Tytuł Prawo ochrony środowiska Autor Marek Górski Język polski Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska SA ISBN 978-83-8246-882-3 seria Akademicka. Prawo Rok wydania 2021 ilość stron 888 Format pdf Spis treści Wykaz skrótów......................................................... 21
Wstęp................................................................. 27
Część pierwsza
ZAGADNIENIA OGÓLNE
Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające............................................. 31
1.1. Środowisko i jego zagrożenia....................................... 31
1.2. Ochrona środowiska – od działań incydentalnych do polityki środowiskowej....................... 35
1.3. Ochrona środowiska jako zadanie państwa........................... 40
1.4. Prawo w ochronie środowiska...................................... 42
1.5. Normy administracyjnoprawne w ochronie środowiska................ 44
1.6. System przepisów prawa ochrony środowiska........................ 45
1.7. Podstawowe założenia aktualnego systemu prawa ochrony środowiska..................... 47
1.7.1. Zakres regulacji i rola ustawy ogólnej......................... 47
1.7.2. Przepisy ogólne Prawa ochrony środowiska.................... 48
1.7.3. Ustawa wprowadzająca i inne akty nowego systemu............. 49
1.8. Ochrona środowiska w prawie unijnym............................. 50
1.8.1. Podstawy prawne kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska.......... 50
1.8.2. Zasady polityki w dziedzinie ochrony środowiska............... 52
1.8.3. Ustawodawstwo wtórne jako podstawowe źródło prawa ochrony środowiska............. 53
1.8.4. Dokumenty programowe – akty paraprawne................... 54
1.9. Sprawiedliwość ekologiczna........................................ 57
Rozdział 2. Zasady ogólne prawa ochrony środowiska............................... 60
2.1. Koncepcje zasad ogólnych w prawie polskim........................ 60
2.2. Zasady ogólne w prawie ochrony środowiska – poglądy doktryny...... 61
2.3. Zasady prawa ochrony środowiska wynikające z przepisów Konstytucji RP......................... 63
2.4. Zasady ogólne w regulacjach ustawowych.......................... 65
2.4.1. Uwagi wprowadzające..................................... 65
2.4.2. Zasada stabilnego rozwoju........................... 66
2.4.3. Zasada kompleksowości................................... 69
2.4.4. Zasada prewencji i zasada przezorności..................... 71
2.4.5. Zasada przezorności...................................... 74
2.4.6. Zasada odpowiedzialności sprawcy – „zanieczyszczający płaci”.... 78
2.4.7. Zasada integracji wymagań ochrony środowiska w politykach, planach i programach........ 83
2.4.8. Zasada dostępu do informacji.............................. 86
2.4.9. Zasada partycypacji publicznej............................. 87
2.4.10. Zasada ujednolicania...................................... 91
2.5. Zasada subsydiarności w prawie ochrony środowiska................ 94
2.5.1. Założenia ogólne zasady subsydiarności...................... 94
2.5.2. Ochrona środowiska a zasada subsydiarności w prawie unijnym... 95
Rozdział 3. Zarządzanie sprawami ochrony środowiska.............................. 97
3.1. Zarządzanie sprawami ochrony środowiska w świetle dokumentów prawa międzynarodowego........ 97
3.2. Typy zadań administracji w dziedzinie ochrony środowiska........ 101
3.3. Zadania organizatorskie i bezpośrednio wykonawcze................. 103
3.3.1. Krajowe i lokalne planowanie strategiczne w ochronie środowiska.......... 103
3.3.2. Zadania własne samorządu terytorialnego.................... 105
3.3.3. Zadania związane z gospodarowaniem przestrzenią............ 106
3.3.4. Inne formy organizatorskiego działania organów lokalnych..... 107
3.4. Podział kompetencji w zakresie zadań zobowiązująco-reglamentacyjnych.................... 108
3.5. Podział kompetencji w zakresie zadań nadzorczo-kontrolnych......... 111
3.5.1. Zadania nadzorczo-kontrolne wykonywane przez administrację ogólną............ 111
3.5.2. Zadania wykonywane przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska.......... 113
3.5.2.1. Zakres zadań Inspekcji Ochrony Środowiska........... 113
3.5.2.2. Uprawnienia kontrolne i nadzorcze Inspekcji Ochrony Środowiska................. 114
3.5.3. Inspekcja a organy samorządu terytorialnego.................. 115
3.5.4. Państwowy monitoring środowiska.......................... 116
3.6. Dyrektorzy ochrony środowiska jako organy administracji rządowej w zakresie spraw ochrony środowiska... 117
3.7. Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie – system EMAS....... 119
3.7.1. Uwagi wprowadzające...................................... 119
3.7.2. System ekozarządzania i audytu EMAS w prawie unijnym...... 121
3.7.3. Wdrożenie wymagań systemu ekozarządzania i audytu EMAS w polskim prawie wewnętrznym......... 126
Rozdział 4. Procedury ocen oddziaływania na środowisko........................... 134
4.1. Założenia ogólne................................................ 134
4.2. Procedura oceny strategicznej..................................... 136
4.2.1. Zakres obowiązku przeprowadzenia procedury................ 136
4.2.2. Przebieg procedury oceny strategicznej....................... 139
4.3. System procedur oceny indywidualnej.............................. 141
4.3.1. Pojęcie przedsięwzięcia i kategorie przedsięwzięć.............. 141
4.3.2. Typy procedur oceny jednostkowej.......................... 144
4.3.3. Cele prowadzenia procedur oceny indywidualnej.............. 145
4.4. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i procedura oceny podstawowej............... 146
4.4.1. Zakres obowiązku uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach................ 146
4.4.2. Właściwość organów w zakresie wydawania decyzji środowiskowych..................... 150
4.4.3. Nowoczesnanie w sprawie wydania decyzji środowiskowej........ 153
4.4.4. Procedura oceny podstawowej............................... 155
4.4.5. Ustalenie treści decyzji środowiskowej........................ 162
4.4.6. Nadzór nad należycieścią decyzji środowiskowych........... 165
4.4.7. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko........ 168
4.5. Procedura oceny uzupełniającej................................... 170
4.6. Procedura oceny „naturowej”..................................... 175
4.7. Procedury oceny transgranicznej.................................. 178
4.7.1. Zakres obowiązku przeprowadzenia progresywnań transgranicznych................. 178
4.7.2. Progresywnanie transgraniczne dotyczące przedsięwzięć.......... 179
4.7.3. Postępowanie transgraniczne dotyczące projektowanych dokumentów....................... 181
4.7.4. Innowacyjnanie transgraniczne dotyczące skutków pochodzących z innego państwa.............. 181
4.8. Przeglądy naturalne............................................ 182
Rozdział 5. Dostęp do danych i partycypacja publiczna w ochronie środowiska..... 184
5.1. Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie.................. 184
5.1.1. Prawo do danych o środowisku w prawie unijnym i wewnętrznym.................... 184
5.1.2. Tryby udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie... 186
5.1.2.1. Upowszechnianie danych o środowisku............ 186
5.1.2.2. Dostęp do danych o środowisku na wniosek........ 187
5.1.3. Odmowa udostępnienia danych o środowisku i jego ochronie... 188
5.1.4. Opłaty za dostęp do danych.............................. 193
5.2. Udział społeczeństwa w podejmowaniu rozstrzygnięć związanych z ochroną środowiska.......... 194
5.2.1. Prawo składania uwag i wniosków........................... 194
5.2.2. Obowiązki organów administracji........................... 195
5.2.3. Udział organizacji naturalnych w nowoczesnaniach związanych z udziałem społeczeństwa....... 196
Rozdział 6. Instrumenty finansowoprawne.......................................... 200
6.1. Instrumenty fi nansowoprawne w systemie przepisów ochrony środowiska....... 200
6.2. Opłaty za korzystanie ze środowiska............................... 203
6.2.1. Teoretyczne założenia systemu opłat......................... 203
6.2.2. Opłaty przewidywane przez Prawo ochrony środowiska........ 203
6.2.3. Opłaty związane z ochroną powierzchni i zasobów wnętrza ziemi................. 205
6.2.4. Opłaty przewidywane przepisami ustawy o ochronie przyrody.... 206
6.2.5. Opłaty przewidywane przepisami ustawy Prawo wodne z 2017 r.... 208
6.3. Administracyjne sankcje fi nansowe za naruszanie zasad korzystania z zasobów środowiska...... 209
6.3.1. Ogólne założenia systemu sankcji finansowych. Odraczanie i umarzanie kar i opłat.......... 209
6.3.2. Opłaty podwyższone....................................... 211
6.3.3. Administracyjne kary pieniężne............................. 213
6.3.3.1. Uwagi wprowadzające.............................. 213
6.3.3.2. Kary nakładane na podstawie przepisów Prawa ochrony środowiska............... 214
6.3.3.3. Kary pieniężne przewidywane przepisami ustawy o ochronie przyrody........ 216
6.3.3.4. Administracyjne kary pieniężne o charakterze „widełkowym”................... 218
6.3.3.5. Administracyjne kary pieniężne w ustawie o odpadach... 218
