Tytuł Sytuacja prawna wspólnika spółki niemającej osobowości prawnej jako dłużnika podatkowego Autor Łukasz Pajor Język polski Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska SA ISBN 978-83-8223-506-7 seria Monografie. Biblioteka Przeglądu Podatkowego Rok wydania 2020 ilość stron 316 Format pdf Spis treści Wykaz ważniejszych skrótów......................................................... 13
Wstęp................................................................................................... 15
Rozdział I. Charakterystyka spółek niemających osobowości prawnej..... 23
1. Wprowadzenie.......................................................................... 23
2. Źródła prawa spółek niemających osobowości prawnej..... 24
3. Typy normatywne spółek niemających osobowości prawnej................................... 28
3.1. Spółki osobowe a spółki kapitałowe. Pojęcie typu normatywnego spółki.................................. 28
3.2. Spółka cywilna................................................................... 31
3.3. Spółka jawna...................................................................... 33
3.4. Spółka partnerska.............................................................. 35
3.5. Spółka komandytowa....................................................... 37
3.6. Spółka komandytowo-akcyjna........................................ 41
4. Status podmiotowy spółek niemających osobowości prawnej na gruncie prawa prywatnego........................ 44
5. Powstanie spółki niemającej osobowości prawnej.............. 50
6. Struktura majątkowa spółek niemających osobowości prawnej.................................. 54
7. Zasady prowadzenia spraw i reprezentacji spółek osobowych....................................... 61
8. Udział wspólnika w zyskach i stratach spółki...................... 67
9. Rozwiązanie i likwidacja spółki............................................. 69
10. Podsumowanie.......................................................................... 74
Rozdział II. Status podmiotowy spółek niemających osobowości prawnej na gruncie prawa podatkowego.............. 77
1. Wprowadzenie.......................................................................... 77
2. Podmiotowość podatkowoprawna......................................... 80
3. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej a spółki osobowe.................................... 86
3.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 86
3.2. Osobowe spółki handlowe............................................... 87
3.3. Spółka cywilna................................................................... 89
4. Przyczyny statuowania podmiotowości podatkowoprawnej spółek niemających osobowości prawnej.................. 97
4.1. Przypisanie podmiotowi podatku przedmiotu opodatkowania.................................................................. 97
4.2. Opodatkowanie działalności gospodarczej................... 99
5. Podmiotowość podatkowoprawna spółek niemających osobowości prawnej na gruncie poszczególnych ustaw podatkowych........ 102
5.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 102
5.2. Podatki dochodowe........................................................... 103
5.3. Podatki obrotowe............................................................... 107
5.4. Podatek od czynności cywilnoprawnych....................... 108
5.5. Podatki majątkowe, a także posiadajątkowo-przychodowe...... 109
5.6. Podatek od wydobycia niektórych kopalin.................... 111
6. Odpowiedzialność podatkowoprawna spółek niemających osobowości prawnej.......................................... 111
7. Podsumowanie.......................................................................... 118
Rozdział III. Wspólnik spółki osobowej jako podmiot odpowiedzialności podatkowej i osoba trzecia............... 123
1. Wprowadzenie.......................................................................... 123
2. Wspólnik spółki osobowej jako osoba trzecia...................... 125
2.1. Pojęcie osoby trzeciej, a także przyczyny jej ustanawiania................................................................. 125
2.2. Odpowiedzialność osoby trzeciej a zmiana rozkładu ciężaru podatkowego wyznaczonego normą materialnego prawa podatkowego.................................. 132
2.3. Przyczyny ustanawiania odpowiedzialności podatkowej wspólnika i czynienia go osobą trzecią......................... 134
3. Podstawy prawne odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki osobowej.......................................... 140
3.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 140
3.2. Prawo prywatne jako wyłączna podstawa prawna odpowiedzialności wspólnika......................................... 141
3.3. Odesłanie do przepisów prawa prywatnego mocą przepisu prawa podatkowego.......................................... 145
3.4. Prawo podatkowe jako wyłączna podstawa prawna odpowiedzialności wspólnika......................................... 147
3.5. Wnioski częściowe............................................................. 150
4. Charakter prawny odpowiedzialności wspólnika............... 151
4.1. Pojęcie odpowiedzialności – uwagi terminologiczne..... 151
4.2. Obiektywny charakter odpowiedzialności wspólnika............................................................................ 152
4.3. Osobisty i nieograniczony charakter odpowiedzialności wspólnika......................................... 155
