Mistrzowski, pisany gwarą zbiór ponad dwudziestu opowiadań (gawęd, podań), których akcja rozgrywa się na Podhalu i w Tatrach pod koniec XIX wieku. Ich bohaterami są górale – mieszkańcy podhalańskich wsi. Jak w każdej prawidłowej literaturze mamy tu takie odwieczne tematy jak miłość i nienawiść, dobro i zło, przyjaźń i zdradę, roztropność i głupotę, biedę i i śmierć, boga i diabła. Nie zabrało w niej także komponentów magicznych, a także zmysłowości i seksu. Teksty te są nie tylko pasjonującą, przykuwającą uwagę lekturą lecz także dostarczają wiedzę o tym jak wyglądało codzienne życie w tamtych niełatwych i dość brutalnych czasach. Ważną rolę w tej prozie odgrywa także nieokiełznana, dzika przyroda, skomplikowany górski teren i ascetyczny klimat.
„Na skalnym Podhalu” legło u podstaw mitu Podhala i podhalańskich górali jako ludzi niepokornych i odważnych. Mitu posiadającego niemało wspólnego z prawdą – także w odniesieniu do współczesnych mieszkańców tych terenów. Przykładem tego może być bezprecedensowa akcja Góralskie Weto i jej inicjator, Sebastian Pitoń z Kościeliska – być może potomek Hilarego Pitonia z Kościelisk, który jest jednym z bohaterów opowiadania „Zbójecka chałupa”.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer w młodości mieszkał w Ludźmierzu koło Nowego Targu. Odbył wtedy sporo górskich wędrówek po Tatrach, niektóre szczyty zdobywając jako pierwszy. Jego imieniem nazwano (już w 1902 roku) jedną z tatrzańskich przełęczy. Był więc osobą korzystnie znającą tatrzańskie i podhalańskie realia. Możemy więc ufać wizji jaką przedstawił, choć zapewne, co oczywiste, została ona literacko przetworzona.
Spis treści:
Tom 1
ZBÓJECKA CHAŁUPA
JAK JASIEK MOSIĘŻNY NIE MÓGŁ ZNALEŹĆ SZCZĘŚCIA
GAZDA HALNY
KRYSTKA
JAK WZIENI WOJTKA CHROŃCA
ŻELAZNE WROTA
JAK SIĘ MICHAŁ ŁOJAS POWIESIŁ
DZIKI JUHAS
JAK JASIEK Z USTUPU, HANUSIA OD KRÓLÓW I MARTA UHERCZYKÓWNA Z LIPTOWA ŚPIEWALI W JEDNO SŁONECZNE RANO KU SOBIE
FRANEK SELIGA I PAN BÓG
JAK SIĘ JÓZEK SMAŚ POJECHAŁ WYSŁUCHAĆ
OBJAŚNIENIA CZĘSTSZYCH WYRAZÓW
Tom 2
BARTKU GRONIKOWSKIM RAUBSZYCU
JAK UMARŁ JAKÓB ZYCH
ORLICE
SOBEK JAWORCARZ JAKI HONOR MIAŁ
WALKU SIETNIAKU
JAK DZIWNEGO JUHASA ZATAŃCOWAŁO
DOLINA PODHALA DAWNIEJ
JAK TAŃCZYŁY ŚMIERCI NA KULOWEJ DOLINIE
JAK ZROBIŁ SOBANEK Z PŁANIETNIKIEM