6.3.4. Opłata produktowa........................................ 220
6.4. Fundusze celowe w ochronie środowiska........................... 222
6.4.1. Założenia ogólne systemu funduszowego..................... 222
6.4.2. Przychody funduszy środowiskowych........................ 223
6.4.3. Formy prawne fi nansowania zadań przez fundusze środowiskowe........................ 224
6.4.4. Organizacja funduszy środowiskowych....................... 224
6.5. Różnicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służące osiąganiu celów ochrony środowiska..... 225
Rozdział 7. Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska........................ 227
7.1. Uwagi wprowadzające............................................ 227
7.2. Odpowiedzialność cywilna........................................ 227
7.2.1. Założenia ogólne.......................................... 227
7.2.2. Przepisy Kodeksu cywilnego................................ 229
7.2.3. Prawo ochrony środowiska................................. 231
7.2.4. Ustawy szczególne......................................... 232
7.2.5. Konwencja z Lugano z 1993 r. O odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone działalnością niebezpieczną dla środowiska............................................ 233
7.3. Odpowiedzialność karna......................................... 234
7.3.1. Założenia ogólne.......................................... 234
7.3.2. Przestępstwa przeciw środowisku w Kodeksie karnym.......... 235
7.3.3. Przestępstwa przeciw środowisku w ustawach szczególnych..... 239
7.3.4. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych................... 241
7.3.5. Odpowiedzialność karna w ochronie środowiska w przepisach prawa międzynarodowego i unijnego...... 244
7.4. Odpowiedzialność administracyjna................................ 246
7.4.1. Założenia ogólne.......................................... 246
7.4.2. Sankcyjne decyzje zobowiązujące............................ 248
7.4.3. Sankcyjne decyzje wstrzymujące............................. 250
7.4.3.1. Uwagi wprowadzające.............................. 250
7.4.3.2. Wstrzymanie działalności........................... 252
7.4.3.3. Wstrzymanie wykorzystywania instalacji.................. 253
7.5. Odpowiedzialność z tytułu uniemożliwiania i naprawiania szkód w środowisku.......... 257
Część druga
REGULACJE SEKTOROWE
Rozdział 8. Ochrona jakości środowiska i prawo emisyjne............................ 263
8.1. Ogólne założenia regulacji........................................ 263
8.2. Ochrona jakości zasobów środowiska.............................. 264
8.2.1. Ustalanie wymagań dotyczących jakości środowiska............ 264
8.2.2. Programy naprawcze....................................... 265
8.3. Ochrona przed zanieczyszczeniami – wymagania o charakterze ogólnym....... 267
8.3.1. Zakres prawnej ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem... 267
8.3.2. Ochrona przed skażeniem – oczekiwania dotyczące instalacji............... 269
8.3.3. Obszar ograniczonego użytkowania.......................... 271
8.3.4. Strefy przemysłowe........................................ 274
8.3.5. Standardy emisyjne z instalacji.............................. 275
8.3.6. Ochrona przed zanieczyszczeniem – wymogi dotyczące substancji i produktów............ 276
8.3.7. Ochrona przed skażeniem – obowiązki zarządzających źródłami liniowymi i rozproszonymi...... 277
8.4. Pozwolenia emisyjne............................................. 278
8.4.1. Ogólne założenia systemu decyzji reglamentujących korzystanie ze środowiska........ 278
8.4.2. Charakter prawny pozwolenia emisyjnego.................... 280
8.4.3. Warunki wydania pozwolenia emisyjnego.................... 283
8.4.4. Treść pozwolenia emisyjnego................................ 286
8.4.5. Wygaśnięcie, cofnięcie i ograniczenie pozwolenia.............. 287
8.5. Pozwolenia zintegrowane......................................... 290
8.5.1. Pozwolenie zintegrowane jako pozwolenie emisyjne............ 290
8.5.2. Koncepcja najkorzystniejszych dostępnych technik a treść pozwolenia zintegrowanego......... 292
8.5.3. Inne odrębności pozwoleń zintegrowanych.................... 293
8.6. Obowiązek prowadzenia pomiarów emisji.......................... 297
Rozdział 9. Ochrona powietrza.................................................... 298
9.1. Uwagi wprowadzające............................................ 298
9.2. Ochrona powietrza w prawie międzynarodowym i unijnym........... 298
9.2.1. Konwencja genewska wraz z protokołami dodatkowymi........ 298
9.2.2. Konwencja wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej. Protokół montrealski wraz z poprawkami..................... 300
9.2.3. Konwencja klimatyczna.................................... 301
9.2.4. Ochrona powietrza w prawie unijnym........................ 304
9.3. Ochrona jakości powietrza........................................ 307
9.3.1. Standardy jakości powietrza................................. 307
9.3.2. Badanie przestrzegania standardów jakości środowiska......... 311
9.3.3. Prawne konsekwencje naruszenia standardów jakości powietrza............. 313
9.3.4. Wartości odniesienia....................................... 316
9.4. Ustalanie dopuszczalnych poziomów emisji do powietrza............. 316
9.4.1. Standardy emisyjne z instalacji.............................. 316
9.4.2. Pozwolenia na emisję gazów i pyłów do powietrza............. 317
9.4.3. Obowiązek prowadzenia pomiarów emisji.................... 319
9.5. Ochrona warstwy ozonowej....................................... 320
9.5.1. Uwagi wprowadzające...................................... 320
9.5.2. Podstawowe założenia ochrony warstwy ozonowej według przepisów rozporządzenia 1005/2009...... 320
9.5.3. Regulacje prawa wewnętrznego.............................. 323
9.6. Obrót uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych................ 329
9.6.1. Założenia i źródła regulacji................................. 329
9.6.2. System handlu uprawnieniami do emisji...................... 330
9.6.3. Zakres ustawy i jej podstawowe cele.......................... 331
9.6.4. Administrowanie systemem i Krajowy rejestr jednostek Kioto i uprawnień do emisji........ 332
9.6.5. Przydział uprawnień do emisji.............................. 333
9.6.5.1. Uwagi wprowadzające.............................. 333
9.6.5.2. Przydział uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej............... 334
9.6.5.3. Przydział uprawnień do emisji operatorom statków powietrznych.............. 335
9.6.5.4. Przydział uprawnień do emisji w okresie rozliczeniowym 2013–2020 dla instalacji tworzyjących energię elektryczną........................................ 337
9.6.6. Monitorowanie, raportowanie i rozliczanie emisji gazów cieplarnianych...................... 338
9.6.7. Zezwolenia na emisję gazów cieplarnianych................... 339
9.6.8. Handel uprawnieniami do emisji............................ 340
9.6.9. Sankcje................................................... 341
9.7. Odnawialne źródła energii w systemie prawnej ochrony powietrza i innych komponentów środowiska......... 342
9.7.1. Założenia regulacji......................................... 342
9.7.2. Odnawialne źródła energii w przepisach Unii Europejskiej...... 343
9.7.3. Odnawialne źródła energii w przepisach krajowych............ 355
9.7.4. Agencja Energii Odnawialnej............................... 363
9.8. Ochrona przed hałasem.......................................... 364
9.8.1. Standardy imisyjne w ochronie przez hałasem................. 364
9.8.2. Badanie przestrzegania wymagań imisyjnych.................. 365
9.8.3. Ustalanie dopuszczalnej emisji hałasu i pomiary hałasu......... 366
9.9. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi....................... 367
Rozdział 10. Uniemożliwianie skutkom poważnych awarii i ich eliminowanie. Nowoczesnanie z substancjami chemicznymi i produktami biobójczymi..... 370
10.1. Uwagi wprowadzające........................................... 370
10.2. Regulacje międzynarodowe...................................... 370
10.3. Przeciwdziałanie poważnym awariom w prawie wewnętrznym....... 376
10.3.1. Uwagi wprowadzające.................................... 376
10.3.2. Zasady kwalifi kacji instalacji do określonych kategorii zakładów..................... 379
10.3.3. Zgłoszenie obiektów niebezpiecznych...................... 380
10.3.4. Programy zapobiegania awariom i opracowanie systemu bezpieczeństwa.................... 382
10.3.5. Raport o bezpieczeństwie................................. 384
10.3.6. Plany operacyjno-ratownicze.............................. 385
10.3.7. System kontroli i nadzoru................................ 388
10.4. Nowoczesnanie z substancjami i preparatami chemicznymi............ 392
10.4.1. Innowacyjnanie z substancjami w prawie międzynarodowym i unijnym...................... 392
10.4.2. Innowacyjnanie z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami według przepisów prawa wewnętrznego.................... 395
10.5. Innowacyjnanie z produktami biobójczymi.......................... 398
