Rozprawy zebrane w tomie poświęcone są odręcznym zapiskom (pomiędzy innymi o charakterze rzeczowym, dokumentacyjnym, porządkowym, nawigacyjnym, lecz też emocjonalnym i rozrywkowym) w manuskryptach o charakterze literackim bądź użytkowymi i w dziełach opublikowanych oraz adnotacjom drukowanym.
Autorzy dokonują typologii i cechują marginalia różnie usytuowane w książkach: na marginesach poszczególnych kart, równolegle do tekstu głównego i w innych miejscach wewnętrznej struktury książki, stanowiących w szerokim znaczeniu przestrzeń zewnętrzną wobec zapisu tekstu głównego – a zatem jego „margines".
Zróżnicowanie formalne, charakter i rozliczne funkcje takich właśnie dodatkowych not utrwalonych w rękopisach i drukach – od XV do XIX wieku, a w sytuacji niektórych edycji wznowionych w stuleciach XX–XXI – prezentowane są w tomie w porządku chronologicznym.
Są wśród nich na trwale związane z wszystkimi egzemplarzami wydanych utworów esencjonalne rekapitulacje ważniejszych treści, pod względem funkcji zbliżone do żywej paginy, czyli adnotacje upraszczające czytelnikowi zapamiętywanie potężnych partii tekstu i nawigację po książce po ponownym albo kolejnym sięgnięciu do niej oraz marginalia, w których autorzy sygnalizowali przyszłym odbiorcom nawiązania do określonych, niekiedy ściśle zlokalizowanych, miejsc w solidnych dziełach albo zamieszczali w nich komentarze do tekstu głównego, wyrażające stosunek do problematyki, która wprawdzie nie została tam podjęta,scala się z nią w sposób bezpośredni albo pośredni.
Z oczywistych względów z dużo większą rozmaitością mamy do czynienia w przypadku charakteryzowanych w tomie dodatkowych odręcznych zapisków poczynionych w manuskryptach i drukach. Tego typu marginalia, niezależnie od tego, czy wyszły spod pióra mocnych, imiennie określonych czytelników, czy także zostały utrwalone poprzez nieznanych odbiorców, a w sytuacji rękopisów także poprzez kopistów, są stanowczo cennym trwałym śladem indywidualnego kontaktu z książką – refleksji na bieżąco powstających podczas lektury dzieł albo nasuwających się po jej zakończeniu oraz towarzyszących spisywaniu ksiąg.
Adnotacje te niejako zatrzymały w czasie jednostkowe okoliczności oraz myśli i odczucia solidnych i nieznanych osób, które miały do czynienia z tekstami, a równocześnie znamienne dla kultury danego okresu sposoby obcowania z tekstem, spontaniczny albo ukierunkowany przebieg cyklu lektury oraz związane z tym indywidualne i zbiorowe nawyki, jednym słowem – historię czytania i spisywania ksiąg.