5. Powstanie zobowiązania spółki jako warunek potrzebny odpowiedzialności wspólnika................................................ 158
6. Odpowiedzialność za cudzy dług a struktura zobowiązania wspólnika......................................................... 159
7. Zakres podmiotowy odpowiedzialności za zobowiązania spółki osobowej......................................................................... 164
7.1. Pojęcie wspólnika i materialnoprawny charakter jego statusu......................................................................... 164
7.2. Zamknięty katalog wspólników ponoszących odpowiedzialność podatkową......................................... 165
7.3. Kategorie wspólników mogących ponieść odpowiedzialność podatkową......................................... 166
7.3.1. Zagadnienia wprowadzające................................. 166
7.3.2. Spółka cywilna i jawna.......................................... 168
7.3.3. Spółka partnerska................................................... 168
7.3.4. Spółka komandytowa............................................. 170
7.3.5. Spółka komandytowo-akcyjna............................. 173
7.3.6. Odpowiedzialność wspólników spółek prawa obcego........................................................... 175
8. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności wspólnika........ 177
8.1. Odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe
a odpowiedzialność za zaległość podatkową................ 177
8.2. Odpowiedzialność za należności płatnika i inkasenta........................................................................... 180
8.3. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe podatnika przejęte przez następcę prawnego................ 181
8.4. Odpowiedzialność za należności uboczne i koszty egzekucyjne........................................................................ 185
8.5. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po rozwiązaniu spółki............. 187
8.6. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe innego wspólnika, wynikające z działalności spółki, a także odpowiedzialność spółki za zobowiązania wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce............................................................................... 189
8.7. Odpowiedzialność za zobowiązanie innej osoby trzeciej................................................................................. 190
8.8. Odpowiedzialność za niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług, a także oprocentowanie tych zaliczek – wzmianka.......... 193
9. Odpowiedzialność podatkowa wspólnika przystępującego do spółki....................................................... 193
10. Odpowiedzialność podatkowa byłego wspólnika................ 195
10.1. Wystąpienie wspólnika ze spółki wskutek wypowiedzenia................................................................ 195
10.2. Ustanie bytu prawnego spółki osobowej..................... 199
10.3. Zmiana statusu wspólnika w spółce komandytowej.................................................................. 202
11. Okoliczności ograniczające zakres przedmiotowy odpowiedzialności.................................................................... 203
12. Podsumowanie.......................................................................... 205
Rozdział IV. Relacje zachodzące pomiędzy zobowiązaniem spółki a zobowiązaniem wspólnika............................. 211
1. Wprowadzenie.......................................................................... 211
2. Zależność zobowiązania wspólnika od zobowiązania spółki (akcesoryjność)............................................................. 213
2.1. Pojęcie akcesoryjności...................................................... 213
2.2. Akcesoryjność zobowiązania osoby trzeciej w świetle poglądów doktryny prawa podatkowego....................... 215
2.3. Akcesoryjność zobowiązania wspólnika....................... 217
2.3.1. Zagadnienia wprowadzające................................. 217
2.3.2. Akcesoryjność a powstanie zobowiązania wspólnika................................................................. 218
2.3.3. Akcesoryjność a rozmiar długu wspólnika........ 221
2.3.4. Akcesoryjność a wygaśnięcie zobowiązania wspólnika................................................................. 223
2.3.5. Wnioski częściowe.................................................. 224
3. Subsydiarna a prymarna odpowiedzialność wspólnika..... 225
3.1. Pojęcie odpowiedzialności prymarnej i subsydiarnej.... 225
3.2. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika.................... 227
3.2.1. Zagadnienia wprowadzające................................. 227
3.2.2. Problem subsydiarnego charakteru odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej.... 230
3.2.3. Stan bezskuteczności egzekucji............................ 232
3.2.4. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji orzekającej o jego odpowiedzialności....................................... 234
3.2.5. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a wydanie decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika.......... 236
3.2.6. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a akcesoryjność jego zobowiązania.... 238
3.3. Prymarna odpowiedzialność wspólnika........................ 239
4. Solidarność dłużników podatkowych................................... 240