Rozdział 11. Gospodarowanie odpadami............................................ 403
11.1. System przepisów o odpadach.................................... 403
11.2. Zakres przedmiotowy ustawy o odpadach i podstawowe defi nicje..... 408
11.3. Gospodarka odpadami i zasady jej prowadzenia.................... 415
11.3.1. Gospodarka odpadami i jej główne komponenty................. 415
11.3.2. Zasady ogólne nowoczesnania z odpadami.................... 419
11.4. Podstawowe obowiązki podmiotów gospodarujących odpadami...... 425
11.5. Planowanie w gospodarce odpadami.............................. 426
11.6. Reglamentacja nowoczesnania z odpadami.......................... 428
11.6.1. Prawna reglamentacja wytwarzania odpadów............... 428
11.6.2. Prawna reglamentacja gospodarowania odpadami........... 431
11.6.3. Gospodarowanie odpadami a pozwolenie zintegrowane...... 435
11.6.4. Magazynowanie odpadów................................ 436
11.6.5. Reglamentacja świadczenia określonych usług komunalnych... 437
11.7. Likwidowanie odpadów............................................. 438
11.8. Ewidencja odpadów i baza danych o odpadach..................... 439
11.9. Prawna regulacja standardów przetwarzania odpadów............... 440
11.9.1. Uwagi wprowadzające.................................... 440
11.9.2. Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów............... 440
11.9.3. Składowanie odpadów.................................. 442
11.9.4. Procesy cieplnego przekształcania odpadów............. 448
11.10. Nowoczesnanie z odpadami opakowaniowymi...................... 449
11.11. Progresywnanie z pojazdami samochodowymi wycofanymi z wykorzystania............................ 458
11.11.1. Uwagi wprowadzające.................................. 458
11.11.2. Regulacje unijne....................................... 458
11.11.3. Ustawa o recyklingu pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji.................. 459
11.11.3.1. Uwagi wprowadzające........................ 459
11.11.3.2. Obowiązki wprowadzających pojazdy........... 460
11.11.3.3. Obowiązki właścicieli pojazdów............... 462
11.11.3.4. Obowiązki przedsiębiorców prowadzących stacje demontażu............... 463
11.11.3.5. Obowiązki przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania pojazdów............... 464
11.11.3.6. Obowiązki przedsiębiorców eksploatujących strzępiarki....................... 466
11.11.3.7. Gwarancje przestrzegania przepisów ustawy..... 466
11.12. Progresywnanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym... 467
11.12.1. Progresywnanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w prawodawstwie unijnym.... 467
11.12.2. Innowacyjnanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w przepisach prawa polskiego..... 470
11.12.2.1. Uwagi wprowadzające........................ 470
11.12.2.2. Obowiązki wprowadzającego sprzęt............ 474
11.12.2.3. Obowiązki użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego.............. 475
11.12.2.4. Obowiązki zbierających zużyty sprzęt........... 475
11.12.2.5. Obowiązki prowadzących zakłady przetwarzania............................... 476
11.12.2.6. Obowiązki prowadzących działalność w zakresie recyklingu i w zakresie innych niżeli recykling procesów odzysku............................ 477
11.12.2.7. Organizacje odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego.................... 477
11.12.2.8. Nadzór i gwarancje przestrzegania przepisów ustawy.................... 479
11.13. Nowoczesnanie ze zużytymi bateriami i akumulatorami.............. 480
11.14. Progresywnanie z odpadami wydobywczymi........................ 485
11.15. Progresywnanie z odpadami komunalnymi......................... 488
11.15.1. Zakres regulacji w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi..................... 488
11.15.2. Systemy postępowania z odpadami komunalnymi......... 489
11.15.3. Prawa i obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi....... 490
11.15.4. Obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi.......... 495
11.15.5. Obowiązki odbierających odpady komunalne............. 495
11.16. Transgraniczne przemieszczanie odpadów........................ 497
11.16.1. Zakres regulacji prawnej............................... 497
11.16.2. Zakres obowiązywania przepisów rozporządzenia 1013/2006.............................. 497
11.16.3. Wykorzystywanie przepisów aktów prawa Unii Europejskiej dotyczących międzynarodowego obrotu odpadami......... 499
Rozdział 12. Gospodarowanie wodami śródlądowymi................................. 502
12.1. Podstawowe założenia regulacji.................................. 502
12.2. Gospodarowanie wodami w prawie Unii Europejskiej............... 503
12.2.1. Uwagi wprowadzające.................................... 503
12.2.2. Dyrektywa ramowa w sprawie polityki wodnej Unii.......... 503
12.2.3. Ochrona wód w dyrektywach szczegółowych................ 506
12.3. System zarządzania wodami w Polsce............................. 509
12.3.1. Ogólne założenia tworzenia i funkcjonowania systemu....... 509
12.3.2. Ewolucja systemu zarządzania wodami w Polsce............. 509
12.3.3. Prawne instrumenty zarządzania wodami................... 515
12.4. Własność i prawne formy korzystania z wód....................... 516
12.4.1. Własność wód i obowiązki ich właścicieli................... 516
12.4.2. Korzystanie z wód....................................... 517
12.4.2.1. Uwagi wprowadzające........................... 517
12.4.2.2. Powszechne korzystanie z wód publicznych........ 518
12.4.2.3. Zwykłe korzystanie z wód........................ 519
12.4.2.4. Szczególne korzystanie z wód..................... 520
12.4.2.5. Usługi wodne................................... 521
12.5. Planowanie w gospodarowaniu wodami........................... 523
12.6. Reglamentacja korzystania z wód................................. 527
12.7. Ochrona wód przed zanieczyszczeniem........................... 536
12.7.1. Rozwój ustawodawstwa.................................. 536
12.7.2. Ochrona jakości wód.................................... 539
12.7.2.1. Uwagi wprowadzające........................... 539
12.7.2.2. Ustalenie wymagań jakościowych dla wód.......... 539
12.7.2.3. Standardy jakości wód........................... 543
12.7.2.4. Monitoring jakości wód.......................... 544
12.8. Prawne instrumenty ochrony wód przed skażeniem......... 544
12.8.1. Uwagi wprowadzające.................................... 544
12.8.2. Standardy emisyjne dotyczące ścieków..................... 545
12.8.3. Określenie warunków wprowadzania ścieków do wód........ 547
12.8.4. Ochrona wód przed azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych..................... 547
12.8.5. Obowiązek instalowania i eksploatowania urządzeń ochronnych......................... 548
12.8.6. Obowiązek uzyskania zgody na odprowadzanie ścieków...... 550
12.8.7. Obowiązek prowadzenia pomiarów ścieków................. 550
12.8.8. Obszarowa ochrona ujęć i źródeł wody..................... 552
12.9. Naprawianie szkód powstałych w związku z gospodarowaniem wodami................ 553
12.10. Zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków komunalnych............. 554
Rozdział 13. Ochrona wód morskich................................................ 560
13.1. Ochrona wód morskich w świetle prawa międzynarodowego......... 560
13.1.1. Regulacje o charakterze ogólnym.......................... 560
13.1.2. Konwencja helsińska z 1974 i 1992 r........................ 569
13.1.3. Konwencja z Montego Bay................................ 575
13.1.4. Ochrona morza w aktach prawa pochodnego Unii Europejskiej...................... 577
13.2. Ochrona wód morskich w prawie wewnętrznym.................... 580
13.2.1. Ustawa o obszarach morskich z 1991 r...................... 580
13.2.2. Ustawa o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki......................... 586
13.2.2.1. Zakres obowiązywania przepisów................. 586
13.2.2.2. Obowiązki związane z progresywnaniem z odpadami.................................... 588
13.2.2.3. Postępowanie z wodami balastowymi i osadami..... 590
13.2.2.4. Obowiązki informacyjne i sygnalizacyjne.......... 592
13.2.2.5. Obowiązki organów administracji morskiej......... 594
13.2.3. Ustawa o bezpieczeństwie morskim........................ 596
13.2.4. Progresywnanie z odpadami pochodzącymi ze statków......... 596
Rozdział 14. Gospodarowanie zasobami geosfery..................................... 599
14.1. Ochrona powierzchni ziemi...................................... 599
14.1.1. Pojęcie powierzchni ziemi i cel jej ochrony................. 599
14.1.2. Zakres i cel ochrony powierzchni ziemi.................... 602
14.1.3. Instrumenty ochrony powierzchni ziemi.................... 607
14.1.4. Rola organów samorządu terytorialnego w zakresie ochrony powierzchni ziemi................... 623
14.1.4.1. Uwagi wprowadzające........................... 623
14.1.4.2. Zadania powierzone organom samorządu województwa................................... 623
14.1.4.3. Zadania powierzone organom powiatu............. 626
14.1.4.4. Zadania powierzone organom gminy.............. 631
