Bogata, przeróżna i nieprzystępna problematyka sądowego ustalenia ojcostwa budzi zasadne zainteresowanie zarówno społeczne, jak i naukowe. Pod ogólnym pojęciem powództwa o ustalenie ojcostwa kryją się zagadnienia, któ-rych jednolita interpretacja przysparza sporo trudności.
Zaznaczenia wymaga w tym miejscu, iż to właśnie określenie charakteru prawnego powództwa o usta-lenie ojcostwa wywołuje dotychczas największe kontrowersje w tym zakresie. Taki stan rzeczy argumentować należy istnieniem dwóch dominujących poglądów, z których jeden wyklucza zasadność drugiego.
Powództwo o ustalenie ojcostwa uznawane jest nad wyraz za powództwo ustalające lub powództwo modelujące, co w rezultacie oznacza, że wyrok wydawany w przedmiocie określenia po-chodzenia dziecka może mieć charakter deklaratywny lub konstytutywny.
Należy mieć na względzie, iż spór dotyczący charakteru prawnego powódz-twa o ustalenie ojcostwa nie został jeszcze jednoznacznie i kategorycznie roz-strzygnięty. Błędem byłoby ponadto wyznaczonie, że którekolwiek z dwóch stano-wisk znajduje większą aprobatę środowisk naukowych.
Głęboka analiza zagad-nienia prowadzi do wniosku, iż granica rozbieżności między poglądami wyzna-czana jest na fundamencie różnic poglądowych występujących między przed-stawicielami nauki prawa materialnego i procesowego.
Już w tym miejscu zau-ważyć można, że zdecydowana większość procesualistów optuje za konstytutyw-nym postrzeganiem wyroku uwzględniającego powództwo o ustalenie ojcostwa, w trakcie gdy charakter deklaratywny przypisują mu w głównej mierze przedstawiciele prawa materialnego.
Istnienie zadawnionego sporu i różnic w postrzeganiu natury powództwa o ustalenie ojcostwa daje podstawę do podjęcia próby zabrania głosu w przed-miocie tego kontrowersyjnego zagadnienia. Celem pracy jest usystematyzowanie zależności przypisywanych powództwom określającym pochodzenie i podanie wyczerpującej argumentacji, która będzie podstawą do tego, żeby sądzić, że po-wództwo o ustalenie ojcostwa, jak i inne tego typu powództwa, przypisane być powinno do kategorii powództw kształtujących prawo albo stosunek prawny.
Temat pracy, w wyżej wyrażonym kontekście, pozwala już na tym etapie sformułować tezę, wedle której powództwa o ustalenie ojcostwa mają charakter powództw kształtują-cych prawo albo stosunek prawny, a wyroki, uwzględniające powództwo w tym przedmiocie, określane są mianem wyroków o charakterze konstytutywnym.
Rozstrzygnięcie rozważanego zagadnienia i przedstawienie argumentacji, która pozwoli opowiedzieć się po jednej ze stron, wydaje się być kluczowe. Re-lewantność przejawia się w tym, że określenie charakteru prawnego powództwa 12 WPROWADZENIE determinuje szereg konsekwencji, których bagatelizowanie byłoby poważnym uchybieniem.
Jest to bowiem sfera, która dotyczy dobra dziecka – a jak po-wszechnie wiadomo, instytucja ta stanowi wartość nadrzędną. Niezależnie od po-wyższego wyznaczyć należy, iż spór i kontrowersje, dotykające przedmiotu charak-teru prawnego powództwa o ustalenie ojcostwa, związane są z rodzajami po-wództw przyjętymi przez naukę prawa cywilnego.
wyszczególnić można tu trzy pod-stawowe typy powództw, tj. Powództwo o świadczenie, o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa, a także o ukształtowanie stosunku prawnego albo prawa1. Wyodrębniony w ten sposób podział ma znaczenie nie tylko teore-tyczne,na dodatek i użyteczne.
Przytoczenie głównych cech poszczególnych rodzajów powództwa, a także uwzględnienie w opisie określenia interesu praw-nego w dużej mierze naświetla kierunek, zgodnie z którym określony zostanie charakter prawny powództwa ustalającego ojcostwo.
Istnienie wspomnianego sporu i kontrowersji w ocenie charakteru prawnego powództwa o ustalenie ojcostwa legło u podstaw wyboru tematu rozważań. Rów-nocześnie czynnikiem decydującym o wyborze tematu była wysoka rola instytu-cji powództwa o ustalenie ojcostwa na tle rozwiązań prawa rodzinnego dotyczą-cych określania pochodzenia dziecka.