4.1. Pojęcie solidarności dłużników (biernej) w prawie podatkowym............................................ 240
4.2. Solidarność jako cecha zobowiązania............................ 241
4.3. Solidarność a subsydiarność............................................ 244
4.4. Solidarność gwarancyjna................................................. 245
4.5. Dopuszczalność wykorzystywania przepisów o solidarności biernej do odpowiedzialności wspólników.................... 246
4.6. Zakres solidarności........................................................... 249
4.7. Moment powstania solidarności..................................... 251
4.8. Następstwa solidarności................................................... 252
4.8.1. Następstwa podatkowoprawne............................. 252
4.8.2. Następstwa cywilnoprawne.................................. 254
5. Podsumowanie.......................................................................... 256
Rozdział V. Realizacja odpowiedzialności wspólnika.................................... 259
1. Wprowadzenie.......................................................................... 259
2. Abstrakcyjne a realne zobowiązanie wspólnika.................. 261
3. Model nowoczesnania w przedmiocie orzekania o odpowiedzialności wspólnika............................................. 263
3.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 263
3.2. Model dwufazowy............................................................. 263
3.3. Model jednofazowy........................................................... 269
3.4. Wnioski częściowe............................................................. 271
4. Wielość wspólników odpowiedzialnych a jedność nowoczesnania w przedmiocie orzeczenia o ich odpowiedzialności............. 272
5. Charakter prawny decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika............................................. 275
6. Granice czasowe orzeczenia o odpowiedzialności wspólnika........................................ 277
7. Zabezpieczenie wykonania zobowiązania wspólnika......... 280
7.1. Zabezpieczenie zobowiązania wspólnika przed terminem płatności................................................ 280
7.2. Zabezpieczenia rzeczowe (hipoteka przymusowa i zastaw skarbowy)............................................................ 281
8. Wykonanie zobowiązania wspólnika.................................... 282
9. Podsumowanie.......................................................................... 284
Zakończenie....................................................................................... 287
Bibliografia......................................................................................... 293
Wykaz orzecznictwa sądowego...................................................... 307
Wykaz aktów prawnych................................................................... 313
Wstęp................................................................................................... 15
Rozdział I. Charakterystyka spółek niemających osobowości prawnej..... 23
1. Wprowadzenie.......................................................................... 23
2. Źródła prawa spółek niemających osobowości prawnej..... 24
3. Typy normatywne spółek niemających osobowości prawnej................................... 28
3.1. Spółki osobowe a spółki kapitałowe. Pojęcie typu normatywnego spółki.................................. 28
3.2. Spółka cywilna................................................................... 31
3.3. Spółka jawna...................................................................... 33
3.4. Spółka partnerska.............................................................. 35
3.5. Spółka komandytowa....................................................... 37
3.6. Spółka komandytowo-akcyjna........................................ 41
4. Status podmiotowy spółek niemających osobowości prawnej na gruncie prawa prywatnego........................ 44
5. Powstanie spółki niemającej osobowości prawnej.............. 50
6. Struktura majątkowa spółek niemających osobowości prawnej.................................. 54
7. Zasady prowadzenia spraw i reprezentacji spółek osobowych....................................... 61
8. Udział wspólnika w zyskach i stratach spółki...................... 67
9. Rozwiązanie i likwidacja spółki............................................. 69
10. Podsumowanie.......................................................................... 74
Rozdział II. Status podmiotowy spółek niemających osobowości prawnej na gruncie prawa podatkowego.............. 77
1. Wprowadzenie.......................................................................... 77
2. Podmiotowość podatkowoprawna......................................... 80
3. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej a spółki osobowe.................................... 86
3.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 86
3.2. Osobowe spółki handlowe............................................... 87
3.3. Spółka cywilna................................................................... 89
4. Przyczyny statuowania podmiotowości podatkowoprawnej spółek niemających osobowości prawnej.................. 97
4.1. Przypisanie podmiotowi podatku przedmiotu opodatkowania.................................................................. 97
4.2. Opodatkowanie działalności gospodarczej................... 99