14.2. Korzystanie z kopalin użytecznych................................ 633
14.2.1. Cele i zakres obowiązywania ustawy....................... 633
14.2.2. Własność górnicza, stosowanie górnicze i inne uprawnienia górnicze................. 635
14.2.3. Koncesje............................................... 637
14.2.4. Wyciąganie kopalin.................................... 640
14.2.5. Szkody górnicze......................................... 643
14.2.5.1. Pojęcie szkody górniczej......................... 643
14.2.5.2. Przedmiot szkody i jej powstanie.................. 644
14.2.5.3. Związek przyczynowy........................... 644
14.2.5.4. Naprawianie szkód górniczych.................... 646
14.2.5.5. Sposób naprawienia szkody górniczej.............. 647
14.2.5.6. Obowiązek naprawienia szkody górniczej w postaci zaniku wody albo utraty jej przydatności.... 649
14.2.5.7. Tryb dochodzenia roszczeń na gruncie Prawa geologicznego i górniczego................. 650
14.2.6. Podziemne składowanie dwutlenku węgla.................. 651
Rozdział 15. Ochrona rozmaitości biologicznej.................................... 652
15.1. Uwagi wprowadzające........................................... 652
15.2. Ochrona przyrody – zagadnienia ogólne........................... 656
15.3. Ochrona rozmaitości biologicznej w prawie międzynarodowym i europejskim............... 660
15.3.1. Międzynarodowe źródła prawa ochrony różnorakości biologicznej.................... 660
15.3.2. Europejskie źródła prawa ochrony różnorakości biologicznej...................... 667
15.4. Ewolucja regulacji prawnej w zakresie ochrony różnorakości biologicznej w Polsce............ 672
15.4.1. Geneza i motywy ochrony przyrody....................... 672
15.4.2. Rozwój prawnej ochrony przyrody na ziemiach polskich..... 676
15.5. Zasady prawa ochrony przyrody.................................. 691
15.6. Zakres regulacji ustawy o ochronie przyrody....................... 694
15.6.1. Przedmiotowy zakres regulacji............................ 694
15.6.2. Podmiotowy zakres regulacji – organizacja ochrony przyrody............... 700
15.7. Instrumenty organizatorskie w ochronie przyrody.................. 706
15.7.1. Podstawowe dokumenty programowe i planistyczne......... 706
15.7.2. Plany ochrony........................................... 712
15.7.3. Rejestry................................................ 714
15.8. Formy ochrony przyrody........................................ 715
15.8.1. Uwagi wprowadzające.................................... 715
15.8.2. Podział form ochrony przyrody........................... 716
15.8.3. Ogólne założenia ustanawiania, znoszenia i zmiany granic prawnych formy ochrony przyrody......... 717
15.8.4. Formy ochrony obszarowej............................... 719
15.8.4.1. Uwagi wprowadzające........................... 719
15.8.4.2. Park narodowy i rezerwat przyrody............... 719
15.8.4.3. Park krajobrazowy i obszar chronionego krajobrazu... 727
15.8.5. Formy ochrony obiektowej................................ 730
15.8.6. Ochrona wysokogatunkowa i jej formy............................ 732
15.8.6.1. Idea ochrony gatunkowej......................... 732
15.8.6.2. Zakres ochrony wysokojakościowej...................... 733
15.8.6.3. Strefy ochrony ostoi i stanowisk................... 738
15.8.6.4. Międzynarodowy obrót gatunkami chronionymi.... 738
15.8.6.5. Zgłoszenie do rejestru........................... 740
15.8.6.6. Planowanie w zakresie ochrony gatunkowej........ 741
15.8.6.7. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone poprzez zwierzęta.......... 741
15.9. Obszary Natura 2000.......................................... 743
15.10. Ochrona ex situ............................................... 749
15.11. Ochrona powszechna.......................................... 756
15.12. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody................ 756
15.13. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień............................ 759
15.13.1. Zakres ochrony....................................... 759
15.13.2. Reglamentacja usuwania drzew i krzewów................ 760
15.14. Prawna ochrona krajobrazu..................................... 763
15.14.1. Krajobraz – pojęcie, typy i funkcje.................... 763
15.14.2. Ochrona krajobrazu w regulacjach prawnomiędzynarodowych i prawie unijnym............. 765
15.14.3. Krajobraz w ujęciu prawnym............................ 767
15.14.4. Miejsce ochrony prawnej krajobrazu w polskim systemie prawnym ochrony środowiska......... 769
15.14.5. Prawne narzędzia ochrony krajobrazu.................... 771
15.14.6. Krajobraz jako niematerialne dziedzictwo kulturowe....... 775
Rozdział 16. Ochrona użytkowa zasobów biosfery.................................... 778
16.1. Uwagi wprowadzające........................................... 778
16.2. Korzystanie z zasobów leśnych................................... 778
16.2.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 778
16.2.2. Gospodarka leśna....................................... 780
16.2.3. Plan urządzenia lasu..................................... 783
16.2.4. Zasady udostępniania lasów.............................. 784
16.2.5. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe............ 786
16.2.6. Służba Leśna............................................ 786
16.3. Korzystanie z zasobów zwierzyny łownej.......................... 788
16.3.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 788
16.3.2. Zasady prowadzenia gospodarki łowieckiej................. 788
16.3.3. Reglamentacja pozyskiwania zwierzyny..................... 793
16.3.4. Polski Związek Łowiecki.................................. 796
16.3.5. Państwowa Straż Łowiecka................................ 798
16.3.6. Nowoczesnanie w sprawach związanych ze szkodami łowieckimi..................... 799
16.4. Ochrona użytkowa zasobów żywych wód śródlądowych............. 801
16.4.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 801
16.4.2. Zasady gospodarowania zasobami żywymi wód śródlądowych................. 802
16.4.3. Środki prawne ochrony zasobów żywych wód śródlądowych................. 804
16.4.4. Państwowa Straż Rybacka................................. 808
16.5. Korzystanie z zasobów żywych mórz.............................. 810
16.5.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 810
16.5.2. Wspólna Polityka Rybołówstwa........................... 811
16.5.3. Ustawa o rybołówstwie morskim – zakres regulacji.......... 812
16.5.4. Realizowanie rybołówstwa............................... 813
16.5.5. Prawne środki ochrony zasobów żywych Morza Bałtyckiego... 815
16.5.6. Organy administracji w zakresie rybołówstwa morskiego..... 817
16.6. Humanitarna ochrona zwierząt................................... 818
16.6.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 818
16.6.2. Obowiązek humanitarnego traktowania zwierząt............ 820
16.6.3. Obowiązki związane z transportem zwierząt................ 823
16.6.4. Postępowanie ze zwierzętami gospodarskimi................ 823
16.6.5. Postępowanie ze zwierzętami domowymi................... 825
16.6.6. Nowoczesnanie ze zwierzętami dziko żyjącymi................ 827
16.6.7. Postępowanie ze zwierzętami użytkowanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych............................................ 827
16.6.8. Reglamentacja przeprowadzania procedur doświadczalnych z użyciem zwierząt......... 828
16.7. Ochrona biosfery w działalności rolniczej.......................... 831
16.7.1. Geneza prawnej regulacji ochrony biosfery w działalności rolniczej w Polsce.............. 831
16.7.2. Ochrona biosfery przed nadmierną chemizacją w rolnictwie... 836
16.7.2.1. Uwagi wprowadzające........................... 836
16.7.2.2. Wprowadzanie do obrotu i wykorzystywanie środków ochrony roślin............... 836
16.7.2.3. Wprowadzanie do obrotu i używanie nawozów i środków poprawiających atrybuty gleby........ 839
16.7.2.4. Integrowana produkcja roślin..................... 841
16.7.3. Ochrona różnorodności biologicznej poprzez ograniczenie stosowania organizmów genetycznie zmodyfikowanych
w rolnictwie............................................ 843
16.7.4. Ochrona rozmaitości biologicznej w działalności rolniczej.................... 845
16.7.4.1. Uwagi wprowadzające........................... 845
16.7.4.2. Oczekiwania wzajemnej zgodności.................... 846
16.7.4.3. Płatność za działania środowiskowe............... 848
16.7.5. Programy rolno-środowiskowo-klimatyczne................ 852
16.7.6. Rolnictwo ekologiczne................................... 855
16.7.6.1. Koncepcja rolnictwa naturalnego................ 855
16.7.6.2. Podstawy prawne w zakresie produkcji ekologicznej.................................... 856
16.7.6.3. Pojęcie i cele rolnictwa organicznego............. 858
16.7.6.4. Zasady produkcji ekologicznej.................... 860
16.7.6.5. Produkty i substancje wykorzystywane w rolnictwie i kryteria ich dopuszczenia.................... 862
16.8. Prawne uregulowanie nowoczesnania z organizmami genetycznie modyfikowanymi............. 864
16.8.1. Organizmy genetycznie zmodyfi kowane w prawie unijnym... 864
