Kilka lat temu, równocześnie na forum ONZ, Unii Europejskiej, jak i Rady Europy, zagadnie- nie rozwoju nienaturalnej Inteligencji było przedmiotem dokumentów programowych, analiz, a także projektów regulacji, jednak stosunkowo niedużo było źródeł prawa, z których wynikałyby wiążące obowiązki dla państw.
Nie było jeszcze pewności, że toczące się dyskusje znajdą przełożenie na instrumenty, które aby takie obowiązki nakładały oraz jak dalece proponowane regulacje będą odbiegać od istniejących rozwiązań.
Pomysł podjęcia tematyki przystępności danych narodził się w 2015 r., kiedy rewolucja cyfrowa wciąż znajdowała się w punkcie, w którym trudno było określić jej wpływ na nasze życie. Było to przed historycznym zwycięstwem programu AlphaGo nad człowiekiem w starochińskiej grze go i przed referendum ws.
Brexitu, a także wyborami prezydenckimi w USA (2016 r.), w których przedsiębiorstwo Cambridge Analytica wykorzystało analitykę danych do wpływania na decyzje podejmowane poprzez obywateli. Objęcie ochroną takiej wartości jak nauka, jednoczy się z wyznaczeniem granic dopuszczalnej ingerencji ze strony władz publicznych.
W tym kontekście art. 15 ust. 3, ustanawiający ochronę wolności naukowej, zobowiązuje państwa do przyznania pierwszeństwa w uregulowaniu uprawiania nauki samym badaczom – na ogół przez wypracowanie standardów etycznych w zakresie prowadzenia badań z zastosowaniem informacji osobowych.
Pozostawienie nauki poza sferą imperium państwa, jest niezbędne dla zapewnienia, żeby prowadzone badania nie były podporządkowywane celom politycznym, np. Dla uzasadnienia polityk publicznych, tak jak to miało miejsce w pierwszej połowie XX wieku.
Z praw w dziedzinie nauki wynikają także obowiązki do podejmowania współpracy międzynarodowej w obszarze nauki. Realizacja tego obowiązku jest szczególnie pokaźna w kontekście wzmacniania dostępności danych, które stanowią zasób napędzający rozwój zarówno nauki, jak i gospodarki.
Otwieranie informacji sektora prywatnego przedsiębiorstw zlokalizowanych w państwach rozwiniętych, może ponadto sprzyjać wzmacnianiu transferu wiedzy, a także rozwojowi społeczno-gospodarczemu państw rozwijających się.
Obecne traktaty z obszaru praw człowieka generujeją silne podstawy dla ochrony praw w dziedzinie nauki. Obok art. 15 MPPGSiK, ochronę przed nadużyciami nauki, jaką jest eksperyment badawczy bez zgody uczestnika, ustanawia art.
7 MPPOiP. Z kolei Konwencja Praw Dziecka precyzuje obowiązek podejmowania współpracy między- narodowej, zmierzającej do wzmacniania dostępu do wiedzy naukowej, a także technicznej (art. 28 ust. 3). Rekomendację w zakresie ochrony wolności naukowej wydało dodatkowo UNESCO (najpierw w 1974 r., która została następnie zrewidowana w 2017 r.).
Przegląd zaleceń formułowanych poprzez organy traktatowe wskazuje dodatkowo na dużą aktywność Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji pań, w szczególności w zakresie budowania kompetencji cyfrowych i rozszerzania reprezentacji pań w naukach technologicznych.
Osiągnięcie wysokiej rozmaitości w środowisku naukowym jest bowiem potrzebne dla zapewnienia, iż prowadzone badania będą uwzględniały zapotrzebowania i wartości przeróżnych grup społecznych. W monografii wydanej nakładem Wydawnictwa INP PAN, a będącej zaktualizowaną wersję rozprawy doktorskiej dr Łukasza Szoszkiewicza, Autor dokonał analizy wpływu paradygmatu big data na rolę i obowiązki państwa wynikające z praw człowieka chronionych poprzez międzynarodowe pakty praw człowieka ONZ.
Wskazał na obowiązki państwa w zarządzaniu danymi (ang. Data governance), w szczególności tych związanych z zapewnieniem przystępności i uregulowaniu dopuszczalności eksploracji informacji przy użyciu technik uczenia maszynowego.
W najbliższym czasie zainteresowanie organów traktatowych ONZ w tym zakresie prawdopodobnie tylko wzrośnie. Wynika to w głównej mierze z przyjęcia przez Komitet PGSK w kwietniu 2020 r. Komentarza Ogólnego, poświęconego prawom w dziedzinie nauki.
Komitet dokonał w niej wykładni szczegółowych obowiązków państw, wskazując zarazem na konieczność uregulowania wyzwań związanych z rewolucją cyfrową. Należy oczekiwać, że wykładnia dokonana poprzez Komitet PGSK będzie w przyszłości użytkowana poprzez organy traktatowe ONZ w ramach procedury rozpatrywania sprawozdań państw i prac nad kolejnymi komentarzami ogólnymi.
W tym kontekście niniejszą monografię należy postrzegać jako próbę operacjonalizacji tejże wykładni, jako mogącej znaleźć użycie przy okazji oceny wywiązywania się przez państwa z realizacji po- stanowień MPPGSiK.
Autor: Łukasz Szoszkiewicz Recenzje: prof. Dr hab. Grażyna Szpor, dr hab. Adam Bodnar, prof. USWPS linia wydawnicza: Rozprawy Prawnicze. Kolekcja monograficzna INP PAN e-ISBN: 978-83-66300-57-6 (ebook) DOI: 10.5281/zenodo.5808312 liczba stron: 312