5. Podmiotowość podatkowoprawna spółek niemających osobowości prawnej na gruncie poszczególnych ustaw podatkowych........ 102
5.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 102
5.2. Podatki dochodowe........................................................... 103
5.3. Podatki obrotowe............................................................... 107
5.4. Podatek od czynności cywilnoprawnych....................... 108
5.5. Podatki majątkowe, a także posiadajątkowo-przychodowe...... 109
5.6. Podatek od wydobycia niektórych kopalin.................... 111
6. Odpowiedzialność podatkowoprawna spółek niemających osobowości prawnej.......................................... 111
7. Podsumowanie.......................................................................... 118
Rozdział III. Wspólnik spółki osobowej jako podmiot odpowiedzialności podatkowej i osoba trzecia............... 123
1. Wprowadzenie.......................................................................... 123
2. Wspólnik spółki osobowej jako osoba trzecia...................... 125
2.1. Pojęcie osoby trzeciej, a także przyczyny jej ustanawiania................................................................. 125
2.2. Odpowiedzialność osoby trzeciej a zmiana rozkładu ciężaru podatkowego wyznaczonego normą materialnego prawa podatkowego.................................. 132
2.3. Przyczyny ustanawiania odpowiedzialności podatkowej wspólnika i czynienia go osobą trzecią......................... 134
3. Podstawy prawne odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki osobowej.......................................... 140
3.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 140
3.2. Prawo prywatne jako wyłączna podstawa prawna odpowiedzialności wspólnika......................................... 141
3.3. Odesłanie do przepisów prawa prywatnego mocą przepisu prawa podatkowego.......................................... 145
3.4. Prawo podatkowe jako wyłączna podstawa prawna odpowiedzialności wspólnika......................................... 147
3.5. Wnioski częściowe............................................................. 150
4. Charakter prawny odpowiedzialności wspólnika............... 151
4.1. Pojęcie odpowiedzialności – uwagi terminologiczne..... 151
4.2. Obiektywny charakter odpowiedzialności wspólnika............................................................................ 152
4.3. Osobisty i nieograniczony charakter odpowiedzialności wspólnika......................................... 155
5. Powstanie zobowiązania spółki jako warunek potrzebny odpowiedzialności wspólnika................................................ 158
6. Odpowiedzialność za cudzy dług a struktura zobowiązania wspólnika......................................................... 159
7. Zakres podmiotowy odpowiedzialności za zobowiązania spółki osobowej......................................................................... 164
7.1. Pojęcie wspólnika i materialnoprawny charakter jego statusu......................................................................... 164
7.2. Zamknięty katalog wspólników ponoszących odpowiedzialność podatkową......................................... 165
7.3. Kategorie wspólników mogących ponieść odpowiedzialność podatkową......................................... 166
7.3.1. Zagadnienia wprowadzające................................. 166
7.3.2. Spółka cywilna i jawna.......................................... 168
7.3.3. Spółka partnerska................................................... 168
7.3.4. Spółka komandytowa............................................. 170
7.3.5. Spółka komandytowo-akcyjna............................. 173
7.3.6. Odpowiedzialność wspólników spółek prawa obcego........................................................... 175
8. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności wspólnika........ 177
8.1. Odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe
a odpowiedzialność za zaległość podatkową................ 177
8.2. Odpowiedzialność za należności płatnika i inkasenta........................................................................... 180
8.3. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe podatnika przejęte przez następcę prawnego................ 181
8.4. Odpowiedzialność za należności uboczne i koszty egzekucyjne........................................................................ 185
8.5. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po rozwiązaniu spółki............. 187
8.6. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe innego wspólnika, wynikające z działalności spółki, a także odpowiedzialność spółki za zobowiązania wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce............................................................................... 189
8.7. Odpowiedzialność za zobowiązanie innej osoby trzeciej................................................................................. 190
8.8. Odpowiedzialność za niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług, a także oprocentowanie tych zaliczek – wzmianka.......... 193
9. Odpowiedzialność podatkowa wspólnika przystępującego do spółki....................................................... 193
10. Odpowiedzialność podatkowa byłego wspólnika................ 195
10.1. Wystąpienie wspólnika ze spółki wskutek wypowiedzenia................................................................ 195