16.8.2. Organizmy genetycznie zmodyfi kowane w prawie polskim.... 868
Bibliografia........................................................... 875
Wstęp................................................................. 27
Część pierwsza
ZAGADNIENIA OGÓLNE
Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające............................................. 31
1.1. Środowisko i jego zagrożenia....................................... 31
1.2. Ochrona środowiska – od działań incydentalnych do polityki środowiskowej....................... 35
1.3. Ochrona środowiska jako zadanie państwa........................... 40
1.4. Prawo w ochronie środowiska...................................... 42
1.5. Normy administracyjnoprawne w ochronie środowiska................ 44
1.6. System przepisów prawa ochrony środowiska........................ 45
1.7. Podstawowe założenia aktualnego systemu prawa ochrony środowiska..................... 47
1.7.1. Zakres regulacji i rola ustawy ogólnej......................... 47
1.7.2. Przepisy ogólne Prawa ochrony środowiska.................... 48
1.7.3. Ustawa wprowadzająca i inne akty nowego systemu............. 49
1.8. Ochrona środowiska w prawie unijnym............................. 50
1.8.1. Podstawy prawne kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska.......... 50
1.8.2. Zasady polityki w dziedzinie ochrony środowiska............... 52
1.8.3. Ustawodawstwo wtórne jako podstawowe źródło prawa ochrony środowiska............. 53
1.8.4. Dokumenty programowe – akty paraprawne................... 54
1.9. Sprawiedliwość ekologiczna........................................ 57
Rozdział 2. Zasady ogólne prawa ochrony środowiska............................... 60
2.1. Koncepcje zasad ogólnych w prawie polskim........................ 60
2.2. Zasady ogólne w prawie ochrony środowiska – poglądy doktryny...... 61
2.3. Zasady prawa ochrony środowiska wynikające z przepisów Konstytucji RP......................... 63
2.4. Zasady ogólne w regulacjach ustawowych.......................... 65
2.4.1. Uwagi wprowadzające..................................... 65
2.4.2. Zasada stabilnego rozwoju........................... 66
2.4.3. Zasada kompleksowości................................... 69
2.4.4. Zasada prewencji i zasada przezorności..................... 71
2.4.5. Zasada przezorności...................................... 74
2.4.6. Zasada odpowiedzialności sprawcy – „zanieczyszczający płaci”.... 78
2.4.7. Zasada integracji wymagań ochrony środowiska w politykach, planach i programach........ 83
2.4.8. Zasada dostępu do informacji.............................. 86
2.4.9. Zasada partycypacji publicznej............................. 87
2.4.10. Zasada ujednolicania...................................... 91
2.5. Zasada subsydiarności w prawie ochrony środowiska................ 94
2.5.1. Założenia ogólne zasady subsydiarności...................... 94
2.5.2. Ochrona środowiska a zasada subsydiarności w prawie unijnym... 95
Rozdział 3. Zarządzanie sprawami ochrony środowiska.............................. 97
3.1. Zarządzanie sprawami ochrony środowiska w świetle dokumentów prawa międzynarodowego........ 97
3.2. Typy zadań administracji w dziedzinie ochrony środowiska........ 101
3.3. Zadania organizatorskie i bezpośrednio wykonawcze................. 103
3.3.1. Krajowe i lokalne planowanie strategiczne w ochronie środowiska.......... 103
3.3.2. Zadania własne samorządu terytorialnego.................... 105
3.3.3. Zadania związane z gospodarowaniem przestrzenią............ 106
3.3.4. Inne formy organizatorskiego działania organów lokalnych..... 107
3.4. Podział kompetencji w zakresie zadań zobowiązująco-reglamentacyjnych.................... 108
3.5. Podział kompetencji w zakresie zadań nadzorczo-kontrolnych......... 111
3.5.1. Zadania nadzorczo-kontrolne wykonywane przez administrację ogólną............ 111
3.5.2. Zadania wykonywane przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska.......... 113
3.5.2.1. Zakres zadań Inspekcji Ochrony Środowiska........... 113
3.5.2.2. Uprawnienia kontrolne i nadzorcze Inspekcji Ochrony Środowiska................. 114
3.5.3. Inspekcja a organy samorządu terytorialnego.................. 115
3.5.4. Państwowy monitoring środowiska.......................... 116
3.6. Dyrektorzy ochrony środowiska jako organy administracji rządowej w zakresie spraw ochrony środowiska... 117
3.7. Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie – system EMAS....... 119
3.7.1. Uwagi wprowadzające...................................... 119
3.7.2. System ekozarządzania i audytu EMAS w prawie unijnym...... 121
3.7.3. Wdrożenie wymagań systemu ekozarządzania i audytu EMAS w polskim prawie wewnętrznym......... 126
Rozdział 4. Procedury ocen oddziaływania na środowisko........................... 134
4.1. Założenia ogólne................................................ 134
4.2. Procedura oceny strategicznej..................................... 136
4.2.1. Zakres obowiązku przeprowadzenia procedury................ 136
4.2.2. Przebieg procedury oceny strategicznej....................... 139
4.3. System procedur oceny indywidualnej.............................. 141
4.3.1. Pojęcie przedsięwzięcia i kategorie przedsięwzięć.............. 141
4.3.2. Typy procedur oceny jednostkowej.......................... 144
4.3.3. Cele prowadzenia procedur oceny indywidualnej.............. 145
4.4. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i procedura oceny podstawowej............... 146
4.4.1. Zakres obowiązku uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach................ 146
4.4.2. Właściwość organów w zakresie wydawania decyzji środowiskowych..................... 150
4.4.3. Nowoczesnanie w sprawie wydania decyzji środowiskowej........ 153
4.4.4. Procedura oceny podstawowej............................... 155
4.4.5. Ustalenie treści decyzji środowiskowej........................ 162
4.4.6. Nadzór nad należycieścią decyzji środowiskowych........... 165
4.4.7. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko........ 168
4.5. Procedura oceny uzupełniającej................................... 170
4.6. Procedura oceny „naturowej”..................................... 175
4.7. Procedury oceny transgranicznej.................................. 178
4.7.1. Zakres obowiązku przeprowadzenia progresywnań transgranicznych................. 178
4.7.2. Progresywnanie transgraniczne dotyczące przedsięwzięć.......... 179
4.7.3. Postępowanie transgraniczne dotyczące projektowanych dokumentów....................... 181
4.7.4. Innowacyjnanie transgraniczne dotyczące skutków pochodzących z innego państwa.............. 181
4.8. Przeglądy naturalne............................................ 182
Rozdział 5. Dostęp do danych i partycypacja publiczna w ochronie środowiska..... 184
5.1. Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie.................. 184
5.1.1. Prawo do danych o środowisku w prawie unijnym i wewnętrznym.................... 184
5.1.2. Tryby udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie... 186
5.1.2.1. Upowszechnianie danych o środowisku............ 186
5.1.2.2. Dostęp do danych o środowisku na wniosek........ 187
5.1.3. Odmowa udostępnienia danych o środowisku i jego ochronie... 188
5.1.4. Opłaty za dostęp do danych.............................. 193
5.2. Udział społeczeństwa w podejmowaniu rozstrzygnięć związanych z ochroną środowiska.......... 194
5.2.1. Prawo składania uwag i wniosków........................... 194
5.2.2. Obowiązki organów administracji........................... 195
5.2.3. Udział organizacji naturalnych w nowoczesnaniach związanych z udziałem społeczeństwa....... 196
Rozdział 6. Instrumenty finansowoprawne.......................................... 200
6.1. Instrumenty fi nansowoprawne w systemie przepisów ochrony środowiska....... 200
6.2. Opłaty za korzystanie ze środowiska............................... 203
6.2.1. Teoretyczne założenia systemu opłat......................... 203
6.2.2. Opłaty przewidywane przez Prawo ochrony środowiska........ 203
6.2.3. Opłaty związane z ochroną powierzchni i zasobów wnętrza ziemi................. 205
6.2.4. Opłaty przewidywane przepisami ustawy o ochronie przyrody.... 206
6.2.5. Opłaty przewidywane przepisami ustawy Prawo wodne z 2017 r.... 208
6.3. Administracyjne sankcje fi nansowe za naruszanie zasad korzystania z zasobów środowiska...... 209
6.3.1. Ogólne założenia systemu sankcji finansowych. Odraczanie i umarzanie kar i opłat.......... 209
6.3.2. Opłaty podwyższone....................................... 211
6.3.3. Administracyjne kary pieniężne............................. 213
6.3.3.1. Uwagi wprowadzające.............................. 213
6.3.3.2. Kary nakładane na podstawie przepisów Prawa ochrony środowiska............... 214
6.3.3.3. Kary pieniężne przewidywane przepisami ustawy o ochronie przyrody........ 216
6.3.3.4. Administracyjne kary pieniężne o charakterze „widełkowym”................... 218
6.3.3.5. Administracyjne kary pieniężne w ustawie o odpadach... 218
6.3.4. Opłata produktowa........................................ 220
6.4. Fundusze celowe w ochronie środowiska........................... 222
