Andrzej Kmicic, młody chorąży, przybywa na Laudę, żeby zgodnie z ostatnią wolą Herakliusza Billewicza poślubić jego wnuczkę Oleńkę. Dziewczynie nie odpowiada hulaszczy fason życia Kmicica, ani poglądy polityczne wybranka.
Opowiada się on po stronie Radziwiłłów, którzy wspierają Szwedów w najeździe na Rzeczpospolitą. Narzeczony Oleńki pod zmodyfikowanym nazwiskiem, jako Babinicz, stara się zrehabilitować w walce. Odegra niebagatelną rolę w obronie Jasnej Góry.
Akcja powieści obejmuje dwa pierwsze lata potopu szwedzkiego (1655–1657).Podobnie jak w dwóch pozostałych częściach Trylogii, Sienkiewicz tworzy rozległe opisy dużej Rzeczpospolitej, a w jego opowieści pojawiają się postacie historyczne.
Autor rozbudza w czytelnikach ducha patriotyzmu i dodaje otuchy rodakom żyjącym pod zaborami. "Potop" jest drugą częścią Trylogii pisanej ku pokrzepieniu serc. W jej skład wchodzą jeszcze: "Ogniem i mieczem" i "Pan Wołodyjowski".-