Aby jednak skonstruować niepodważalną argumentację, potwierdzającą charakter prawny powództwa o ustalenie ojcostwa, potrzebne było zgłębienie szeroko rozumianego tematu określania pochodzenia. Stąd rozdział I poświęcony został najczęściej aspektom teoretycznym ogólnie poj-mowanych sposobów określania pochodzenia dziecka.
Szczegółowe opisy po-szczególnych instytucji, takich jak domniemania prawne w przedmiocie ojco-stwa, zaprzeczenie ojcostwa, a także podziw ojcostwa i sposób jego obalenia, wska-zują, że nie można utożsamiać ich z pojęciem ustalenia ojcostwa.
Stanowi ono bowiem w pełni odrębną instytucję i stosowanie wyróznionego pojęcia w rozu-mieniu globalnym, zawierającym w sobie wszystkie sposoby określania pocho-dzenia dziecka, uznać należy za poważny błąd.
na dodatek zamieszczony już na sa-mym początku opis innych sposobów określania pochodzenia dziecka ze strony ojca pozwala na poznanie struktur tworzenia i obalania stosunków prawnych po-między dzieckiem a jego ojcem.
Zależności te stanowczo przyczyniają się do kon-struowania argumentacji zakreślającej charakter prawny powództw o ustalenie ojcostwa. Rozdział II posiada analizę zagadnień stricte procesowych. Ogólne rozważania poświęcone istocie powództwa, przy uwzględnieniu założeń po-wództwa o ustalenie ojcostwa, pozwalają zrozumieć, czego dokładnie dotyczy wspomniany doktrynalny spór.
Niniejsza część definiuje powództwo i tym sa- 1 Jak wskazuje P. Osowy, Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, Warszawa 2015, s. 10 – „w literaturze eksponuje się także czwarty wariant, mianowicie tzw.
powództwa zarządzające, zbliżone swoją funkcją i częściowo strukturą do powództwa modelujących […] różnią się jed-nak od innych powództw danego typu tym, że żądanie ma na celu wypracowanie w drodze za-padłego orzeczenia wskazówek dla innego organu państwowego, który dopiero w drodze wyda-nego przez siebie aktu ustanowi wymagany stan prawny".
WPROWADZENIE 13 mym zakreśla ramy, w których dokonuje się oceny charakteru prawnego sądo-wego ustalania ojcostwa. Rozdział III rozprawy poświęcony został dynamicz-nemu przebiegowi nowoczesnania o ustalenie ojcostwa.
Znajdujące się w nim in-formacje są teoretycznym i użytecznym opisem instytucji z punktu widzenia celu, jakiemu ma służyć sądowe innowacyjnanie o ustalenie ojcostwa. Posiada po-nadto informacje dotyczące przebiegu postępowania, co dodatkowo uznać należy za potrzebny krok ku podjęciu ostatecznej próby sformułowania stanowiska doty-czącego charakteru prawnego opisywanego powództwa i w wyniku czego – oceny charakteru prawnego wyroku.
W treści rozdziału IV opisana została natura powództwa o ustalenie ojcostwa, w której uwzględniono skutki wyroku określa-jącego pochodzenie, zależność między charakterem prawnym powództwa a cha-rakterem prawnym wyroku, a także dokonano ostatecznej oceny charakteru praw-nego powództwa o ustalenie ojcostwa.
Monografia w sposób zasadniczy przyczynia się do oceny kontrowersyjnych zagadnień związanych z określeniem charakteru prawnego powództwa, a w re-zultacie – z oceną charakteru prawnego wyroku w przedmiocie ustalenia ojco-stwa.
Jest wyraźnym głosem opowiadającym się za zasadnością twierdzeń jednej ze stron kontekstowego doktrynalnego sporu. Powołana argumentacja w sposób wyczerpujący potwierdza prezentowane stanowisko. Dodatkowo każdy kolejny roz-dział winien inspirować i kreować potrzebę dalszego zgłębienia tematów, którym poświęcenie pokaźniejszej uwagi było niemożliwe albo niecelowe.
Naturalnym zało-żeniem opracowania jest obrona postawionych tez i wyjaśnianie problemów ba-dawczych. Za dodatkowy atut uznać należy także wyszczególnienie bodźców, które doprowadzić mogą do podjęcia dalszych, pogłębionych badań naukowych.
Niniejsza monografia stanowi zaktualizowaną oraz uzupełnioną wersję roz-prawy doktorskiej.