6.4.1. Założenia ogólne systemu funduszowego..................... 222
6.4.2. Przychody funduszy środowiskowych........................ 223
6.4.3. Formy prawne fi nansowania zadań przez fundusze środowiskowe........................ 224
6.4.4. Organizacja funduszy środowiskowych....................... 224
6.5. Różnicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służące osiąganiu celów ochrony środowiska..... 225
Rozdział 7. Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska........................ 227
7.1. Uwagi wprowadzające............................................ 227
7.2. Odpowiedzialność cywilna........................................ 227
7.2.1. Założenia ogólne.......................................... 227
7.2.2. Przepisy Kodeksu cywilnego................................ 229
7.2.3. Prawo ochrony środowiska................................. 231
7.2.4. Ustawy szczególne......................................... 232
7.2.5. Konwencja z Lugano z 1993 r. O odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone działalnością niebezpieczną dla środowiska............................................ 233
7.3. Odpowiedzialność karna......................................... 234
7.3.1. Założenia ogólne.......................................... 234
7.3.2. Przestępstwa przeciw środowisku w Kodeksie karnym.......... 235
7.3.3. Przestępstwa przeciw środowisku w ustawach szczególnych..... 239
7.3.4. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych................... 241
7.3.5. Odpowiedzialność karna w ochronie środowiska w przepisach prawa międzynarodowego i unijnego...... 244
7.4. Odpowiedzialność administracyjna................................ 246
7.4.1. Założenia ogólne.......................................... 246
7.4.2. Sankcyjne decyzje zobowiązujące............................ 248
7.4.3. Sankcyjne decyzje wstrzymujące............................. 250
7.4.3.1. Uwagi wprowadzające.............................. 250
7.4.3.2. Wstrzymanie działalności........................... 252
7.4.3.3. Wstrzymanie wykorzystywania instalacji.................. 253
7.5. Odpowiedzialność z tytułu uniemożliwiania i naprawiania szkód w środowisku.......... 257
Część druga
REGULACJE SEKTOROWE
Rozdział 8. Ochrona jakości środowiska i prawo emisyjne............................ 263
8.1. Ogólne założenia regulacji........................................ 263
8.2. Ochrona jakości zasobów środowiska.............................. 264
8.2.1. Ustalanie wymagań dotyczących jakości środowiska............ 264
8.2.2. Programy naprawcze....................................... 265
8.3. Ochrona przed zanieczyszczeniami – wymagania o charakterze ogólnym....... 267
8.3.1. Zakres prawnej ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem... 267
8.3.2. Ochrona przed skażeniem – oczekiwania dotyczące instalacji............... 269
8.3.3. Obszar ograniczonego użytkowania.......................... 271
8.3.4. Strefy przemysłowe........................................ 274
8.3.5. Standardy emisyjne z instalacji.............................. 275
8.3.6. Ochrona przed zanieczyszczeniem – wymogi dotyczące substancji i produktów............ 276
8.3.7. Ochrona przed skażeniem – obowiązki zarządzających źródłami liniowymi i rozproszonymi...... 277
8.4. Pozwolenia emisyjne............................................. 278
8.4.1. Ogólne założenia systemu decyzji reglamentujących korzystanie ze środowiska........ 278
8.4.2. Charakter prawny pozwolenia emisyjnego.................... 280
8.4.3. Warunki wydania pozwolenia emisyjnego.................... 283
8.4.4. Treść pozwolenia emisyjnego................................ 286
8.4.5. Wygaśnięcie, cofnięcie i ograniczenie pozwolenia.............. 287
8.5. Pozwolenia zintegrowane......................................... 290
8.5.1. Pozwolenie zintegrowane jako pozwolenie emisyjne............ 290
8.5.2. Koncepcja najkorzystniejszych dostępnych technik a treść pozwolenia zintegrowanego......... 292
8.5.3. Inne odrębności pozwoleń zintegrowanych.................... 293
8.6. Obowiązek prowadzenia pomiarów emisji.......................... 297
Rozdział 9. Ochrona powietrza.................................................... 298
9.1. Uwagi wprowadzające............................................ 298
9.2. Ochrona powietrza w prawie międzynarodowym i unijnym........... 298
9.2.1. Konwencja genewska wraz z protokołami dodatkowymi........ 298
9.2.2. Konwencja wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej. Protokół montrealski wraz z poprawkami..................... 300
9.2.3. Konwencja klimatyczna.................................... 301
9.2.4. Ochrona powietrza w prawie unijnym........................ 304
9.3. Ochrona jakości powietrza........................................ 307
9.3.1. Standardy jakości powietrza................................. 307
9.3.2. Badanie przestrzegania standardów jakości środowiska......... 311
9.3.3. Prawne konsekwencje naruszenia standardów jakości powietrza............. 313
9.3.4. Wartości odniesienia....................................... 316
9.4. Ustalanie dopuszczalnych poziomów emisji do powietrza............. 316
9.4.1. Standardy emisyjne z instalacji.............................. 316
9.4.2. Pozwolenia na emisję gazów i pyłów do powietrza............. 317
9.4.3. Obowiązek prowadzenia pomiarów emisji.................... 319
9.5. Ochrona warstwy ozonowej....................................... 320
9.5.1. Uwagi wprowadzające...................................... 320
9.5.2. Podstawowe założenia ochrony warstwy ozonowej według przepisów rozporządzenia 1005/2009...... 320
9.5.3. Regulacje prawa wewnętrznego.............................. 323
9.6. Obrót uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych................ 329
9.6.1. Założenia i źródła regulacji................................. 329
9.6.2. System handlu uprawnieniami do emisji...................... 330
9.6.3. Zakres ustawy i jej podstawowe cele.......................... 331
9.6.4. Administrowanie systemem i Krajowy rejestr jednostek Kioto i uprawnień do emisji........ 332
9.6.5. Przydział uprawnień do emisji.............................. 333
9.6.5.1. Uwagi wprowadzające.............................. 333
9.6.5.2. Przydział uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej............... 334
9.6.5.3. Przydział uprawnień do emisji operatorom statków powietrznych.............. 335
9.6.5.4. Przydział uprawnień do emisji w okresie rozliczeniowym 2013–2020 dla instalacji tworzyjących energię elektryczną........................................ 337
9.6.6. Monitorowanie, raportowanie i rozliczanie emisji gazów cieplarnianych...................... 338
9.6.7. Zezwolenia na emisję gazów cieplarnianych................... 339
9.6.8. Handel uprawnieniami do emisji............................ 340
9.6.9. Sankcje................................................... 341
9.7. Odnawialne źródła energii w systemie prawnej ochrony powietrza i innych komponentów środowiska......... 342
9.7.1. Założenia regulacji......................................... 342
9.7.2. Odnawialne źródła energii w przepisach Unii Europejskiej...... 343
9.7.3. Odnawialne źródła energii w przepisach krajowych............ 355
9.7.4. Agencja Energii Odnawialnej............................... 363
9.8. Ochrona przed hałasem.......................................... 364
9.8.1. Standardy imisyjne w ochronie przez hałasem................. 364
9.8.2. Badanie przestrzegania wymagań imisyjnych.................. 365
9.8.3. Ustalanie dopuszczalnej emisji hałasu i pomiary hałasu......... 366
9.9. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi....................... 367
Rozdział 10. Uniemożliwianie skutkom poważnych awarii i ich eliminowanie. Nowoczesnanie z substancjami chemicznymi i produktami biobójczymi..... 370
10.1. Uwagi wprowadzające........................................... 370
10.2. Regulacje międzynarodowe...................................... 370
10.3. Przeciwdziałanie poważnym awariom w prawie wewnętrznym....... 376
10.3.1. Uwagi wprowadzające.................................... 376
10.3.2. Zasady kwalifi kacji instalacji do określonych kategorii zakładów..................... 379
10.3.3. Zgłoszenie obiektów niebezpiecznych...................... 380
10.3.4. Programy zapobiegania awariom i opracowanie systemu bezpieczeństwa.................... 382
10.3.5. Raport o bezpieczeństwie................................. 384
10.3.6. Plany operacyjno-ratownicze.............................. 385
10.3.7. System kontroli i nadzoru................................ 388
10.4. Nowoczesnanie z substancjami i preparatami chemicznymi............ 392
10.4.1. Innowacyjnanie z substancjami w prawie międzynarodowym i unijnym...................... 392
10.4.2. Innowacyjnanie z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami według przepisów prawa wewnętrznego.................... 395
10.5. Innowacyjnanie z produktami biobójczymi.......................... 398
Rozdział 11. Gospodarowanie odpadami............................................ 403
11.1. System przepisów o odpadach.................................... 403
