Sport nie wytwarza w sposób automatyczny edukacyjnych korzyści dla zawodników. Są one uzależnione od pod-miotów, które powinny świadomie budować wysokiej jakości interakcje w środowisku sportowym. W literaturze pedagogicznej dotyczącej sportu dzieci i młodzieży dokonano już wieloaspektowej analizy roli trenera i rodziców.
Nie dostrzega się jednak faktu, że na boisku sportowym obecny jest również sędzia, którego rzadko nazywa się wychowawcą. Można zadać pytanie: gdzie zagubił się sędzia w myśleniu o edukacji sportowej? Warto zaangażować go w ten proces, a przynajmniej uświadomić, iż prezentowane poprzez niego postawy i zachowania na boisku nie pozostają bez znaczenia dla intelektualnego, moralnego, emocjonalnego i społecznego rozwoju młodych zawodników.
Celem badań o charakterze eksploracyjnym była ocena jakości interakcji sędziego z zawodnikami w trakcie rozgrywek piłki ręcznej i piłki nożnej dzieci w wieku 9–12 lat. Przyjęto następujące założenia: wszystkie podmioty zaangażowane w organizację sportu dzieci i młodzieży powinny świadomie wykorzystywać jego edukacyjny potencjał; sędzia jest ważnym ogniwem w edukacji sportowej; interakcje sędzia–zawodnik stanowią podstawowy mechanizm oddziaływań edukacyjnych sędziego.
W badaniach wyodrębniono trzy domeny interakcji: (1) wsparcie emocjonalne; (2) organizacja gry; (3) wsparcie instruktażowe. Celem badań było jeszcze porównanie jakości interakcji sędzia–zawodnik w piłce noż-nej i piłce ręcznej i sprawdzenie, czy poziom jakości tych interakcji różnicowały doświadczenie sędziowskie i wynik.
Badaniami objęto łącznie 50 osób: 25 sędziów piłki nożnej i 25 sędziów piłki ręcznej. Sędziowie piłki nożnej po-siadali licencje Mazowieckiego Związku Piłki Nożnej, a sędziowie piłki ręcznej Warszawsko-Mazowieckiego Związku Piłki Ręcznej.
Wśród badanych było 43 panów i 7 pań. Do oceny jakości interakcji sędzia–zawodnik wykorzystano autorskie narzędzie bezpośredniej obserwacji Referee-Players’ Interaction Assessment Scoring System (R-PIASS).
Interakcje sędzia–zawodnik obserwowano w trzech wyżej wymienionych domenach, na które składa się sześć wymiarów: pozytywny klimat, wrażliwość, kierowanie zachowaniem, biegłość, instruowanie, komunikowanie decyzji.
Do opisu informacji posłużono się podstawowymi metodami statystycznymi, takimi jak: przeciętna arytmetyczna, mediana, odchylenie charakterystyczne, wartości procentowe itp. Normalność rozkładu zmiennych sprawdzono testem Shapiro-Wilka.
W celu zbadania różnic w ocenach grup sędziów wyróznionych ze względu na staż sędziowski i wynik meczu posłużono się nieparametrycznym testem U Manna-Whitneya oraz testem Chi-kwadrat Pearsona. Pokaźność po-między ocenianymi trzema domenami badano testem ANOVA Friedmana i w efekcie na dodatek testem Wil-coxona dla par obserwacji.
Wewnętrzną spójność narzędzia zbadano przy pomocy współczynnika alpha Cronbacha. Strukturę związków pomiędzy zmiennymi badano za pomocą eksploracyjnej analizy czynnikowej (EFA). Czynniki główne wyodrębniono metodą składowych głównych (PCA) z rotacją Oblimin.
Porównanie ocen jakości interakcji sędzia–zawodnik między grupami sędziów wskazanymi ze względu na doświadczenie zawodowe nie wykazało widocznych statystycznie różnic równocześnie wśród sędziów piłki nożnej, sędziów piłki ręcznej, jak i ogółu badanych w żadnym z sześciu wymiarów.
Wyniki analiz wykazały jeszcze, że wynik meczu nie wpłynął wyjątkowo na oceny sędziów piłki nożnej w żadnym rozmiarze. Natomiast różnice te były znaczne wśród sędziów piłki ręcznej w następujących rozmiarach: kierowanie za-chowaniem (Z = -2,653; p < 0,05); biegłość (Z = -2,854; p < 0,05) oraz instruowanie (Z = -3,102; p < 0,05).
Różnice te polegały na tym, że sędziowie sędziujący mecze z wyraźną przewagą jednej z drużyn zostali bardzo wyżej ocenieni w zakresie wyżej wymienionych rozmiarów, aniżeli sędziowie prowadzący mecze „na styku".
Z kolei, biorąc pod uwagę ogół badanych sędziów, wyniki przeprowadzonych analiz wykazały brak istotnych różnic we wszelkich rozmiarach. Uzyskane w poszczególnych rozmiarach oceny jakości interakcji sędzia–zawodnik przełożyły się na oceny wyszczególnionych domen.
W siedmiostopniowej skali, niezależnie od badanej grupy, najwyżej została oceniona organizacja gry (piłka nożna 5,6±1,1; Mdn = 5,5; piłka ręczna 4,9±1,5; Mdn = 5,0). W grupie sędziów piłkarskich obserwowano natomiast istotnie wyższe wartości w zakresie wsparcia emocjonalnego (4,6±1,5; Me = 4,5 vs.
3,1±0,9; Me = 3,0), a także wsparcia instruktażowego (5,2±1,8; Me = 6,0 vs. 4,2±1,4; Me = 4,0). Jeśli przyjmiemy, iż sędzia powinien wspierać trenerów i rodziców w realizacji edukacyjnej funkcji sportu dzieci i młodzieży, to wyniki badań wskazują obszary jego działań, które można poprawić.
Przeprowadzone badania do-starczyły empirycznych dowodów, mogących stać się pod-stawą do modyfikacji dotychczasowych programów szkoleniowych dla sędziów, prowadzonych przez lokalne i krajowe związki sportowe.
Sędziów należy przeszkolić w budowaniu pozytywnego klimatu, polegającego na tworzeniu emocjonalnych więzi z zawodnikami (bliskość fizyczna, rozmowa towarzyska), wyrażających się entuzjastyczną postawą i radością z kontaktów (uśmiech, zaangażowanie, pozytywne reakcje, pozytywne komentarze, pełen szacunku i włączający język, użytkowanie imion graczy, słuchanie graczy).
Ponad-to, należy nauczyć ich aktywnego monitorowania emocjonalnych, poznawczych, społecznych i zdrowotnych potrzeb zawodników i reagowania na zapotrzebowania graczy, a także rozwiązywania powstałych w związku z tym problemów.
