikańskiego. W debatę tę angażowali się nie tylko teologowie katoliccy i protestanccy, ale także pisarze świeccy, początkowo wspierający działania Kościoła, a później dystansujący się od niego i próbujący zastąpić dogmatyczne chrześcijaństwo nową „religią rozumu”, Elementem łączącym zdecydowaną większość ich wypowiedzi było przekonanie, iż obraz religijny nie może być postrzegany jako jako „portret Boga”, lecz należy widzieć w nim tylko „znak odłączony” od tego niewidzialnego pierwowzoru, nie uosabiający go, lecz wyłącznie przypominający o nim wiernym. Francuscy pisarze opowiadali się więc za powściągliwym kształtowaniem obrazów i rzeźb, aby nie zachwycały one przesadnie widzów wyszukanymi formami, ani nie nie poruszały zbytnio ich emocji ekspresyjnymi ujęciami „historii świętej”. Dla owych autorów chrześcijaństwo było w głównej mierze religią Słowa, zaś obrazy jawiły się im jako duszpasterska pomoc dla „prostaczków”, którzy nie umieli czytać albo nie potrafili zrozumieć tekstów katechizmowych i prostych homilii. Pisarze ci podchodzili więc z dystansem do sztuki religijnej, przyjmując iż jej znaczenie będzie maleć wraz z postępami oświecenia. Poddając się takim założeniom teoretycznym, twórcy sztuki religijnej we Francji osiągnęli w wieku XVII wysoki poziom, naznaczony szlachetną prostotą i czystością, lecz w następnym stuleciu popadli w banalne schematy, nie chcąc włączać się zbytnio działalność coraz bardziej lekceważoną poprzez elity.

Piotr Krasny, ur 1966, historyk sztuki, specjalizujący się w dziejach sztuki i teorii sztuki w epoce nowożytnej, profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor książek: Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914 (2003), Visibilia signa ad pietatem excitantes. Teoria sztuki sakralnej w pismach Roberta Bellarmina, Cezarego Baroniusza, Rudolfa Hospiniana, Fryderyka Boromeusza i innych pisarzy kościelnych epoki nowożytnej (2010), Fabrica ecclesiae Ruthenorum. Dzieje cerkwi w Szczebrzeszynie i jej rozbudowy w latach 1777-1789 w świetle kroniki ks. Jana Karola Lipowieckiego ( 2010). Pod jego redakcją ukazały się m.in. Książki: Sztuka ziemi chełmskiej i województwa bełskiego (1999), a także Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach (2013).