10.2. Ustanie bytu prawnego spółki osobowej..................... 199
10.3. Zmiana statusu wspólnika w spółce komandytowej.................................................................. 202
11. Okoliczności ograniczające zakres przedmiotowy odpowiedzialności.................................................................... 203
12. Podsumowanie.......................................................................... 205
Rozdział IV. Relacje zachodzące pomiędzy zobowiązaniem spółki a zobowiązaniem wspólnika............................. 211
1. Wprowadzenie.......................................................................... 211
2. Zależność zobowiązania wspólnika od zobowiązania spółki (akcesoryjność)............................................................. 213
2.1. Pojęcie akcesoryjności...................................................... 213
2.2. Akcesoryjność zobowiązania osoby trzeciej w świetle poglądów doktryny prawa podatkowego....................... 215
2.3. Akcesoryjność zobowiązania wspólnika....................... 217
2.3.1. Zagadnienia wprowadzające................................. 217
2.3.2. Akcesoryjność a powstanie zobowiązania wspólnika................................................................. 218
2.3.3. Akcesoryjność a rozmiar długu wspólnika........ 221
2.3.4. Akcesoryjność a wygaśnięcie zobowiązania wspólnika................................................................. 223
2.3.5. Wnioski częściowe.................................................. 224
3. Subsydiarna a prymarna odpowiedzialność wspólnika..... 225
3.1. Pojęcie odpowiedzialności prymarnej i subsydiarnej.... 225
3.2. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika.................... 227
3.2.1. Zagadnienia wprowadzające................................. 227
3.2.2. Problem subsydiarnego charakteru odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej.... 230
3.2.3. Stan bezskuteczności egzekucji............................ 232
3.2.4. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji orzekającej o jego odpowiedzialności....................................... 234
3.2.5. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a wydanie decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika.......... 236
3.2.6. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a akcesoryjność jego zobowiązania.... 238
3.3. Prymarna odpowiedzialność wspólnika........................ 239
4. Solidarność dłużników podatkowych................................... 240
4.1. Pojęcie solidarności dłużników (biernej) w prawie podatkowym............................................ 240
4.2. Solidarność jako cecha zobowiązania............................ 241
4.3. Solidarność a subsydiarność............................................ 244
4.4. Solidarność gwarancyjna................................................. 245
4.5. Dopuszczalność wykorzystywania przepisów o solidarności biernej do odpowiedzialności wspólników.................... 246
4.6. Zakres solidarności........................................................... 249
4.7. Moment powstania solidarności..................................... 251
4.8. Następstwa solidarności................................................... 252
4.8.1. Następstwa podatkowoprawne............................. 252
4.8.2. Następstwa cywilnoprawne.................................. 254
5. Podsumowanie.......................................................................... 256
Rozdział V. Realizacja odpowiedzialności wspólnika.................................... 259
1. Wprowadzenie.......................................................................... 259
2. Abstrakcyjne a realne zobowiązanie wspólnika.................. 261
3. Model nowoczesnania w przedmiocie orzekania o odpowiedzialności wspólnika............................................. 263
3.1. Zagadnienia wprowadzające............................................ 263
3.2. Model dwufazowy............................................................. 263
3.3. Model jednofazowy........................................................... 269
3.4. Wnioski częściowe............................................................. 271
4. Wielość wspólników odpowiedzialnych a jedność nowoczesnania w przedmiocie orzeczenia o ich odpowiedzialności............. 272
5. Charakter prawny decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika............................................. 275
6. Granice czasowe orzeczenia o odpowiedzialności wspólnika........................................ 277
7. Zabezpieczenie wykonania zobowiązania wspólnika......... 280
7.1. Zabezpieczenie zobowiązania wspólnika przed terminem płatności................................................ 280
7.2. Zabezpieczenia rzeczowe (hipoteka przymusowa i zastaw skarbowy)............................................................ 281
8. Wykonanie zobowiązania wspólnika.................................... 282
9. Podsumowanie.......................................................................... 284
Zakończenie....................................................................................... 287
Bibliografia......................................................................................... 293
Wykaz orzecznictwa sądowego...................................................... 307
Wykaz aktów prawnych................................................................... 313