11.2. Zakres przedmiotowy ustawy o odpadach i podstawowe defi nicje..... 408
11.3. Gospodarka odpadami i zasady jej prowadzenia.................... 415
11.3.1. Gospodarka odpadami i jej główne komponenty................. 415
11.3.2. Zasady ogólne nowoczesnania z odpadami.................... 419
11.4. Podstawowe obowiązki podmiotów gospodarujących odpadami...... 425
11.5. Planowanie w gospodarce odpadami.............................. 426
11.6. Reglamentacja nowoczesnania z odpadami.......................... 428
11.6.1. Prawna reglamentacja wytwarzania odpadów............... 428
11.6.2. Prawna reglamentacja gospodarowania odpadami........... 431
11.6.3. Gospodarowanie odpadami a pozwolenie zintegrowane...... 435
11.6.4. Magazynowanie odpadów................................ 436
11.6.5. Reglamentacja świadczenia określonych usług komunalnych... 437
11.7. Likwidowanie odpadów............................................. 438
11.8. Ewidencja odpadów i baza danych o odpadach..................... 439
11.9. Prawna regulacja standardów przetwarzania odpadów............... 440
11.9.1. Uwagi wprowadzające.................................... 440
11.9.2. Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów............... 440
11.9.3. Składowanie odpadów.................................. 442
11.9.4. Procesy cieplnego przekształcania odpadów............. 448
11.10. Nowoczesnanie z odpadami opakowaniowymi...................... 449
11.11. Progresywnanie z pojazdami samochodowymi wycofanymi z wykorzystania............................ 458
11.11.1. Uwagi wprowadzające.................................. 458
11.11.2. Regulacje unijne....................................... 458
11.11.3. Ustawa o recyklingu pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji.................. 459
11.11.3.1. Uwagi wprowadzające........................ 459
11.11.3.2. Obowiązki wprowadzających pojazdy........... 460
11.11.3.3. Obowiązki właścicieli pojazdów............... 462
11.11.3.4. Obowiązki przedsiębiorców prowadzących stacje demontażu............... 463
11.11.3.5. Obowiązki przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania pojazdów............... 464
11.11.3.6. Obowiązki przedsiębiorców eksploatujących strzępiarki....................... 466
11.11.3.7. Gwarancje przestrzegania przepisów ustawy..... 466
11.12. Progresywnanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym... 467
11.12.1. Progresywnanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w prawodawstwie unijnym.... 467
11.12.2. Innowacyjnanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w przepisach prawa polskiego..... 470
11.12.2.1. Uwagi wprowadzające........................ 470
11.12.2.2. Obowiązki wprowadzającego sprzęt............ 474
11.12.2.3. Obowiązki użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego.............. 475
11.12.2.4. Obowiązki zbierających zużyty sprzęt........... 475
11.12.2.5. Obowiązki prowadzących zakłady przetwarzania............................... 476
11.12.2.6. Obowiązki prowadzących działalność w zakresie recyklingu i w zakresie innych niżeli recykling procesów odzysku............................ 477
11.12.2.7. Organizacje odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego.................... 477
11.12.2.8. Nadzór i gwarancje przestrzegania przepisów ustawy.................... 479
11.13. Nowoczesnanie ze zużytymi bateriami i akumulatorami.............. 480
11.14. Progresywnanie z odpadami wydobywczymi........................ 485
11.15. Progresywnanie z odpadami komunalnymi......................... 488
11.15.1. Zakres regulacji w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi..................... 488
11.15.2. Systemy postępowania z odpadami komunalnymi......... 489
11.15.3. Prawa i obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi....... 490
11.15.4. Obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi.......... 495
11.15.5. Obowiązki odbierających odpady komunalne............. 495
11.16. Transgraniczne przemieszczanie odpadów........................ 497
11.16.1. Zakres regulacji prawnej............................... 497
11.16.2. Zakres obowiązywania przepisów rozporządzenia 1013/2006.............................. 497
11.16.3. Wykorzystywanie przepisów aktów prawa Unii Europejskiej dotyczących międzynarodowego obrotu odpadami......... 499
Rozdział 12. Gospodarowanie wodami śródlądowymi................................. 502
12.1. Podstawowe założenia regulacji.................................. 502
12.2. Gospodarowanie wodami w prawie Unii Europejskiej............... 503
12.2.1. Uwagi wprowadzające.................................... 503
12.2.2. Dyrektywa ramowa w sprawie polityki wodnej Unii.......... 503
12.2.3. Ochrona wód w dyrektywach szczegółowych................ 506
12.3. System zarządzania wodami w Polsce............................. 509
12.3.1. Ogólne założenia tworzenia i funkcjonowania systemu....... 509
12.3.2. Ewolucja systemu zarządzania wodami w Polsce............. 509
12.3.3. Prawne instrumenty zarządzania wodami................... 515
12.4. Własność i prawne formy korzystania z wód....................... 516
12.4.1. Własność wód i obowiązki ich właścicieli................... 516
12.4.2. Korzystanie z wód....................................... 517
12.4.2.1. Uwagi wprowadzające........................... 517
12.4.2.2. Powszechne korzystanie z wód publicznych........ 518
12.4.2.3. Zwykłe korzystanie z wód........................ 519
12.4.2.4. Szczególne korzystanie z wód..................... 520
12.4.2.5. Usługi wodne................................... 521
12.5. Planowanie w gospodarowaniu wodami........................... 523
12.6. Reglamentacja korzystania z wód................................. 527
12.7. Ochrona wód przed zanieczyszczeniem........................... 536
12.7.1. Rozwój ustawodawstwa.................................. 536
12.7.2. Ochrona jakości wód.................................... 539
12.7.2.1. Uwagi wprowadzające........................... 539
12.7.2.2. Ustalenie wymagań jakościowych dla wód.......... 539
12.7.2.3. Standardy jakości wód........................... 543
12.7.2.4. Monitoring jakości wód.......................... 544
12.8. Prawne instrumenty ochrony wód przed skażeniem......... 544
12.8.1. Uwagi wprowadzające.................................... 544
12.8.2. Standardy emisyjne dotyczące ścieków..................... 545
12.8.3. Określenie warunków wprowadzania ścieków do wód........ 547
12.8.4. Ochrona wód przed azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych..................... 547
12.8.5. Obowiązek instalowania i eksploatowania urządzeń ochronnych......................... 548
12.8.6. Obowiązek uzyskania zgody na odprowadzanie ścieków...... 550
12.8.7. Obowiązek prowadzenia pomiarów ścieków................. 550
12.8.8. Obszarowa ochrona ujęć i źródeł wody..................... 552
12.9. Naprawianie szkód powstałych w związku z gospodarowaniem wodami................ 553
12.10. Zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków komunalnych............. 554
Rozdział 13. Ochrona wód morskich................................................ 560
13.1. Ochrona wód morskich w świetle prawa międzynarodowego......... 560
13.1.1. Regulacje o charakterze ogólnym.......................... 560
13.1.2. Konwencja helsińska z 1974 i 1992 r........................ 569
13.1.3. Konwencja z Montego Bay................................ 575
13.1.4. Ochrona morza w aktach prawa pochodnego Unii Europejskiej...................... 577
13.2. Ochrona wód morskich w prawie wewnętrznym.................... 580
13.2.1. Ustawa o obszarach morskich z 1991 r...................... 580
13.2.2. Ustawa o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki......................... 586
13.2.2.1. Zakres obowiązywania przepisów................. 586
13.2.2.2. Obowiązki związane z progresywnaniem z odpadami.................................... 588
13.2.2.3. Postępowanie z wodami balastowymi i osadami..... 590
13.2.2.4. Obowiązki informacyjne i sygnalizacyjne.......... 592
13.2.2.5. Obowiązki organów administracji morskiej......... 594
13.2.3. Ustawa o bezpieczeństwie morskim........................ 596
13.2.4. Progresywnanie z odpadami pochodzącymi ze statków......... 596
Rozdział 14. Gospodarowanie zasobami geosfery..................................... 599
14.1. Ochrona powierzchni ziemi...................................... 599
14.1.1. Pojęcie powierzchni ziemi i cel jej ochrony................. 599
14.1.2. Zakres i cel ochrony powierzchni ziemi.................... 602
14.1.3. Instrumenty ochrony powierzchni ziemi.................... 607
14.1.4. Rola organów samorządu terytorialnego w zakresie ochrony powierzchni ziemi................... 623
14.1.4.1. Uwagi wprowadzające........................... 623
14.1.4.2. Zadania powierzone organom samorządu województwa................................... 623
14.1.4.3. Zadania powierzone organom powiatu............. 626
14.1.4.4. Zadania powierzone organom gminy.............. 631
14.2. Korzystanie z kopalin użytecznych................................ 633
14.2.1. Cele i zakres obowiązywania ustawy....................... 633
