Tłumaczenie, wstęp, opracowanie naukowe – Rafał Michalski Czwarty gaj, napisany przez młodego Herdera w 1769 roku, jest dziełem specyficznym, które daleko wykracza poza horyzont dyskusji estetycznych prowadzonych w połowie XVIII wieku.
Rozprawa nie została opublikowana za życia autora, pierwszego krytycznego wydania doczekała się dopiero w drugiej połowie XX wieku. Herder prezentuje w niej pionierską teorię estetyczną, której celem jest badanie źródeł poznania zmysłowego.
Estezjologiczne dociekania prowadzą go do wyodrębnienia trzech odmiennych, choć ściśle ze sobą powiązanych, estetyk wzroku, słuchu i dotyku. Podstawowy przedmiot jego analiz stanowi szeroko dyskutowany wówczas problem granic między malarstwem, rzeźbą, muzyką, architekturą i tańcem.
Rozprawa nie jest jednak ograniczona do rozważań dotyczących sztuki, znajdujemy w niej bowiem idee, bez których trudno uchwycić pełen sens późniejszych prac Herdera z zakresu antropologii i filozofii języka.