14.2.2. Własność górnicza, stosowanie górnicze i inne uprawnienia górnicze................. 635
14.2.3. Koncesje............................................... 637
14.2.4. Wyciąganie kopalin.................................... 640
14.2.5. Szkody górnicze......................................... 643
14.2.5.1. Pojęcie szkody górniczej......................... 643
14.2.5.2. Przedmiot szkody i jej powstanie.................. 644
14.2.5.3. Związek przyczynowy........................... 644
14.2.5.4. Naprawianie szkód górniczych.................... 646
14.2.5.5. Sposób naprawienia szkody górniczej.............. 647
14.2.5.6. Obowiązek naprawienia szkody górniczej w postaci zaniku wody albo utraty jej przydatności.... 649
14.2.5.7. Tryb dochodzenia roszczeń na gruncie Prawa geologicznego i górniczego................. 650
14.2.6. Podziemne składowanie dwutlenku węgla.................. 651
Rozdział 15. Ochrona rozmaitości biologicznej.................................... 652
15.1. Uwagi wprowadzające........................................... 652
15.2. Ochrona przyrody – zagadnienia ogólne........................... 656
15.3. Ochrona rozmaitości biologicznej w prawie międzynarodowym i europejskim............... 660
15.3.1. Międzynarodowe źródła prawa ochrony różnorakości biologicznej.................... 660
15.3.2. Europejskie źródła prawa ochrony różnorakości biologicznej...................... 667
15.4. Ewolucja regulacji prawnej w zakresie ochrony różnorakości biologicznej w Polsce............ 672
15.4.1. Geneza i motywy ochrony przyrody....................... 672
15.4.2. Rozwój prawnej ochrony przyrody na ziemiach polskich..... 676
15.5. Zasady prawa ochrony przyrody.................................. 691
15.6. Zakres regulacji ustawy o ochronie przyrody....................... 694
15.6.1. Przedmiotowy zakres regulacji............................ 694
15.6.2. Podmiotowy zakres regulacji – organizacja ochrony przyrody............... 700
15.7. Instrumenty organizatorskie w ochronie przyrody.................. 706
15.7.1. Podstawowe dokumenty programowe i planistyczne......... 706
15.7.2. Plany ochrony........................................... 712
15.7.3. Rejestry................................................ 714
15.8. Formy ochrony przyrody........................................ 715
15.8.1. Uwagi wprowadzające.................................... 715
15.8.2. Podział form ochrony przyrody........................... 716
15.8.3. Ogólne założenia ustanawiania, znoszenia i zmiany granic prawnych formy ochrony przyrody......... 717
15.8.4. Formy ochrony obszarowej............................... 719
15.8.4.1. Uwagi wprowadzające........................... 719
15.8.4.2. Park narodowy i rezerwat przyrody............... 719
15.8.4.3. Park krajobrazowy i obszar chronionego krajobrazu... 727
15.8.5. Formy ochrony obiektowej................................ 730
15.8.6. Ochrona wysokogatunkowa i jej formy............................ 732
15.8.6.1. Idea ochrony gatunkowej......................... 732
15.8.6.2. Zakres ochrony wysokojakościowej...................... 733
15.8.6.3. Strefy ochrony ostoi i stanowisk................... 738
15.8.6.4. Międzynarodowy obrót gatunkami chronionymi.... 738
15.8.6.5. Zgłoszenie do rejestru........................... 740
15.8.6.6. Planowanie w zakresie ochrony gatunkowej........ 741
15.8.6.7. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone poprzez zwierzęta.......... 741
15.9. Obszary Natura 2000.......................................... 743
15.10. Ochrona ex situ............................................... 749
15.11. Ochrona powszechna.......................................... 756
15.12. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody................ 756
15.13. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień............................ 759
15.13.1. Zakres ochrony....................................... 759
15.13.2. Reglamentacja usuwania drzew i krzewów................ 760
15.14. Prawna ochrona krajobrazu..................................... 763
15.14.1. Krajobraz – pojęcie, typy i funkcje.................... 763
15.14.2. Ochrona krajobrazu w regulacjach prawnomiędzynarodowych i prawie unijnym............. 765
15.14.3. Krajobraz w ujęciu prawnym............................ 767
15.14.4. Miejsce ochrony prawnej krajobrazu w polskim systemie prawnym ochrony środowiska......... 769
15.14.5. Prawne narzędzia ochrony krajobrazu.................... 771
15.14.6. Krajobraz jako niematerialne dziedzictwo kulturowe....... 775
Rozdział 16. Ochrona użytkowa zasobów biosfery.................................... 778
16.1. Uwagi wprowadzające........................................... 778
16.2. Korzystanie z zasobów leśnych................................... 778
16.2.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 778
16.2.2. Gospodarka leśna....................................... 780
16.2.3. Plan urządzenia lasu..................................... 783
16.2.4. Zasady udostępniania lasów.............................. 784
16.2.5. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe............ 786
16.2.6. Służba Leśna............................................ 786
16.3. Korzystanie z zasobów zwierzyny łownej.......................... 788
16.3.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 788
16.3.2. Zasady prowadzenia gospodarki łowieckiej................. 788
16.3.3. Reglamentacja pozyskiwania zwierzyny..................... 793
16.3.4. Polski Związek Łowiecki.................................. 796
16.3.5. Państwowa Straż Łowiecka................................ 798
16.3.6. Nowoczesnanie w sprawach związanych ze szkodami łowieckimi..................... 799
16.4. Ochrona użytkowa zasobów żywych wód śródlądowych............. 801
16.4.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 801
16.4.2. Zasady gospodarowania zasobami żywymi wód śródlądowych................. 802
16.4.3. Środki prawne ochrony zasobów żywych wód śródlądowych................. 804
16.4.4. Państwowa Straż Rybacka................................. 808
16.5. Korzystanie z zasobów żywych mórz.............................. 810
16.5.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 810
16.5.2. Wspólna Polityka Rybołówstwa........................... 811
16.5.3. Ustawa o rybołówstwie morskim – zakres regulacji.......... 812
16.5.4. Realizowanie rybołówstwa............................... 813
16.5.5. Prawne środki ochrony zasobów żywych Morza Bałtyckiego... 815
16.5.6. Organy administracji w zakresie rybołówstwa morskiego..... 817
16.6. Humanitarna ochrona zwierząt................................... 818
16.6.1. Zakres regulacji prawnej.................................. 818
16.6.2. Obowiązek humanitarnego traktowania zwierząt............ 820
16.6.3. Obowiązki związane z transportem zwierząt................ 823
16.6.4. Postępowanie ze zwierzętami gospodarskimi................ 823
16.6.5. Postępowanie ze zwierzętami domowymi................... 825
16.6.6. Nowoczesnanie ze zwierzętami dziko żyjącymi................ 827
16.6.7. Postępowanie ze zwierzętami użytkowanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych............................................ 827
16.6.8. Reglamentacja przeprowadzania procedur doświadczalnych z użyciem zwierząt......... 828
16.7. Ochrona biosfery w działalności rolniczej.......................... 831
16.7.1. Geneza prawnej regulacji ochrony biosfery w działalności rolniczej w Polsce.............. 831
16.7.2. Ochrona biosfery przed nadmierną chemizacją w rolnictwie... 836
16.7.2.1. Uwagi wprowadzające........................... 836
16.7.2.2. Wprowadzanie do obrotu i wykorzystywanie środków ochrony roślin............... 836
16.7.2.3. Wprowadzanie do obrotu i używanie nawozów i środków poprawiających atrybuty gleby........ 839
16.7.2.4. Integrowana produkcja roślin..................... 841
16.7.3. Ochrona różnorodności biologicznej poprzez ograniczenie stosowania organizmów genetycznie zmodyfikowanych
w rolnictwie............................................ 843
16.7.4. Ochrona rozmaitości biologicznej w działalności rolniczej.................... 845
16.7.4.1. Uwagi wprowadzające........................... 845
16.7.4.2. Oczekiwania wzajemnej zgodności.................... 846
16.7.4.3. Płatność za działania środowiskowe............... 848
16.7.5. Programy rolno-środowiskowo-klimatyczne................ 852
16.7.6. Rolnictwo ekologiczne................................... 855
16.7.6.1. Koncepcja rolnictwa naturalnego................ 855
16.7.6.2. Podstawy prawne w zakresie produkcji ekologicznej.................................... 856
16.7.6.3. Pojęcie i cele rolnictwa organicznego............. 858
16.7.6.4. Zasady produkcji ekologicznej.................... 860
16.7.6.5. Produkty i substancje wykorzystywane w rolnictwie i kryteria ich dopuszczenia.................... 862
16.8. Prawne uregulowanie nowoczesnania z organizmami genetycznie modyfikowanymi............. 864
16.8.1. Organizmy genetycznie zmodyfi kowane w prawie unijnym... 864
16.8.2. Organizmy genetycznie zmodyfi kowane w prawie polskim.... 868
Bibliografia........................................................... 875
